Elten: Een Duits dorp met een Nederlandse geschiedenis

Elten, een klein dorpje in het westen van Duitsland, ligt net over de grens bij Nijmegen. Hoewel het tegenwoordig tot Duitsland behoort, heeft het een rijke geschiedenis die in het midden van de 20e eeuw een periode van Nederlandse overheersing kende. Tijdens deze periode, van 1949 tot 1963, was Elten tijdelijk onderdeel van Nederland. Dit artikel onderzoekt de geschiedenis van Elten, de invloed van de Nederlandse overheersing op het dorp, en het effect van de grenscorrectie in 1963 op de lokale bevolking.

Geschiedenis van Elten

Elten staat bekend als een rustig en gemoedelijk Duits dorpje dat direct aan de grens ligt. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werd het dorp een onderwerp van onderhandelingen tussen Nederland en Duitsland. Nederland eiste compensatie voor het oorlogsleed dat de Duitsers hadden veroorzaakt. Deze compensatie kon worden uitgekeerd in goud, goederen, arbeid of land. Hoewel het moeilijk was om van een kale kip veren te plukken, lag de compensatie in de vorm van land het meest voor de hand.

In 1949 werd Elten tijdelijk bij Nederland gevoegd. Op 23 april 1949 trok de Nederlandse marechaussee in jeeps en bewapend naar het gemeentehuis van Elten. De overname vond kalmpjes plaats, en de dorpsbewoners reageerden nauwelijks. Volgens zeggen zou een dronken man het Duitse volkslied hebben gezongen, maar daar bleef het bij. De overname van Elten vond plaats in het kader van de compensatie van het oorlogsleed.

De Nederlandse periode

Tijdens de periode dat Elten onder Nederlands bestuur stond, werd er veel investeerd in de infrastructuur van het dorp. De Nederlandse overheid stak veel geld in nieuwe gebieden. De Nederlandse prijzen waren veel lager dan de Duitse en veel dagjesmensen kwamen naar de nieuwe stukjes Nederland kijken. Op sommige dagen was het zo druk dat er files stonden tot aan de berg van Hoch-Elten. Er werd veel gebouwd en de ex-Duitsers konden rekenen op een uitkering.

De bevolking van Elten had het moeilijk met de overgang naar Nederland. Veel inwoners moesten worden ingeschreven en voorzien van een paspoort. Hun status was onduidelijk, want in de paspoorten kwam de vermelding te staan: "wordt als Nederlander beschouwd". Een deel van de Eltense bevolking bleef in Emmerich en omgeving werken, wat inhield dat ze voortaan dagelijks de grens moesten passeren. Veel anderen vonden werk bij de Algemene Kunstzij de Unie (AKU). Elke dag reden twee bussen vol Eltenaren naar het Arnhemse bedrijf.

De grenscorrectie in 1963

In 1963 werd Elten weer aan Duitsland teruggegeven. De grenscorrectie vond plaats op 1 augustus 1963. De Duitse overheid betaalde 125 miljoen Wiedergutmachung en nog een meer dan honderd miljoen aan andere vergoedingen. De lokale bevolking was blij met deze terugkeer naar Duitsland, maar het bleek dat de overgang naar Duitsland voor veel mensen lastig was. De meeste Eltenaren hadden hun welvaart aan het Nederlands bewind te danken. Niet het minst de bewoners van de wijk met woningwetwoningen, die de toepasselijke naam "Hoek van Holland" kreeg.

De overgang naar Duitsland had ook gevolgen voor de lokale economie. De meeste klanten van de kwekerij van Alex Kerkhof, de "Ortsvorsteher" van Elten, waren buitenlanders geworden, wat voor het bedrijf een hoop narigheid met zich meebracht. Leveranties kostten extreem veel tijd en geld door het vervoer over de grens, het verkrijgen van uitvoervergunningen en de hele papieren rompslomp daaromheen. Maar voor de hotelhouders betekende de terugkeer van de oude grens in 1963 een gevoelige klap.

Invloed op de lokale bevolking

De periode dat Elten onder Nederlands bestuur stond, had een grote invloed op de lokale bevolking. De meeste inwoners van Elten hadden hun welvaart aan het Nederlands bewind te danken. Niet het minst de bewoners van de wijk met woningwetwoningen, die de toepasselijke naam "Hoek van Holland" kreeg. De door Nederland gebouwde woningen werden door de regering van de bondsstaat Nordrhein-Westfalen kostenloos aan de gemeente Elten overgedragen. Die verkocht op haar beurt de woningen voor een gering bedrag aan de huurders, zodat de transactie voor zowel gemeente als burgers uiterst aantrekkelijk was.

De terugkeer naar Duitsland had ook gevolgen voor de lokale economie. De meeste klanten van de kwekerij van Alex Kerkhof, de "Ortsvorsteher" van Elten, waren buitenlanders geworden, wat voor het bedrijf een hoop narigheid met zich meebracht. Leveranties kostten extreem veel tijd en geld door het vervoer over de grens, het verkrijgen van uitvoervergunningen en de hele papieren rompslomp daaromheen. Maar voor de hotelhouders betekende de terugkeer van de oude grens in 1963 een gevoelige klap.

Conclusie

Elten is een Duits dorpje dat tijdelijk onderdeel was van Nederland. Tijdens deze periode werd er veel investeerd in de infrastructuur van het dorp. De lokale bevolking had het moeilijk met de overgang naar Nederland, maar de overgang naar Duitsland had ook gevolgen voor de lokale economie. De geschiedenis van Elten toont aan hoe complex de grensverhoudingen tussen Nederland en Duitsland zijn en hoe deze invloed hebben gehad op de lokale bevolking.

Bronnen

1. https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:Terdege,19880720:newsml_b19c157cb9aa1c745c1068539eb3a7f8
2. https://www.gelderseilandverhaalt.nl/van-stuwwal-tot-schutterij/index.php?option=com_content&view=article&id=6&Itemid=522
3. https://www.geldersarchief.nl/over-ons/actueel/weblog/719-schenkenschanz-duits-dorpje-met-een-nederlandse-geschiedenis
4. https://www.gld.nl/nieuws/2407054/elten-werd-70-jaar-geleden-nederlands
5. https://www.gld.nl/nieuws/2439745/elten-was-vroeger-van-nederland-en-stiekem-nog-steeds-een-beetje
6. https://www.weekendjeduitsland.com/mooie-stadjes-net-over-de-grens.html
7. https://woordenboek.woxikon.nl/nl-de
8. https://duitslandinstituut.nl/artikel/539/eltener-butternacht-maakte-exporteurs-rijk
9. https://www.nporadio1.nl/nieuws/geschiedenis/2d4e46b8-5aa8-4189-8c73-49d319f478ab/op-beruchte-elterner-butternacht-gaf-nederland-stuk-land-terug-aan-duitsers
10. https://mijngelderland.nl/inhoud/specials/het-verhaal-van-gelderland/dinxperlo-en-de-mensen-aan-de-grens
11. https://www.27vakantiedagen.nl/leuke-steden-duitsland-net-over-grens/