De Koelste Plekken in Nederland: Waar en Waarom
juli 11, 2025
In Nederland heeft het impressionisme een unieke rol gespeeld in de ontwikkeling van de kunst en de culturele identiteit. De tentoonstelling Vive l’impressionnisme! in het Van Gogh Museum is een duidelijk bewijs van de kracht en impact van deze kunststroming. De opstelling toont hoe Nederlandse verzamelaars, zoals Theo en Vincent van Gogh, bijdroegen aan de verspreiding van het impressionisme, en hoe dit in de loop van de jaren een onmisbaar deel is geworden van de culturele erfenis van het land. De tentoonstelling biedt ook inzicht in de historische context en de invloed van de stroming op de Nederlandse kunstenaars.
Historische context van het impressionisme in Nederland
Het impressionisme ontstond in Parijs en was in de jaren 1860/1870 een vorm van kunst die de traditionele academische schilderijen op de helling zette. De impressionisten, waaronder Monet, Renoir, Degas en Cézanne, richtten zich op het vastleggen van de vluchtige indrukken van licht en kleur. De eerste impressionistententoonstelling vond plaats op 15 april 1874 in Parijs, en werd georganiseerd door een groep kunstenaars die hun werk niet meer konden laten tonen in de officiële Salon-tentoonstellingen. Deze tentoonstelling markeerde de geboorte van het impressionisme en werd door het publiek met veel scepsis ontvangen.
In Nederland was de opvatting over het impressionisme aanvankelijk terughoudend. De 19e-eeuwse Nederlandse smaak was conservatief en gericht op traditionele, donkere kleuren. De Haagse School, een kunststroming die zich bezighield met het schilderen van het Hollandse landschap, stond in contrast met het kleurrijke, losse penseelwerk van de impressionisten. De stijl werd door veel critici en de gevestigde kunstwereld als te felgekleurd en te schetsmatig gezien. Toch bleken er ook Nederlandse kunstliefhebbers te zijn die het potentieel van de nieuwe stijl zagen, waaronder Theo van Gogh en Helene Kröller-Müller. Dankzij hun inzet kon het impressionisme zijn weg naar Nederland vinden.
De rol van Theo en Vincent van Gogh
Theo van Gogh, kunsthandelaar en broer van Vincent, speelde een cruciale rol in de verspreiding van het impressionisme in Nederland. Zijn betrokkenheid bij het verzamelen en verkopen van werken van de Franse impressionisten was van belang voor de opkomst van deze stroming in het land. Hij had ook een nauwe band met kunstenaars zoals Monet, Degas en Cézanne en zorgde ervoor dat hun werken in Nederland terechtkwamen.
Vincent van Gogh zelf was aanvankelijk niet beïnvloed door het impressionisme, maar pas na zijn verhuizing naar Parijs in 1886, toen hij de impressionisten kon bewonderen, transformeerde zijn kunst radicaal. In die periode begon hij met een intensievere gebruik van kleur en een losse penseelstreek, wat duidelijk zichtbaar is in zijn werken uit die jaren. Zijn schilderijen tonen de invloed van het impressionisme, maar ook zijn eigen unieke stijl, die later als een van de belangrijkste koppelingen tussen het impressionisme en het postimpressionisme wordt beschouwd.
De invloed van het impressionisme op Nederlandse kunstenaars
Tijdens de jaren 1880 en 1890 begon het impressionisme ook in Nederland zijn sporen te laten zien. Bekende Nederlandse kunstenaars zoals George Hendrik Breitner, Isaac Israels, Willem de Zwart en Jan Toorop stonden op het punt om hun eigen stijl te ontwikkelen, vaak onder invloed van de Franse impressionisten. Ze konden hun werk vaak in de stad schetsen, met als doel het vastleggen van een vluchtig moment. Deze stijl wordt ook wel de Nederlandse stijl van het impressionisme genoemd.
De Amsterdamse Juffers, zoals Lizzy Ansingh, schilderden vaak in een impressionistische stijl en richtten zich op alledaagse, schijnbaar toevallige momenten. Ook vrouwen als Thérèse Schwartze, Jo Koster en Coba Ritsema werkten in een tijd waarin hun zichtbaarheid niet vanzelfsprekend was, maar toch zorgden ze voor een bijdrage aan de Nederlandse kunst. De invloed van het impressionisme was ook zichtbaar in de werken van Piet Mondriaan, die in 1908 zijn schilderij Rij van elf populieren in rood, geel, blauw en groen schilderde, een typisch voorbeeld van de invloed van de Franse impressionisten.
Het impressionisme in de collecties van Nederlandse musea
De collecties van Nederlandse musea zijn een belangrijk onderdeel van de Nederlandse invloed op het impressionisme. In het Van Gogh Museum is het impressionisme goed vertegenwoordigd, en het is daar onder meer mogelijk om werken van Monet, Sisley, Pissarro en Degas te zien. Ook het Museum Boijmans Van Beuningen, het Kröller-Müller Museum en het Rijksmuseum hebben een sterke verzameling impressionistische werken. Het Rijksmuseum Twenthe beschikt over enkele van de allerbeste impressionistische schilderijen, waaronder een zonovergoten Normandische kust van Monet en een zacht herfstlandschap van Sisley.
De collectie Nederland omvat ook werken van vrouwelijke impressionisten, hoewel deze grotendeels ontbreken. Dit is een opmerkelijke vaststelling, aangezien de stroming door zowel mannen als vrouwen werd beïnvloed. In de tentoonstelling Vive l’impressionnisme! worden ook werken van vrouwelijke kunstenaars zoals Lizzy Ansingh, Thérèse Schwartze en Jo Koster geïntroduceerd, waarmee de bijdrage van vrouwen aan de Nederlandse kunst wordt benadrukt.
De rol van particuliere verzamelaars
Bijdragen aan de Nederlandse impressionistische collecties kwamen vaak van particuliere verzamelaars. Personen zoals Cornelis Hoogendijk, Nicolaas van Heek en Jan Bernard Scholten speelden een belangrijke rol in het verzamelen van impressionistische werken. Hoogendijk had al in 1901 33 Cézanne’s aangekocht en plaatste zichzelf in de schijnwerpers door zijn collectie in langdurig bruikleen af te staan aan het Rijksmuseum. De erflater van de collectie Hoogendijk verkochten hun werken later aan de Barnes-collectie in Philadelphia, waardoor het merendeel van de impressionisten in het buitenland terechtkwam.
Deze particuliere verzamelaars zijn van belang geweest voor de verspreiding van het impressionisme in Nederland. Ze hadden de middelen om hun eigen koers te varen en konden werken kopen die door gemeentelijke musea niet werden opgenomen. Dit maakt het duidelijk dat de collectie van het impressionisme in Nederland vooral dankbaar is aan het initiatief van particulieren.
De tentoonstelling Vive l’impressionnisme!
De tentoonstelling Vive l’impressionnisme! in het Van Gogh Museum is een unieke kans om de indrukken van het impressionisme in Nederland te verkennen. De opstelling toont meer dan honderd Franse impressionistische werken uit Nederlandse collecties, waaronder werken van Monet, Sisley, Pissarro, Degas en Cézanne. De tentoonstelling benadrukt hoe de stroming zijn weg vond naar Nederland en hoe de Nederlandse smaak zich daarop aanpaste.
De tentoonstelling bevat ook een gedeelte waarin wordt ingegaan op de geschiedenis van de collectie en de bijdragen van particuliere verzamelaars. Het is duidelijk dat het impressionisme in Nederland niet vanzelf is ontstaan, maar dat het vooral dankzij de inzet van visionairen en verzamelaars tot stand is gekomen. De tentoonstelling is daarom niet alleen een kunstvoorlichting, maar ook een historische opstelling van de invloed van het impressionisme op de Nederlandse cultuur.
Conclusie
Het impressionisme heeft in Nederland een belangrijke bijdrage geleverd aan de kunst en cultuur. De tentoonstelling Vive l’impressionnisme! in het Van Gogh Museum toont de kracht en impact van deze stroming en benadrukt de rol van particuliere verzamelaars en kunstenaars in de verspreiding van het impressionisme. De collecties van Nederlandse musea zijn een bewijs van de invloed van de stroming op de Nederlandse kunst, en de bijdrage van vrouwen aan de stroming is een opvallend onderdeel van deze geschiedenis. De tentoonstelling biedt een waardevol overzicht van de historische context en de invloed van het impressionisme in Nederland.
Bronnen
- Impressionisme in Nederland
- Nederlandse impressionistische collecties
- Impressionisme in Frankrijk
- Collectie Nederland en de invloed van het impressionisme
- De rol van particuliere verzamelaars
- Impressionistische werken in Nederlandse collecties
- Hedendaagse impressionistische kunst in Amsterdam
- De invloed van het impressionisme op Nederlandse kunstenaars
- Expositie Vive l’impressionnisme! in het Van Gogh Museum
- Impressionisme in de collectie van het Kunstmuseum Den Haag