Het laatste dorp van Nederland: Een historisch en toekomstig overzicht

In Nederland zijn er tal van dorpen geweest die zijn verdwenen door uitbreiding van industriële projecten, infrastructuur of landbouwkundige ontwikkelingen. De geschiedenis van deze dorpen is vaak verward geraakt, maar er zijn nog steeds plekken waar de herinnering aan het verleden levendig is. Een van de meest opvallende voorbeelden is het laatste dorp dat ooit is gebouwd, namelijk Zeewolde, en het nieuwste dorp dat in de toekomst zal ontstaan: Cortelande. Deze twee dorpen vormen een interessant contrast tussen verleden en toekomst, en geven inzicht in de dynamiek van landbouw, industrialisatie en ruimtelijke planning in Nederland.

Het laatste dorp van Nederland: Zeewolde

Een van de laatste dorpen die ooit zijn gebouwd, is Zeewolde, dat zich bevond in de regio rondom het huidige Harderwijk. Het dorp is ontstaan in de jaren 1950, toen de brandweer van Harderwijk een nieuw corps wilde opbouwen. Hierdoor kreeg het dorp een unieke historische betekenis. In tegenstelling tot andere dorpen die werden afgebroken, is Zeewolde een voorbeeld van een dorp dat ontstaan is door een behoefte aan nieuwe woningen, maar tegelijkertijd ook een bijzondere samenlevingsvorm kreeg.

De oorsprong van Zeewolde ligt in de jaren 1950, toen de brandweer van Harderwijk een nieuw corps wilde opbouwen. Hierdoor kreeg het dorp een unieke historische betekenis. Het dorp was grotendeels samengesteld uit huurwoningen die werden opgeleverd door een woningcorporatie, die opereerde onder de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. De eerste woningen werden in 1955 opgeleverd, en de eerste bewoners waren vooral mensen die in de brandweer werkten. De wijk had een zeer karakteristieke indeling, met een centraal plein, winkels, een school en een zorgcentrum, wat het dorp tot een echte dorpsbrink maakte.

De naam Zeewolde is afgeleid van het feit dat het dorp zich bevond in een gebied dat ooit natte grond was, wat op zijn beurt weer verband hield met de waterhuishouding van de regio. In tegenstelling tot andere dorpen die opgeheven werden, bleef Zeewolde een levendig dorp, hoewel het niet zo groot was als andere dorpen in Nederland. In de jaren ’70 en ’80 veranderde het dorp iets, maar het bleef een actieve woningbouwregio.

Het nieuwste dorp van Nederland: Cortelande

Aan de andere kant van de geschiedenis ligt het nieuwste dorp van Nederland, dat op het moment van schrijven nog in ontwikkeling is: Cortelande. Het dorp ligt in de Zuidplaspolder, tussen Gouda en Zevenhuizen, en is het eerste dorp dat in de jaren 2020’s op een laag gelegen plek wordt gebouwd. Het dorp wordt op een hoger gelegen deel gebouwd, met een gemiddelde hoogte van 4,45 meter onder NAP. Het ligt op het laagste punt van Nederland: 6,76 meter onder NAP. Het dorp is ontstaan als gevolg van de behoefte aan nieuwe woningen in de regio en als oplossing voor de landbouwgrond die in de polder beschikbaar is.

Het dorp heet Cortelande, een naam die afgeleid is van een historische grenspaal die ooit op de kruising van de Brandingdijk, Zuideinde en Groenendijk stond. Deze paal, de pael van Cortelande, markeerde het begin van de Zuidelijke Dwarsweg, die de scheiding aangaf tussen de dorpen Nieuwerkerk aan den IJssel, Zevenhuizen en Moordrecht. De naam is dus zowel historisch als geografisch gezien zeer passend voor het nieuwe dorp.

De bouw van Cortelande begint in 2026, en het is van plan om zo’n 8000 woningen te bouwen. De bouw is in meerdere fasen opgedeeld. In de eerste fase worden er 330 woningen per jaar gebouwd, en het dorp wordt verwacht om in 2050 compleet te zijn. Het dorp heeft een uitgebalanceerd mix van koopwoningen, sociale huurwoningen en woonzorgstudio’s, wat een diversiteit aan woningvormen biedt. Ook zijn er voorzieningen voor zorg, winkels, groen en openbare ruimtes, wat het dorp tot een volwaardig leefgebied maakt.

De historische betekenis van verdwenen dorpen

De geschiedenis van Nederland is vol met dorpen die zijn verdwenen door uitbreiding van industriële projecten, landbouwontwikkelingen of infrastructuur. Sommige dorpen zijn volledig van de aardbodem verdwenen, terwijl andere nog als naam voorkomen in wijknaam of historische documenten. In het boek Verdwenen dorpen in Nederland van Bert Stulp en Eddie Poppe wordt het verhaal van deze dorpen opnieuw tot leven gewekt. Het laat zien hoe een dorp op een bepaalde plek tot stand kwam, en hoe het uiteindelijk verdween.

Een van de laatste dorpen die zijn verdwenen, was Weiwerd, een dorp in het noordoosten van Groningen, dat in de jaren 1970 werd opgeheven. Het dorp was ooit een belangrijk en rijk gebied, maar werd uiteindelijk opgeheven om plaats te maken voor de uitbreiding van de haven en industriële gebieden in Delfzijl. Dit is een typisch voorbeeld van hoe industriële groei leidde tot het verdwijnen van dorpen, en hoe dit verleden nog steeds in de geschiedenis opduikt.

Een ander voorbeeld is Rijk, een dorp dat zich ooit bevond onder de rook van luchthaven Schiphol. Het dorp werd in 1959 opgeheven, nadat er plannen waren gemaakt voor de uitbreiding van het vliegveld. De bewoners van Rijk verzetten zich hevig, maar uiteindelijk moesten ze hun dorp verlaten. De naam van het dorp komt nog terug in de naam van het bedrijventerrein Schiphol-Rijk.

Het verschijnsel van de “leegstaande dorpen”

Soms zijn er dorpen die in wezen leegstaan, maar toch nog als dorp worden beschouwd. Een voorbeeld hiervan is Marnehuizen, een dorp in Groningen dat nooit iemand heeft gewoond. Het dorp is ontstaan als oefenbasis voor militairen en is sinds de jaren ’90 een militair oefendorp. Het dorp heeft wel een gemeentehuis, een café, een school, een riolering en tientallen woonhuizen, maar heeft nooit inwoners gehad. Dit dorp is een zeldzaam voorbeeld van een dorp dat eigenlijk nooit een bevolking had.

De toekomst van de dorpen in Nederland

De geschiedenis van Nederland is vol met verhalen over dorpen die zijn verdwenen, en ook over nieuwe dorpen die zijn ontstaan. Het verschijnsel van het opheffen van dorpen is een blijvend onderdeel van de landbouw, industrie en ruimtelijke planning in het land. De overheid en gemeenschappen hebben hierin vaak een rol gespeeld, waarbij het belang van de vooruitgang vaak bovenaan stond.

Tegenwoordig worden er veel steden en dorpen aangelegd die een uitgebalanceerd mix van woningen, voorzieningen en groen bevatten. Het dorp Cortelande is een voorbeeld van een dergelijk project, waarin de combinatie van landbouw, industrie en woningbouw wordt geïmplementeerd. Ook het dorp Hoef en Haag, dat is ontstaan in de jaren 2020, is een nieuw dorp dat een unieke samenlevingsvorm heeft gekregen.

Bronnen

1. https://www.svp-svp.nl/nieuws/hoef-en-haag-is-het-jongste-dorp-van-nederland
2. https://www.yory.nl/verdwenen-dorpen-in-nederland/
3. https://npo.nl/npo3/3opreis/in-dit-nederlandse-dorp-heeft-nog-nooit-iemand-gewoond
4. https://nos.nl/l/2540523
5. https://isgeschiedenis.nl/nieuws/deze-dorpen-moesten-wijken-voor-de-vooruitgang
6. https://www.flevolandsgeheugen.nl/page/8000/de-eerste-inwoners-van-het-laatste-dorp-van-nederland
7. https://www.siza.nl/over-siza/nieuws/het-dorp-vernieuwt
8. https://www.zuidplas.nl/cortelande