Leegstand in Nederland: een probleem dat de stedelijke ontwikkeling beïnvloedt

Leegstand is een fenomeen dat in Nederland steeds vaker voorkomt en zich vooral in binnensteden manifesteren. Het betreft zowel woningen als kantoren en winkelpanden die langer dan een bepaalde termijn leegstaan. Dit probleem heeft invloed op het straatbeeld, de economische dynamiek en de ruimtelijke indeling van steden. In dit artikel worden de belangrijkste feiten, trends en maatregelen die in de bronnen worden genoemd, besproken. De focus ligt op steden zoals Utrecht, Amsterdam, Eindhoven, en andere regio’s waar leegstand een groot probleem is.

Leegstand in Nederland: een landelijk probleem

De landelijke leegstand in Nederland wordt op basis van administratieve gegevens bepaald. Hierbij wordt gekeken naar woningen en andere gebouwen die op 1 januari 2024 niet gebruikt worden, gebaseerd op gegevens uit de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) en het Algemeen Bedrijven Register (ABR). Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn er in Nederland 64.000 woningen die langer dan een jaar leegstaan, waarvan ongeveer 12.500 als bruikbaar beschouwd kunnen worden. Er zijn echter ook woningen waarvoor nog geen legitieme reden is, zoals wachten op een sloopvergunning.

De leegstand is niet gelijk verdeeld over het land. In sommige regio’s is het probleem ernstiger dan in andere. Vooral in de buurt van de Nederlandse grens, zoals in Zuid-Limburg, Noordoost-Groningen en Zeeuws-Vlaanderen, is het aantal leegstaande panden relatief hoog. In Appingedam bijvoorbeeld is de leegstand het grootst met 8%. Ook in gemeenten zoals Lelystad, Westland en Utrecht is de krapte op de woningmarkt groot. Daarnaast is er een daling van de vraag naar kantoren en bedrijfsruimtes, wat leidt tot meer leegstand in deze gebieden.

Leegstand in stedelijke centra: een probleem dat groeit

In stadscentra, zoals Utrecht, Den Haag, Amsterdam en Rotterdam, is de leegstand van winkelpanden een groot probleem. In het eerste kwartaal van 2024 stond ruim 8,3 procent van de winkelpanden in stadscentra leeg. Dit percentage is hoger dan in sommige andere grote steden, zoals Eindhoven en Amsterdam. In Utrecht blijft de leegstand een probleem, met een percentage dat varieert tussen 6,4 en 8,3 procent. In de straat Achter Clarenburg staan drie winkels al langer dan een jaar leeg, en op de ingang van Hoog Catharijne bij het Moreelsepark zijn veel panden leeg.

De oorzaak van de leegstand in winkelstraten is onder meer te vinden in de stijging van de kosten voor winkeliers. Lonen, inkoopkosten en huren stijgen, terwijl er geen uitstel meer mogelijk is voor het terugbetalen van coronaschulden. Dit leidt tot faillissementen of het sluiten van winkels om kosten te besparen. Daarnaast is er ook sprake van een afname van de bezoekersaantallen in grote steden. Dit is vooral het geval geweest na de coronacrisis, waarbij winkels minder klanten troffen.

Leegstand en ruimtelijke ontwikkeling

De leegstand heeft ook invloed op de ruimtelijke indeling van steden. In bepaalde regio’s, zoals in krimpregio’s, is de bevolking gedaald, wat leidt tot een afname van de vraag naar winkels. In Zuid-Limburg, Noordoost-Friesland, Noord- en Oost-Groningen, de Achterhoek en Zeeuws-Vlaanderen is dit probleem duidelijk zichtbaar. In Groningen staan Veendam en Delfzijl hoog in de lijst met leegstand in kleine steden, vergelijkbaar met Zuid-Limburg. In Zeeuws-Vlaanderen is Terneuzen de stad met veel leegstand.

In sommige gevallen worden leegstaande winkelpanden omgevormd naar andere bestemmingen, zoals horeca, dienstverlening of cultuur & ontspanning. Dit is vooral het geval geweest in de jaren na de coronacrisis, waarin winkelstraten minder klanten kregen. Daardoor zijn er meer horeca-vestigingen, tattoo- en piercingshops, nagelstudio’s en koffiebars verschenen. Daarentegen verdwijnen bloemen- en plantenwinkels, bakkers en slijters steeds vaker.

Leegstand in woningen: een probleem dat ook in grote steden optreedt

Bij woningen is de leegstand eveneens een groot probleem. In Amsterdam staat het aandeel leegstaande woningen 3,5 keer groter dan in de rest van het land. In de stad staan ruim 7500 woningen al minimaat een jaar leeg, terwijl de stad tienduizenden woningen tekortkomt. De gemeente Amsterdam experimenteert met de strengste leegstandsregels van Nederland. Hierbij moet een woning die langer dan zes maanden leegstaat, worden gemeld, en anders krijgt de eigenaar een boete van 9.000 euro. Als er geen goede reden is voor de leegstand, moet de woning snel beschikbaar worden gemaakt voor verhuur.

De leegstand in woningen heeft ook invloed op de woningmarkt. De woningkrapte is nog steeds hoog vergeleken met vorig jaar, wat vooral komt door de bouwproductie die achterblijft. Dit leidt tot een gespannen woningbeeld. In grote steden als Rotterdam, Maastricht en Amsterdam staan veel panden leeg, wat een negatief beeld oplevert van de binnensteden.

Maatregelen om leegstand aan te pakken

De overheid en gemeenten nemen het probleem van de leegstand serieus. De Leegstandwet moet ook gaan gelden voor ander vastgoed dan woningen, zoals kantoren en winkels. Gemeenten worden gestimuleerd om proactief beleid te ontwikkelen. In het volkshuisvestingsprogramma moeten zij voortaan aangeven welke maatregelen zij nemen om leegstand tegen te gaan, bijvoorbeeld door het inzetten van een leegstandverordening of andere middelen. Daarnaast wil de minister raamvergunningen invoeren, waarmee verhuurders zoals woningcorporaties in één keer toestemming kunnen krijgen voor tijdelijke verhuur van meerdere woningen binnen een project.

De aanscherping van de Leegstandwet is na een positief experiment in Utrecht en Amsterdam ingevoerd. De aanpassingen zijn gericht op het voorkomen van leegstand en het verkorten van de periode van leegstand. Gemeenten moeten eerder in gesprek met eigenaren van leegstaande panden, en de gemeentelijke voordracht van huurders wordt vervangen door een verplichte termijn waarbinnen een woning opnieuw bewoond moet worden.

Conclusie

De leegstand in Nederland is een landelijk probleem dat zowel in stedelijke centra als in woningen optreedt. Het heeft invloed op de economische dynamiek, het straatbeeld en de ruimtelijke indeling van steden. In bepaalde regio’s, zoals in krimpregio’s, is de leegstand van winkelpanden en woningen een groot probleem. De overheid en gemeenten nemen het probleem serieus en nemen maatregelen om leegstand aan te pakken. De aanscherping van de Leegstandwet is hierbij een belangrijk instrument. De toekomst van steden hangt hier sterk vanaf, en het oplossen van de leegstand is essentieel voor de duurzame ontwikkeling van Nederland.

Bronnen

1. https://pointer.kro-ncrv.nl/een-stad-zo-groot-als-eindhoven-staat-leeg-volgens-sp-klopt-dat-wel
2. https://www.duic.nl/algemeen/leegstand-van-winkels-in-utrechtse-binnenstad-blijft-een-probleem/
3. https://www.ewmagazine.nl/opinie/opinie/2020/10/leegstand-grootst-in-krimpregios-782209/
4. https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2024/48/landelijke-monitor-leegstand-2024
5. https://www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/bouwen-en-wonen/kwakkelende-economie-leidt-tot-meer-leegstand
6. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2024/12/20/aanscherping-leegstandwet-na-positief-experiment-in-utrecht-en-amsterdam
7. https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2476635-strenge-regels-moeten-leegstand-terugdringen-dit-huis-is-al-30-jaar-niet-bewoond
8. https://vastgoedactueel.nl/minder-woningen-in-nederland-staan-leeg/
9. https://www.homedecobusiness.nl/top-10-steden-met-meeste-leegstand/
10. https://wetten.overheid.nl/BWBR0003403/