Knooppuntenwandelen in Nederland: Een overzicht van wandelroutes en netwerken
juli 11, 2025
Jan Jans (1893-1963) was een Nederlands architect en kunstenaar die zich met veel geduld en overtuiging inzet op de bescherming en documentatie van de landelijke bouwkunst in Oost-Nederland. Hij is vooral bekend geworden door zijn werk als tekenaar en onderzoeker van traditionele bouwkundige elementen in het gebied, met name in Twente en het aangrenzende Duitsland. Zijn werk is van groot belang geweest voor de bewustwording van de architecturale erfenis van de regio en heeft bijgedragen aan het behoud van talrijke historische bouwwerken.
Biografie en opleiding
Jan Jans werd op 1 oktober 1893 geboren in Almelo en overleed op 21 februari 1963 opnieuw in Almelo. Hij studeerde aan de ULO (Universiteit voor de Leerarenopleiding) en werkte drie jaar als bouwvakker in zijn geboorteplaats. Daarna volgde hij onderwijs aan een particuliere middelbare technische school in Zwolle. Op negentienjarige leeftijd verhuisde hij naar Amsterdam, waar hij bij het architectenbureau Gulden en Geldmaker terechtkwam. In die periode leerde hij onder andere van Hendrik Petrus Berlage, een van de belangrijkste architecten van het begin van de 20e eeuw. Deze ervaring had een grote invloed op zijn visie op bouwkunst en architectuur.
In 1928 vestigde hij zich als zelfstandig architect in Almelo. Zijn werk lag vooral op het gebied van de landelijke bouwkunst, waaronder de restauratie van historische gebouwen en de documentatie van traditionele bouwstijlen. Hij was ook betrokken bij het ontwikkelen van een nieuw begrip van "nieuwe hartelijkheid", wat inhoudt dat de architectuur in het platteland op een menselijke, functionele en esthetische manier moest worden ontworpen.
Werk als tekenaar en onderzoeker
Jan Jans was een van de weinige architecten in Nederland die zich volledig toegewijd had aan de documentatie van de landelijke bouwkunst. In de jaren ‘20 en ‘30 van de 20e eeuw tekende hij alle toen nog in Twente aanwezige watermolens. Deze fascineerden hem meer dan de windmolens, waarvan hij er ook een aantal tekende, maar niet allemaal. Zijn tekeningen werden later opgenomen in een boek dat in 2007 is uitgegeven door de Jan Jans Stichting. Het boek bevat 94 tekeningen van 54 molens in Twente en omgeving, plus enkele artikelen die Jans over dit thema publiceerde.
Bovendien maakte hij tekeningen van traditionele bouwkunst in Oost-Nederland, met name in Twente en het aangrenzende Westfalen. Zijn werk omvatte ook het vastleggen van gevel- en stiepeltekens, landbouwgebouwen, kerken, en andere historische bouwwerken. Hij documenteerde vanaf de jaren ‘20 van de vorige eeuw vele historische bouwwerken waarvan hij wist of vreesde dat ze bedreigd werden. Hierdoor ontstond een archief met meer dan 1800 tekeningen.
Publicaties en boeken
Jan Jans heeft verschillende boeken geschreven en meegewerkt aan het schrijven van andere werken. In 1967 verscheen het boek Landelijke bouwkunst in Oost-Nederland, dat hij bijna had afgerond toen hij in 1963 overleed. De eindredactie van de tekst en enige aanvullingen zijn van Adriaan Buter. Het boek is destijds uitgegeven onder auspiciën van de Jan Jans Stichting. In 1981 verscheen de zesde druk, en daarna was er nog geregeld vraag naar, waardoor het boek in 2005 opnieuw in eigen beheer is uitgegeven.
Een ander belangrijk werk is Dorpen in Oost-Nederland, dat oorspronkelijk is uitgegeven in 1991. Dit boek bevat tekeningen van traditionele bouwkunst in Oost-Nederland (vooral Twente) en het aangrenzende Westfalen. Het boek is geschreven door Jan Jans en Adriaan Buter. Het bevat o.a. tekeningen van kerken, boerderijen, watermolens, en andere historische gebouwen.
Daarnaast schreef Jans meerdere artikelen over bouwkunst en cultuur. Hij publiceerde bijvoorbeeld in het periodiek Opgang van de AJC en in het R.K. Bouwblad. Zijn werk werd vaak geïllustreerd met eigen tekeningen en bleef gericht op de regio Oost-Nederland.
Invloed en erkenning
Jan Jans had een grote invloed op de bewustwording van de landelijke bouwkunst in Oost-Nederland. Zijn werk heeft bijgedragen aan het behoud van talrijke historische bouwwerken en heeft een bijdrage geleverd aan het regionalisme in Nederland. Hij was een actief lid van verschillende culturele en bouwkundige organisaties, waaronder de Algemene Vereniging Twente en de Regionale Omroep Oost. Hij was ook medeoprichter van een bouwkundige opleiding te Almelo en van de kunstacademie AKI te Enschede.
Na zijn dood in 1963 is hij blijven functioneren als een symbolisch figuur voor de architectuur en cultuur in Twente. De Jan Jans Stichting, die is opgericht door vrienden van hem, zorgt ervoor dat zijn werk en collectie goed beheerd worden. In Losser is de Jan_Jansstraat naar hem vernoemd, en de stichting biedt zijn boeken en documentaires aan om zijn nalatenschap levendig te houden.
Conclusie
Jan Jans was een krachtige figuur in de architectuur en cultuur van Oost-Nederland. Zijn werk als tekenaar, onderzoeker en schrijver heeft bijgedragen aan het behoud van de landelijke bouwkunst in het gebied. Zijn documentatie en publicaties zijn nog steeds van groot belang voor wetenschappers, historici en bouwkundigen. Zijn bijdrage aan de regionale identiteit en de bewustwording van het platteland is blijvend en waardering verdienend. Zijn nalatenschap wordt nog steeds geëerd en verder ontwikkeld door de Jan Jans Stichting, die zijn werk en visie in ere houdt.