Leegloop in Nederlandse dorpen: Impact en oplossingen voor een levendigere dorpsleefbaarheid

De situatie van Nederlandse dorpen is in recente jaren verontrustend veranderd. De stijging van de stedelijke bevolking en de afname van het aantal inwoners in kleine dorpen zijn duidelijk zichtbaar in de cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). Terwijl steden blijven groeien, lopen vele dorpen leeg, met als gevolg dat voorzieningen zoals winkels, scholen en zorginstellingen verdwijnen. Dit leidt tot een dalende leefbaarheid en een verlies van gemeenschap. De vraag die zich hierbij stelt, is: Wat zijn de oorzaken van deze leegloop en hoe kunnen dorpen zich hierin behouden?

Leegloop in Nederlandse dorpen: een duidelijk beeld

De cijfers van het CBS laten zien dat het aantal inwoners in veel kleine dorpen aanzienlijk is gedaald. Tussen 2011 en 2021 krompen meer dan de helft van de dorpen met minder dan 1000 inwoners. Vooral in Noord-Nederland, zoals Groningen, Friesland en Drenthe, is de leegloop het duidelijkst. In deze regio’s krompte de bevolking in 67 procent van de kernen. In Oost-Groningen was de daling zelfs met meer dan 10 procent in tien jaar tijd. Ook in Drenthe troffen de krimp niet alleen kleine dorpen, maar ook grotere plaatsen zoals Emmen en Coevorden.

De leegloop is een gevolg van meerdere factoren. Het aantal mensen dat vertrekt, is groter dan het aantal nieuwkomers. Jongeren trekken weg voor werk of studie en keren niet altijd terug. Tegelijkertijd worden huishoudens gemiddeld kleiner, waardoor het inwonertal verder daalt. Dit heeft gevolgen voor de voorzieningen: minder inwoners betekent minder klanten voor winkels en minder kinderen voor scholen. Als die verdwijnen, wordt het dorp nog minder aantrekkelijk om in te wonen.

De impact van leegloop op dorpsleefbaarheid

De leegloop heeft gevolgen voor de leefbaarheid van dorpen. In veel dorpen verdwijnen voorzieningen zoals winkels, scholen en zorginstellingen. Dit leidt tot een afname van de betrokkenheid van de inwoners en een verlies van gemeenschapsgevoel. In sommige dorpen is de situatie zo ernstig dat er zelfs geen dorpswinkel meer is. In plaats daarvan wordt er gewerkt aan het opbouwen van nieuwe initiatieven, zoals het opstarten van een dorpswinkel of het aanboren van toerisme.

In het dorp Megchelen in de Achterhoek is het inwoneraantal in tien jaar slechts met 0,7 procent gedaald. Dit komt door slimme initiatieven, zoals het opstarten van een dorpswinkel in de plaatselijke school en het uitbreiden van B&B’s. Daarnaast is er sprake van zelfbouw van woningen, waardoor het woningaanbod niet achterblijft.

Beleid en maatregelen om de leegloop tegen te gaan

Om de leegloop tegen te gaan, zijn er verschillende maatregelen van toepassing. In sommige dorpen wordt er gewerkt aan het opbouwen van nieuwe voorzieningen, zoals de oprichting van een dorpshuis. In Veenwouden, bijvoorbeeld, is er een dorpshuis gepland, maar de gemeente heeft de plannen opgeschort vanwege financiële tekorten. De dorpsbewoners organiseren daarom protestacties om hun woede te uiten.

De overheid speelt een rol bij het oplossen van de situatie. In krimpgebieden, zoals Noordoost-Groningen, de Achterhoek, Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Limburg, moet er extra aandacht zijn voor de voorzieningen. Kim Putters, directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau, waarschuwt voor de versobering van zorg en stelt voor dat er een deltaplan moet komen voor de regio’s.

De rol van de binnenlandse en buitenlandse migratie

De binnenlandse migratie speelt een belangrijke rol in de verstedelijking. Tussen 2005 en 2015 nam het aantal inwoners in 115 van de 342 gemeenten af. De toegenomen immigratie heeft bijgedragen aan het herstel van bevolkingskrimp in sommige gemeenten. Daarnaast is er sprake van een toegenomen aantal mensen dat vanuit de Randstad naar regio’s daarbuiten verhuist. Dit leidt tot een gelijker verdeelde bevolkingsgroei.

In de periode 2020-2025 nam de bevolking in Nederland toe, ondanks de coronapandemie. Dit komt door de toegenomen immigratie. De bevolkingsgroei is in deze periode gelijker verdeeld over het land dan in de periode voor 2020. In veel gemeenten in Noord-Nederland, waar het inwonertal tussen 2015 en 2020 daalde, was tussen 2020 en 2025 weer sprake van lichte bevolkingsgroei. De sterkste bevolkingsgroei vond plaats in Flevoland, in randgemeenten van de grote steden in de Randstad en in grote delen van Noord-Brabant, Overijssel en Gelderland.

De toekomst van Nederlandse dorpen

De toekomst van Nederlandse dorpen hangt af van de maatregelen die genomen worden om de leegloop tegen te gaan. Er is sprake van een groeiende oorzaak van natuurlijke krimp in de toekomst, vooral door de vergrijzing. De bevolking in Nederland wordt steeds ouder, wat leidt tot een toename van het aantal ouderen en een afname van het aantal jongeren. Dit heeft gevolgen voor de voorzieningen, zoals de huisartsenzorg en de ouderenzorg.

Om de leefbaarheid van dorpen te behouden, is het belangrijk dat inwoners die zich verbonden voelen met het dorp er blijven wonen. Alleen door die betrokkenheid is men geneigd een stapje extra te zetten en zich vrijwillig in te zetten voor bijvoorbeeld de plaatselijke sportvereniging, brandweer, dorpsraad of evenementen. Jongeren kunnen bijdragen aan het behoud van ‘noaberschap’ en houden het verenigingsleven in stand.

Conclusie

De situatie van Nederlandse dorpen is complex en verandert snel. De leegloop van dorpen leidt tot een afname van voorzieningen en een verlies van gemeenschap. De oorzaken van de leegloop zijn veelspannig, waaronder de afname van het aantal jongeren en de vergrijzing. Om de leegloop tegen te gaan, zijn er maatregelen nodig, zoals het opbouwen van nieuwe voorzieningen en het aanboren van toerisme. De toekomst van Nederlandse dorpen hangt af van de maatregelen die genomen worden om de leegloop tegen te gaan.

Bronnen

1. Leegloop in Nederlandse dorpen
2. Bevolkingsontwikkeling in Nederland
3. Debat over leegloop van dorpen in Nederland
4. Dorpen lopen leeg en zorg verdwijnt
5. Wonen in Nederland: Dorpen lopen leeg, steden stromen vol
6. Kleine dorpen lopen verder leeg
7. Landelijke monitor leegstand 2015-2023
8. Frans dorp luzy tot leven gewekt
9. Aantrekkelijke dorpen