Hoeveel steden met stadsrechten heeft Nederland?

In Nederland zijn de aantallen steden met stadsrechten een onderwerp van veel discussie en verwarring. Het begrip ‘stadsrechten’ is historisch van groot belang geweest voor de ontwikkeling van steden, en blijft ook vandaag de dag een belangrijk onderdeel in de klassificatie van woonplaatsen. De bronnen laten zien dat het aantal steden met stadsrechten in Nederland aanzienlijk varieert, afhankelijk van het tijdstip en de bron. In dit artikel zullen we het verschijnsel van stadsrechten nader bekijken, de historische en hedendaagse situatie bespreken en een overzicht geven van de steden die deze privileges hebben gekregen.

Wat zijn stadsrechten?

Stadsrechten zijn privileges die in de middeleeuwen aan bepaalde nederzettingen werden verleend door de lokale heersers, zoals grachten of vorsten. Deze rechten gaven de inwoners van de plaats bepaalde vrijheden, zoals het recht om een markt te houden, een eigen rechtspraak in te stellen, of de mogelijkheid om zichzelf te verdedigen. De verlening van stadsrechten was dus niet alleen een symbolisch feit, maar ook een strategische maatregel om de economische en politieke kracht van een stad te versterken.

Volgens de bronnen is het moeilijk om een duidelijk en wettig beeld te geven van hoeveel steden in Nederland stadsrechten hebben gekregen. Er zijn verschillende bronnen die verschillende aantallen noemen, wat aantoont dat het begrip ‘stadsrechten’ in de praktijk niet altijd duidelijk is. Bijvoorbeeld, in sommige bronnen wordt aangegeven dat er in Nederland ongeveer 200 plaatsen zijn die ooit stadsrechten hebben gekregen, terwijl andere bronnen een groter aantal noemen. De verwarring komt voort uit het feit dat de oorspronkelijke documenten over stadsrechten vaak verloren zijn gegaan of niet duidelijk zijn.

Historische ontwikkeling van stadsrechten in Nederland

De geschiedenis van de Nederlandse steden met stadsrechten is lang en complex. De eerste steden die in Nederland stadsrechten kregen, waren in de middeleeuwen, met name in de 13e eeuw. Volgens bron [4] zijn er in Nederland ongeveer 200 plaatsen die stadsrechten hebben. De meeste van deze steden zijn echter niet meer uitgegroeid tot moderne steden. Een voorbeeld hiervan is het plaatsje Biervliet, dat ongeveer 1.600 inwoners heeft, maar ooit stadsrechten heeft gekregen.

De oudste stad in Nederland die stadsrechten heeft, is Stavoren, dat al in het jaar 1058 stadsrechten kreeg. Andere bekende steden die in de middeleeuwen stadsrechten hebben gekregen zijn Utrecht (in 1122), Deventer (1123), en Maastricht (al sinds 500 v. Chr. bewoond). Deze steden hebben een rijke geschiedenis en zijn nog steeds belangrijke steden in Nederland.

Een andere interessante stad is Vreeland, dat van 1265 tot 1560 stadsrechten had. Hoewel sommige historici betwisten of de stadsrechten daadwerkelijk zijn ontnomen, wordt er algemeen aangenomen dat dit wel het geval is. Dit geeft een beeld van hoe stadsrechten in de loop van de tijd konden veranderen of zelfs verdwijnen.

Hedendaagse situatie van stadsrechten in Nederland

Tegenwoordig zijn de stadsrechten in Nederland niet meer van toepassing op basis van wettelijke voorschriften. De klassieke stadsrechten zijn namelijk in de 19e eeuw afgeschaft. Sindsdien zijn ‘gemeente’, ‘bebouwde kom’ en ‘woonplaats’ de formele benamingen voor de steden, dorpen, gehuchten en buurtschappen geworden. Dit betekent dat het onderscheid tussen steden en dorpen in feite niet meer bestaat, tenzij er sprake is van een wettelijke definitie.

Er zijn echter nog steeds plaatsen die als ‘steden’ worden aangemerkt, ook al hebben ze geen stadsrechten meer. Dit komt doordat het onderscheid tussen steden en dorpen in de praktijk vaak gebaseerd is op het aantal inwoners. Volgens bron [3] heeft Nederland 165 steden, waaronder bekende steden zoals Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, en Groningen. Deze steden zijn geregistreerd op basis van de BAG-gegevens van 2024, wat aantoont dat het aantal steden met meer dan 100.000 inwoners oploopt.

Een ander punt dat belangrijk is, is het feit dat het onderscheid tussen steden en dorpen in Nederland vaak informeel is. Zo is in de gemeente Ede discussie over of het een stad of een dorp is, ook al heeft het ruim 78.000 inwoners. De term dorp wordt vaak gebruikt voor kleinere plaatsen die geen stadsrechten hebben en niet als stad worden beschouwd. Maar de grens is vaak onduidelijk.

Welke steden hebben stadsrechten?

Er zijn verschillende steden in Nederland die ooit stadsrechten hebben gekregen. Een overzicht van deze steden is te vinden in bron [2], waarin een lijst is opgenomen van Nederlandse plaatsen met stadsrechten. Deze lijst bevat onder andere:

• Aardenburg (Zeeland, voor 1187)
• Alkmaar (Noord-Holland, 1254)
• Almelo (Overijssel, voor 1420)
• Amsterdam (Noord-Holland, 1306)
• Appingedam (Groningen, 1327)
• Arnhem (Gelderland, 1233)
• Assen (Drenthe, 1809)

Hoewel deze steden ooit stadsrechten hebben gekregen, zijn ze niet allemaal uitgegroeid tot moderne steden. Bijvoorbeeld, het plaatsje Biervliet heeft geen stadsrechten meer, maar heeft nog steeds een historische betekenis. Andere steden zoals Utrecht en Amsterdam zijn echter blijven groeien en zijn nu belangrijke steden in Nederland.

Wat is de betekenis van stadsrechten vandaag de dag?

Hoewel de stadsrechten in Nederland niet meer van toepassing zijn, blijven ze een belangrijk historisch en cultureel verschijnsel. Ze vormen het fundament van veel van de moderne steden en spelen een rol in de geschiedenis en tradities van veel plaatsen. Bovendien kunnen sommige steden hun historische status behouden door het feest te vieren van hun stadsrechten, zoals in het geval van Utrecht, dat in 2022 900 jaar stadsrechten viert.

Conclusie

De geschiedenis van steden met stadsrechten in Nederland is complex en rijk aan details. Het aantal steden met stadsrechten is moeilijk vast te stellen, aangezien de bronnen verschillen en sommige steden hun rechten zijn kwijtgeraakt. Het begrip ‘stadsrechten’ is echter belangrijk geweest in de ontwikkeling van steden, en blijft nog steeds een onderdeel van de cultuur en geschiedenis van Nederland. De moderne steden hebben hun historische status behouden, en blijven een belangrijk deel van het landschap vormen.

Bronnen

1. https://permides.eu/hoeveel-steden-heeft-nederland/
2. https://wikikids.nl/LijstvanNederlandseplaatsenmet_stadsrechten
3. https://indeheiligestede.nl/blog/post/354/hoeveel-steden-en-dorpen-telt-nederland-eigenlijk/
4. https://stedenenstaten.jouwweb.nl/hoofdstukken/stadsrechten
5. https://www.utrechtaltijd.nl/themas/stadsrechten-van-utrechtse-steden/
6. https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-historische-ontwikkeling-van-de-nederlandse-steden
7. https://nl.wikisage.org/wiki/LijstvanNederlandseplaatsenmet_stadsrechten
8. https://www.maxvandaag.nl/sessies/themas/huis-tuin-hobby/hoe-zit-het-wat-is-het-verschil-tussen-steden-dorpen-gehuchten-en-buurtschappen/