De droogste plekken in Nederland in 2018: een analyse van het neerslagtekort

In 2018 was Nederland getroffen door een extreem droge zomer, waarbij het neerslagtekort op veel plekken een recordwaarde bereikte. Dit jaar staat in de geschiedenis van Nederland op de vijfde plaats van de droogste jaren ooit, met een landelijk gemiddeld neerslagtekort van 240 mm. De droogte had gevolgen voor landbouw, scheepvaart, waterbeheer en de natuur, en leidde tot tekorten in grondwater en uitgedroogde beken. In dit artikel wordt gekeken naar de plekken in Nederland waar het neerslagtekort het grootst was, en welke factoren hieraan bijdroegen.

Regionale verschillen in het neerslagtekort

In het binnenland van Nederland, vooral in het zuiden en oosten, was het neerslagtekort het grootst. In delen van Gelderland, Overijssel, Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Brabant en Limburg werd een waarde van circa 350–370 millimeter bereikt. Dit ligt ruim boven het landelijk gemiddelde van 309 mm. De regio’s met het hoogste neerslagtekort zijn ook het meest gevoelig voor gebrek aan regen, omdat watertekorten op de hoge zandgronden in het binnenland niet makkelijk met rivierwater aangevuld kunnen worden, in tegenstelling tot het westen en rondom het IJsselmeer.

Deze regionale verschillen zijn te verklaren door verschillen in het klimaat en de landschappelijke structuur. In het binnenland is de hoeveelheid neerslag lager en de temperatuur en zonneschijn hoger, waardoor de verdamping toeneemt. Daarnaast is de beschikbaarheid van rivierwater beperkt, waardoor het binnenland extra kwetsbaar is voor droogte. In het kustgebied daarentegen is er meer neerslag en wordt de wateraanvoer grotendeels gecompenseerd door rivieren, waardoor de impact van de droogte minder groot is.

De invloed van de zomer van 2018

De zomer van 2018 was extreem droog en zonnig. Het aantal zonuren was landelijk gemiddeld 2089, wat op de tweede plaats staat in de geschiedenis. In de maand juli was de zon 332 uur te zien, waardoor dit de zonnigste maand ooit werd. Deze combinatie van weinig regen en veel zon zorgde voor een sterke toename van het neerslagtekort. In veel delen van het land was de lente van 2018 al droog, en in mei en juni vielen er weinig neerslag. De droogte nam verder toe in juli, waarin bijna geen regen viel. Deze periode was de meest extreme in termen van neerslagtekort.

Deze droogte had gevolgen voor de landbouw, met een opbrengstreductie van circa 70% voor uien in Zeeland. Ook ontstonden er problemen met de waterstand in de rivieren, zoals de Rijn. De Rijnafvoer in juli 2018 was sterk gedaald, waardoor zoutindringing toenam en de inlaten vanaf de Rijn tijdelijk verziltten. Dit leidde tot problemen met de watervoorziening, waardoor de Klimaatbestendige Wateraanvoer (KWA) werd ingezet. De KWA werd in 2018 voor 63 dagen ingezet, wat overeenkomt met een herhalingstijd van ongeveer 60 jaar.

De invloed van de droogte op de natuur

De droogte van 2018 had ook grote gevolgen voor de natuur. In het binnenland, waar het grondwaterpeil lag onder het normale niveau, leed de natuur onder uitgedroogde vennen en veenafbraak. Veel dieren, met name vissoorten, hadden het zwaar. Ook ontstonden er veel bosbranden, vooral in het zuiden en oosten van het land. De lage grondwaterstanden zorgden ook voor een toename van verzilting in laaggelegen gebieden.

In het kustgebied, zoals Zeeland, was de impact van de droogte minder groot, maar ook hier werd de waterstand negatief beïnvloed. De lage rivierafvoeren leidden tot verzilting van het ondiepe grondwater, wat schadelijk is voor landbouwgewassen. De droogte had ook gevolgen voor het landschap, met veel drooggevallen beken en een vermindering van de gewasopbrengsten.

De toekomst van de droogte in Nederland

De klimaatverandering leidt er toe dat het binnenland van Nederland vaker te maken krijgt met droge zomers. Volgens onderzoek van het KNMI en de Universiteit Utrecht is de kans op droogte in het binnenland toegenomen door hogere temperaturen en zonneschijn. De kustgebieden hebben deze trend niet gevolgd, maar de toekomstige scenario’s laten zien dat ook deze gebieden in het midden van de eeuw droger kunnen worden.

Het KNMI heeft verschillende scenario’s opgesteld voor de toekomst, waaronder een droogste scenario waarin de zomer van 2100 even droog is als de extreem droge zomer van 2018. De klimaatmodellen laten echter ook zien dat er verschillen zijn tussen de verschillende regio’s. Het binnenland blijft daarom extra kwetsbaar voor droogte, terwijl het kustgebied minder gevoelig is.

Wat kunnen we doen tegen de droogte?

Om de gevolgen van de droogte te beperken, zijn er verschillende maatregelen die kunnen worden genomen. In het binnenland is het belangrijk om het grondwater te beheren en de wateraanvoer vanuit rivieren te waarborgen. Ook kan irrigatie worden toegepast om de landbouw te ondersteunen. In het kustgebied is het belangrijk om de waterstand te monitoren en eventuele tekorten te compenseren.

De Klimaatbestendige Wateraanvoer (KWA) is een alternatief om tijdelijke tekorten in de watervoorziening te overbruggen. Deze methode wordt gebruikt wanneer de zoutconcentraties in de inlaten boven de grenswaarde komen. De KWA is in 2018 voor 63 dagen ingezet, wat overeenkomt met een herhalingstijd van ongeveer 60 jaar. Dit toont aan dat de inzet van de KWA in de toekomst vaker nodig kan zijn.

Conclusie

De droogte van 2018 was een extreem droge zomer in Nederland, waarbij het neerslagtekort op veel plekken een recordwaarde bereikte. De grootste impact had deze droogte in het binnenland, waar het neerslagtekort het grootst was. De gevolgen van de droogte waren vooral te zien in de landbouw, de scheepvaart, de waterstand en de natuur. De toekomstige scenario’s laten zien dat het binnenland vaker te maken krijgt met droge zomers, waardoor maatregelen nodig zijn om de gevolgen te beperken. De Klimaatbestendige Wateraanvoer is hierbij een belangrijk instrument, maar ook andere maatregelen, zoals het beheren van het grondwater en irrigatie, zijn essentieel om de impact van de droogte te beperken.

Bronnen

1. Atlas Leefomgeving - Droogte
2. Klimaatadaptatie Nederland - De droogte van 2018
3. WeerOnline - Dit waren de droogste jaren in Nederland
4. Maxvandaag - Op deze plekken in Nederland regent het het vaakst
5. Nemokennislink - Droogte in Nederland is erfenis van vorig jaar
6. KNMI - Attributie van de droogte van 2018 in Nederland
7. H2O WaterNetwerk - Hoe extreem was de droogte van 2018
8. WeerOnline - Weeroverzichten 2018
9. KNMI - 2018 vol hitte, zon en droogterecords