Schildersdorpen in Nederland: Kunstenaarskolonies en hun invloed op de schilderkunst

In Nederland zijn verschillende dorpen beroemd geworden om hun unieke rol in de geschiedenis van de schilderkunst. Deze plaatsen, vaak aangeduid als schildersdorpen, trokken kunstenaars aan om te schilderen, te werken en zich te verderen in een omgeving die ideaal was voor creativiteit en inspiratie. De bronnen tonen aan dat schildersdorpen zoals Laren, Plasmolen, Egmond aan Zee, Oosterbeek en Kortenhoef in de 19e en 20e eeuw een cruciale rol speelden in de ontwikkeling van de Nederlandse kunst. Deze dorpen werden gekenmerkt door hun natuurlijke schoonheid, de rijke historie en hun aantrekkingskracht voor kunstenaars. In dit artikel wordt nader ingegaan op de geschiedenis, de invloed van deze schildersdorpen op de kunst, en hun huidige status.

Schildersdorpen in de geschiedenis van de kunst

Vanaf het midden van de 19e eeuw begonnen kunstenaars op zoek te gaan naar ongerepte plekjes waar ze hun kunst konden ontwikkelen. In Laren, dat in de bronnen als het oudste schildersdorp wordt genoemd, begon de beweging rond 1870. Jozef Israëls was een van de eerste kunstenaars die hier zijn intrek nam, en daarmee werd Laren een centrum voor landschaps- en interieur schilderijen. De bronnen tonen aan dat Laren zich in de loop van de jaren heeft ontwikkeld tot een plek waar kunstenaars van verschillende generaties hun werk deden. De historische kracht van Laren wordt in de bronnen benadruid door te verwezen naar het feit dat de term “schildersdorp” in 1896 werd gebruikt door Anton Loffelt, die het dorp vergeleek met het beroemde Barbizon in Frankrijk.

Ook in andere dorpen zoals Plasmolen, Egmond aan Zee, Kortenhoef en Oosterbeek ontstonden kunstenaarskolonies. Plasmolen kreeg in 2008 de EuroArt-status, waarmee het dorp zich officieel mag noemen als kunstenaarskolonie. In Nederland zijn er slechts negen dergelijke kolonies, en in de provincie Limburg is Plasmolen zelfs de enige. Deze status ondersteunt de rol van Plasmolen als een centrum voor kunstenaars, waarvan de stichting Jacques van Mourik het erfgoed beheert en er in 2024 een nieuw museum is geopend.

Egmond aan Zee, gelegen aan de Noord-Hollandse kust, had in de late 19e en vroege 20e eeuw een belangrijke rol als kunstenaarskolonie. De bronnen tonen aan dat hier kunstenaars uit heel Europa kwamen om de unieke kwaliteit van het licht en het landschap vast te leggen in hun werken. Deze periode liet een blijvende indruk achter, met vele galerijen, workshops en ateliers die vandaag de dag nog steeds te bezoeken zijn.

De invloed van schildersdorpen op de kunst

De schildersdorpen in Nederland hadden een grote invloed op de ontwikkeling van de kunst. Ze vormden een centrum voor samenwerking en creativiteit, waar kunstenaars elkaar konden ontmoeten en konden leren van elkaar. In Laren werkten kunstenaars zoals Jozef Israëls, Albert Neuhuys, Anton Mauve en later ook Piet Mondriaan, die in de jaren 1915-1919 in Laren woonde. Hier ontwikkelde hij een abstracte manier van schilderen en werd hij een van de grondleggers van het kunststijl-circa De Stijl. Ook andere kunstenaars zoals Bart van der Leck en Theo van Doesburg werkten in de regio, wat de invloed van Laren op de kunst laat zien.

In Kortenhoef vestigden schilders zich, waaronder Paul Gabriel en Jan Weissenbruch, die het landschap van de sloten, brugjes, molens en plassen lieten zien in hun werken. De bronnen tonen aan dat Kortenhoef in de jaren rond 1880 erg populair was bij de kunstenaars. De invloed van dit dorp op de schilderkunst is duidelijk zichtbaar in de werken van de schilders die er werkzaam waren.

In Oosterbeek, dat in de bronnen wordt aangeduid als “Nederlands Barbizon”, ontstond in de negentiende eeuw een kunstenaarskolonie. De bronnen laten zien dat de schilders hier hun inspiratie vonden in het landschap en de natuur, maar ook in de bevolking. De kunstenaars die hier werkzaam waren, zoals Johannes Warnardus Bilders, droegen bij aan de ontwikkeling van de schilderkunst in Nederland. De invloed van Oosterbeek is zichtbaar in de werken van verschillende kunstenaars die hier hun werk lieten zien.

Huidige situatie en toekomst

Hoewel schildersdorpen zoals Laren en Plasmolen in de loop van de jaren hun rol als centrum voor kunstenaars hebben verloren, blijven ze belangrijk voor de kunstgeschiedenis. In Laren zijn er nog steeds kunstenaars actief, die deel uitmaken van de Kunstgroep Kolonie Plasmolen. Deze groep organiseert exposities en draagt bij aan de levendige kunstscene in het dorp. De bronnen tonen aan dat Laren anno 2022 nog steeds een schildersdorp is, hoewel er geen nieuwe generaties kunstenaars meer opvolgen.

In Plasmolen is de kunstenaarskolonie actief en wordt er ook hedendaagse kunst tentoongesteld. De stichting Jacques van Mourik zorgt voor het behoud van het kunstenaarsdorp en biedt ook toegang tot historische werken. De bronnen tonen aan dat de toekomst van deze dorpen van invloed is op de kunstscene in Nederland.

Conclusie

De schildersdorpen in Nederland hebben een grote invloed gehad op de ontwikkeling van de kunst. Ze trokken kunstenaars aan, vormden een centrum voor creativiteit en inspiratie, en hebben een blijvende invloed op de kunstgeschiedenis. Hoewel de rol van deze dorpen is veranderd, blijven ze belangrijk voor de kunstscene in Nederland. De bronnen laten zien dat de schildersdorpen, zoals Laren, Plasmolen, Egmond aan Zee, Kortenhoef en Oosterbeek, een unieke bijdrage hebben geleverd aan de Nederlandse kunst.

Bronnen

1. Kunstenaarskolonie Plasmolen
2. Egmond aan Zee: Een Schilderachtig Kunstdorp aan de Noord-Hollandse Kust
3. Schildersdorpen in Nederland
4. Schildersdorpen in Nederland
5. De Vechtstreek: een thuis voor kunstenaars
6. In de negentiende eeuw groeide het schilderachtige Oosterbeek uit tot een kunstenaarskolonie
7. Ootmarsum, een klein pittoresk stadje dat je echt bezocht moet hebben
8. In de negentiende eeuw groeide het schilderachtige Oosterbeek uit tot een kunstenaarskolonie