Jacobus Craandijk: Wandelingen door Nederland met pen en potlood

Jacobus Craandijk was een unieke figuur in de geschiedenis van het wandeltoerisme in Nederland. Hij was niet alleen een dominee, maar ook een onvermijdelijke reizende schrijver die zijn ervaringen met anderen deelde. Zijn werk, Wandelingen door Nederland met pen en potlood, is een van de belangrijkste literaire en historische documenten uit de negentiende eeuw. Deze reeks boeken, geschreven tussen 1875 en 1884, is een overzicht van de landschappen, dorpen, steden en historische locaties die hij onderkende tijdens zijn wandelingen door het land. Het boek is niet alleen een literair werk, maar ook een waar archief van de natuur en cultuur van Nederland in die tijd. In dit artikel bespreiden we de historische betekenis van Craandijk’s werk, de samenwerking met kunstenaar Pieter Schipperus, de structuur van de reeks, en de invloed van deze wandelingen op het toerisme in Nederland.

De geschiedenis van Wandelingen door Nederland met pen en potlood

Jacobus Craandijk (1834-1912) was een dominee die zich in de tweede helft van de negentiende eeuw bezighield met het schrijven van reisverslagen. Zijn wandelingen door Nederland vormden het uitgangspunt voor een reeks boeken, die elk deel van een groot project vormden. De titel Wandelingen door Nederland met pen en potlood benadrukt dat het om een serie schetsen gaat, gecombineerd met gedetailleerde beschrijvingen van de bezoekwaardigheden en landschappen die hij onderkende. De reeks bestond uit zeven delen, die tussen 1875 en 1884 verschenen. De eerste drukken werden uitgegeven door H.D. Tjeenk Willink in Haarlem, en de reeks kreeg een grote populariteit onder liefhebbers van reisbeschrijvingen en landschapskunst.

Craandijk’s wandelingen waren niet alleen gericht op het beschrijven van het landschap, maar ook op het verhaal van de mensen, de geschiedenis en de cultuur. Zijn stijl is kenmerkend voor de negentiende-eeuwse literatuur: hij combineert gedetailleerde natuurbeschrijvingen met filosofische overpeinzingen en historische verwijzingen. Hij zag zijn werk ook als een bijdrage aan de bescherming van het ‘verdwijnend Nederland’, waarin hij de veranderingen in het landschap en de culturele veranderingen benadruidt.

Samenwerking met Pieter Schipperus

Een van de belangrijkste onderdelen van Wandelingen door Nederland met pen en potlood is de illustratie door Pieter Schipperus. Schipperus was een kunstenaar die betrokken was bij de Rotterdamse kunstkring, waar Craandijk ook actief was. De samenwerking tussen de twee was van groot belang voor de uitstraling van de reeks. Schipperus tekende de landschappen en gebouwen die Craandijk beschreef, en deze illustraties werden vervolgens als lithografieën uitgegeven. De illustraties werden vaak gecombineerd met de tekst, waardoor het leesplezier werd versterkt.

De illustraties van Schipperus zijn van hoge kwaliteit en tonen een rijke verscheidenheid aan landschappen, dorpen, kastelen en historische gebouwen. In deel 6 van de reeks, bijvoorbeeld, worden de omstreken van Nijmegen beschreven, inclusief de landschappen van Berg en Dal. Schipperus’ tekeningen zijn niet alleen scherp, maar ook stijlvol, wat bijdraagt aan de esthetische waarde van het werk. De samenwerking tussen de schrijver en de kunstenaar vormde een belangrijke bron van inspiratie voor latere wandelgidsen en reisboeken.

Structuur en inhoud van de wandelingen

De wandelingen van Craandijk zijn opgebouwd in zeven delen, die elk verschenen in de jaren 1875 tot 1884. Elke delen bevat een overzicht van wandelingen in verschillende delen van Nederland. De titel Wandelingen door Nederland met pen en potlood duidt aan dat het om een serie reisverslagen gaat, waarin de landschappen, dorpen, steden en historische locaties worden beschreven. In elk deel worden meerdere wandelingen beschreven, waarbij de route, de aangeblikte plekken en de historische achtergrond worden uitgelegd.

In deel 1, bijvoorbeeld, worden wandelingen door Noord-Holland, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland beschreven. In deel 2 wordt de focus op Twente, het Graafschap, Friesland en andere regio’s gelegd. In deel 3 worden wandelingen door het noordoosten van Nederland, waaronder Groningen, Drenthe en Overijssel, beschreven. In deel 4 wordt de focus op Limburg en het oosten van Nederland gelegd. In deel 5 en 6 worden wandelingen door het zuiden en westen van Nederland, waaronder Gelderland, Utrecht, en de regio’s rondom Nijmegen, beschreven. In deel 7 worden wandelingen door het noorden van Nederland, waaronder Friesland, Groningen en Drenthe, beschreven.

In elk deel worden ook historische en culturele informatie opgenomen. Zo wordt in deel 5 een bezoek aan Kasteel te Kessel in Limburg beschreven, met verwijzingen naar de geschiedenis van het kasteel en de omringende gebieden. In deel 6 wordt de regio rond Nijmegen behandeld, inclusief de omstreken van Berg en Dal, en het verhaal van de stad en haar historische gebouwen.

De invloed van de wandelingen op het toerisme in Nederland

De wandelingen van Jacobus Craandijk vormden een belangrijke bron van inspiratie voor het wandeltoerisme in Nederland. Zijn werk heeft bijgedragen aan de populariteit van wandeltochten door het land, en zijn beschrijvingen van landschappen en dorpen zijn nog steeds van toepassing. De reeks heeft ook bijgedragen aan het ontstaan van wandelgidsen en reisboeken, die in de tweede helft van de negentiende eeuw verschenen.

De wandelingen van Craandijk zijn niet alleen van historisch belang, maar ook van cultureel en esthetisch belang. Ze tonen een rijke verscheidenheid aan landschappen, dorpen en steden, en geven een indruk van de veranderingen in het land in de loop van de eeuw. De samenwerking met Schipperus maakte het mogelijk om de beschrijvingen visueel te ondersteunen, wat bijdraagt aan de esthetische waarde van het werk.

Bronnen

1. Wandelingen door Nederland met pen en potlood
2. Wandelingen door Nederland met pen en potlood – Boekenwijzer
3. Wandelingen door Nederland met pen en potlood – DBNL
4. Wandelingen door Nederland met pen en potlood – Google Boeken
5. Een kloeken dagmarsch – Ramsj.nl
6. Wandelingen door Nederland met pen en potlood – DBNL
7. Wandelingen door Nederland met pen en potlood – Bibliotheek.nl
8. Reisverhalen – Dagboekarchief
9. Wandelingen door Nederland met pen en potlood – Deslegte
10. Wandelingen door Nederland met pen en potlood – DBNL
11. Wandelingen door Nederland met pen en potlood – Bookmate