Groei en ontwikkeling van de Nederlandse steden: Impact op interieurontwerp en ruimtelijke indeling

De groei en ontwikkeling van de Nederlandse steden vormen een belangrijk onderdeel van het landschap. De bevolking van Nederland is continu in beweging, en de steden zijn in de loop van de eeuwen gegroeid, veranderd en zich ontwikkeld. Deze historische groei en instorting van de steden heeft invloed gehad op de ruimtelijke indeling, de infrastructuur en de behoeften van de bevolking. Voor interieurontwerpers is het belangrijk om te weten hoe de bevolking in de toekomst zal groeien en hoe de steden zich zullen ontwikkelen. De informatie die beschikbaar is, helpt bij het begrijpen van de ruimtelijke verhoudingen en de verdere ontwikkeling van de steden.

Historische groei en instorting van de Nederlandse steden

De geschiedenis van de Nederlandse steden is rijk aan verhalen. De meeste steden zijn tussen 1100 en 1400 ontstaan, en hun locatie hing vaak samen met een natuurlijke infrastructuur. Steden als Utrecht, Deventer, Zwolle, Kampen, Haarlem en Leiden ontstonden allen langs de oevers van rivieren. Ook Amsterdam ontstond als havenplaats waar de Amstel in het IJ uitmondde. Het is interessant om te zien dat de stadspatronen die in het begin ontstonden tot op de dag van vandaag vaak nog zichtbaar zijn. In het centrum van veel steden worden al eeuwen weinig tot geen veranderingen doorgevoerd qua straten en gebouwen.

Na het jaar 1500 vond er qua economisch zwaartepunt een belangrijke verschuiving plaats. Door de blokkade van de Westerschelde bij Antwerpen en de opkomst van het graafschap Holland verschoof dit zwaartepunt van zuidelijk naar noordelijk Nederland. Met het ontstaan van de onafhankelijke Republiek der Verenigde Nederlanden rond 1580 veranderde er nog meer. Waar de oostelijke Hansesteden als Deventer en Zwolle lange tijd een leidende rol speelden, moesten ze dit in de 17e eeuw afstaan aan de westelijke steden zoals Leiden en Haarlem. Het jonge Amsterdam groeide in de 17e eeuw zelfs uit tot het belangrijkste handelscentrum ter wereld. Voor de elite in deze steden was de 17e eeuw dan ook een Gouden Eeuw.

Waar er in de 17e eeuw enorme groei werd doorgemaakt, volgde er in de 18e eeuw juist een instorting. Zo raakte Haarlem na 1700 bijna de helft van zijn inwoners kwijt. In 1732 telde het nog 40.000 inwoners, maar dat aantal was in 1795 gedaald tot minder dan 22.000. Ook in Leiden was de bevolkingskrimp enorm in de 18e eeuw. In 1732 telde Leiden 70.000 inwoners, in 1795 nog maar 31.000. Historisch gezien is economische achteruitgang na een periode van hoogconjunctuur onvermijdelijk. Een economische crisis. Al eeuwenlang vertoont de markteconomie een golfbeweging. Dit was in Nederland ook het geval.

Bevolkingsgroei in de 20e eeuw en de toekomst

De Nederlandse bevolking groeit voortdurend, maar de groei is niet gelijkmatig verdeeld over het land. De sterkste bevolkingsgroei vindt plaats in en rondom de grote steden, terwijl het aantal inwoners in sommige regio’s afneemt. Dit verschijnsel, ook wel verstedelijking genoemd, heeft gevolgen voor de ruimtelijke opbouw, woningbouw en de interne ruimtelijke indeling van woningen. Voor interieurontwerpers is het belangrijk om hier rekening mee te houden bij het ontwerpen van woningen, appartementen en openbare ruimtes in groeiende steden. De gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en andere bronnen geven inzicht in de trends en het verschil in bevolkingsgroei tussen steden en plattelandsgebieden.

De sterkste groei vond plaats binnen de Randstad, vooral in de gemeenten rondom de grote steden, maar ook in de grote steden zelf. Uitzondering was de regio Rijnmond, waar zowel de gemeente Rotterdam als de gemeenten daaronder te maken hadden met bevolkingskrimp. De meeste steden buiten de Randstad groeiden ook. Hetzelfde gold voor de Gelderse strook van gemeenten van Harderwijk tot en met Nijmegen. Flevoland groeide nog steeds sterk, maar minder dan in de vijf jaren ervoor.

Volgens de bevolkingsprognose van de gemeente Utrecht, blijft Utrecht de komende jaren groeien. De gemeente baseert deze verwachting op de bouwplannen voor nieuwe woningen en cijfers over de verwachte geboortes, sterfgevallen en nieuwkomers. Alle Utrechtse wijken hebben in 2040 naar verwachting meer inwoners dan nu. Opvallend is dat Leidsche Rijn met een toekomstige groei van 16.700 inwoners niet meer de snelst groeiende wijk is. Dat is namelijk Zuidwest. In deze wijk komen er volgens de prognose 29.000 inwoners bij. Ook de wijk Oost gaat flink groeien. De gemeente verwacht dat de wijk er in zestien jaar 16.000 inwonens bij krijgt. Door deze ontwikkelingen is Zuidwest in 2040 de grootste wijk van de stad. Zoals het er nu naar uitziet heeft de wijk dan 69.000 inwoners.

De Nederlandse bevolking groeit verder in grote steden. Volgens de prognose van het CBS zal Nederland in 2035 naar verwachting 18,9 miljoen inwoners hebben, 1,3 miljoen meer dan begin 2022. Voor Utrecht wordt de grootste relatieve groei verwacht, met ruim 26 procent tot 2035, gevolgd door Amsterdam (20 procent), Den Haag (18 procent) en Rotterdam (12 procent). Deze steden hebben relatief jonge inwoners en groeien omdat er meer kinderen geboren worden dan dat er mensen overlijden. Ook hebben deze steden een grote aantrekkingskracht op immigranten, expats en internationale studenten. Kleinere gemeenten aan de randen van het land zullen hun bevolking naar verwachting verder zien afnemen. Deze gemeenten vergrijzen sterker. De vergrijzing zal in het hele land verder toenemen. In 2035 zal ruim 24 procent van de bevolking 65 jaar of ouder zijn, nu is dat nog 20 procent. De vier grote steden zullen ook verder vergrijzen, maar minder snel dan andere delen van Nederland.

Bevolkingsgroei en invloed op ruimtelijke indeling

De groei van de bevolking heeft invloed op de ruimtelijke indeling, de infrastructuur en de behoeften van de bevolking. De bevolking van Nederland is verdeeld over 342 gemeenten. De gemeente met het grootste aantal inwoners is Amsterdam met 935.793 inwoners. De grootste stad van de provincie staat cursief, terwijl de hoofdstad van de provincie vetgedrukt is. De inwoneraantallen komen van het CBS. De provincie met de meeste inwoners is Zuid-Holland met 3.862.920 inwoners. De bevolking per gemeente en provincie is belangrijk voor het begrijpen van de verdere ontwikkeling van de steden. De gegevens tonen aan dat de groei van de bevolking vooral plaatsvindt in de grote steden, wat invloed heeft op de ruimtelijke indeling en de infrastructuur.

De sterkste bevolkingsgroei wordt waargenomen in de vier grote steden: Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht. Deze groei komt vooral door immigratie en het aantrekken van jonge mensen die in de stad werken of studeren. In de periode van 2016 tot 2024 groeide de bevolking in deze steden aanzienlijk. Volgens het CBS groeide de bevolking van Nederland in die jaren met 5,7 procent. In absolute zin kreeg Amsterdam de meeste inwoners bij, gevolgd door Den Haag, Rotterdam en Utrecht. De steden groeiden vooral door toestroom uit het buitenland, terwijl kleinere gemeenten rondom de grote steden hun bevolking vooral dankzij binnenlandse verhuizingen en natuurlijke groei vermeerderen.

In de periode 1995 tot 2025 groeide de bevolking in 301 van de 342 gemeenten. De sterkste groei vond plaats in Flevoland, de Randstad en de middelgrote steden zoals Amersfoort en Assen. De bevolkingsgroei in deze gebieden wordt bepaald door zowel binnenlandse als buitenlandse migratie. De steden hebben een jonge bevolking, wat leidt tot een groter aandeel van de bevolking in de vruchtbare leeftijd, wat opnieuw groei oplevert.

Regionale verschillen en toekomstprognoses

De groei van de bevolking is niet gelijkmatig verdeeld over het land. In sommige regio’s groeit de bevolking sterk, terwijl het aantal inwoners in andere gebieden afneemt. De gemeenten waar het inwonertal gedaald is ten opzichte van 30 jaar geleden liggen vooral aan de randen van Nederland: in Zuid-Limburg (de stad Maastricht uitgezonderd), in het noorden van Friesland, in Noord- en Oost-Groningen, in de Achterhoek en in Zeeuws-Vlaanderen. De sterkste krimp vond plaats in de gemeente Eemsdelta in Groningen. Hier woonden in 2025 ruim 17 procent minder mensen dan in 1995. Ook in de Limburgse gemeenten Simpelveld, Kerkrade, Meerssen, Landgraaf en Gulpen-Wittem nam het aantal inwoners met meer dan 10 procent af.

De bevolkingsgroei was in Nederland overheersend en was vooral sterk in Flevoland, de randgemeenten van de grote steden en in middelgrote steden als Amersfoort en Assen. In de periode van 2000 tot 2005 nam het aantal gemeenten dat te maken had met bevolkingskrimp toe. In 74 van de huidige 342 gemeenten daalde het aantal inwoners in die periode. De sterkste bevolkingsgroei vond nog steeds plaats in Flevoland en in enkele gemeenten met VINEX-locaties in de buurt van de grote steden zoals de Haarlemmermeer, Barendrecht, Houten, IJsselstein en Pijnacker-Nootdorp. Ook de steden Utrecht en Den Haag groeiden sterk als gevolg van uitbreidingslocaties (Leidsche Rijn in Utrecht en Leidschenveen, Ypenburg en Wateringse Veld in Den Haag).

Bevolkingskrimp vond op regionale schaal nog steeds vooral plaats in Zuid-Limburg, waar jongeren wegtrokken en de sterfte het aantal geboorten overtrof. Ook in het westen van het land daalde de bevolking in een aantal gemeenten. Dit gebeurde vooral in Het Gooi, het Groene Hart en aan de Noordzeekust. Ook in Oost-Groningen kwam betrekkelijk sterke bevolkingskrimp voor. In de laatste jaren hadden minder gemeenten te maken met bevolkingskrimp, vooral door de sterk toegenomen immigratie. Ook verhuizen er weer wat meer mensen vanuit de Randstad naar regio’s daarbuiten.

Conclusie

De groei van de Nederlandse steden is een complex en dynamisch proces dat zowel historisch als toekomstig is. De sterkste groei vindt plaats in de grote steden, terwijl sommige regio’s juist krimpen. De gegevens tonen aan dat de bevolking van Nederland zich vooral in de grote steden ontwikkelt, wat invloed heeft op de ruimtelijke indeling, de infrastructuur en de behoeften van de bevolking. Voor interieurontwerpers is het belangrijk om hier rekening mee te houden bij het ontwerpen van woningen, appartementen en openbare ruimtes in groeiende steden. De toekomstprognoses wijzen erop dat de bevolking van Nederland zal blijven groeien, wat invloed heeft op de ruimtelijke indeling, de infrastructuur en de behoeften van de bevolking.

Bronnen

1. https://indeheiligestede.nl/blog/post/122/inwoners-van-nederlandse-steden-trends-groei-en-historische-ontwikkelingen/
2. https://www.duic.nl/algemeen/utrecht-is-een-van-snelst-groeiende-gemeenten-van-nederland/
3. https://www.thedutchhistorian.nl/artikel/historische-groei-en-instorting-van-de-nederlandse-steden
4. https://indeheiligestede.nl/blog/post/6439/bevolkingsgroei-in-nederland-verstedelijking-en-groei-in-grote-steden/
5. https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-verstedelijking/waar-groeit-of-krimpt-de-bevolking-
6. https://arbeidsmarktinzicht.nl/prognose-in-2035-vooral-meer-inwoners-in-en-om-grotere-gemeenten
7. https://nl.wiktionary.org/wiki/groei
8. https://www.pbl.nl/actueel/nieuws/prognose-in-2035-vooral-meer-inwoners-in-en-om-grotere-gemeenten
9. https://dwe-nieuwbouw.nl/nieuws/top-10-groei-gemeenten/