De plek waar de Nederlandse F-16-bom viel

In de nacht van 3 juni 2015 vond in de Iraakse stad Hawija een gruwelijke luchtaanval plaats, uitgevoerd door een Nederlandse F-16. De aanval richtte zich op een wapenopslag van de terreurgroep IS, maar leidde tot een catastrofale schade en een groot aantal burgerslachtoffers. In de jaren die volgden bleef het incident vanwege de schaduw van geheimhouding en onduidelijkheid een onderwerp van veel discussie. In dit artikel wordt de historische context, het verloop van de aanval, de gevolgen voor de bevolking en de reacties van de overheid en betrokkenen geanalyseerd, met aandacht voor de impact van de F-16-aanval op de omgeving en de menselijke levens.

De gebeurtenis in Hawija

De luchtaanval vond plaats in de nacht van 3 op 4 juni 2015, toen een Nederlandse F-16 een precisiebom gooit op een wapenopslag van IS in Hawija, Iraakse provincie Kirkuk. De aanval werd uitgevoerd als onderdeel van de internationale coalitie tegen IS. Volgens bronnen van de NRC en NOS leidde de aanval tot zeker zeventig burgerdoden en honderden gewonden. Het bombardement verwoestte een volledige wijk en veroorzaakte een tweede explosie door de enorme hoeveelheid munitie die in het gebouw was opgeslagen. De schade was zo groot dat de wijk jaren later nog steeds in een verwoeste toestand verkeerde, met brokstukken van ingestorte gebouwen en tientallen autowrakken langs de wegen.

De inwoners van Hawija, die in die tijd al jaren in handen waren van IS, hadden de luchtaanval al lang geleden verwacht. Toch was de impact van de aanval voor hen veel groter dan verwacht. Een lokale informant van het Iraakse leger vertelde aan de NOS dat hij kort voor de luchtaanval vier vrachtwagens met explosieven had gezien binnenrijden. Ook had hij de internationale coalitie op de hoogte gebracht van de aanwezigheid van vluchtelingen in de buurt. Toch werd er gebombardeerd. De oorzaak van de onverhoopte schade bleef onduidelijk, maar het bleek dat het informatieproces niet volledig correct was.

De rol van de piloten en het proces van het beslissen

De piloten die de vlucht uitvoerden, hadden geen indicaties dat de informatie over het doelwit onjuist was. Ze kregen geen aanwijzingen dat de informatie niet klopte, waardoor ze de aanval konden uitvoeren. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) werd er bij deze aanval zeker sprake van burgerslachtoffers. Daarnaast zijn er waarschijnlijk meer slachtoffers gevallen bij een aanval op een fabriek waar bomauto’s werden gefabriceerd. Toen de bommen het pand vernietigden, ontstonden er nieuwe explosies in de buurt, waardoor een aantal andere gebouwen ook werden vernietigd. Het OM concludeert dat dit kon gebeuren omdat er veel meer explosieven in de fabriek bleken te liggen dan vooraf bekend was of kon worden ingeschat.

De piloten zelf hadden geen blamage, omdat ze niet wisten dat de informatie fout was. Ze voerden de aanval uit op basis van de informatie die ze kregen, en het leek erop dat de informatie correct was. Toch bleek het proces van besluitvorming niet volledig correct te zijn. Er was geen heldere communicatie tussen de piloten en de informatiebeheerders, en de informatie die de piloten kregen, was mogelijk niet volledig. De piloot Scatman vertelt in het boek dat hij weet dat bij luchtaanvallen het aantal slachtoffers niet altijd bekend is. In sommige gevallen zijn er meer slachtoffers dan verwacht, en soms is het moeilijk om te bepalen wie precies de slachtoffers zijn.

De gevolgen voor de bevolking

De impact van de luchtaanval op de bevolking van Hawija was enorm. Tientallen burgers kwamen om het leven, en vele anderen raakten gewond. De wijk die werd verwoest, lag aan de oostkant van de stad en was voorheen een levendige wijk met winkels, een naaiatelier, en een theehuis. Nu ligt de wijk er precies zo bij als vier jaar geleden, met brokstukken van ingestorte gebouwen en tientallen autowrakken langs de weg. De meelfabriek is weer opgebouwd, maar de wijk blijft een herinnering aan de gruwelijke impact van de luchtaanval.

De inwoners van Hawija vragen zich af wanneer ze eindelijk een schadevergoeding krijgen. Het vorige kabinet heeft vier miljoen euro ter beschikking gesteld voor wederopbouwprojecten in Hawija. Ook doet een commissie onder leiding van oud-minister Winnie Sorgdrager op verzoek van Defensie onderzoek naar de toedracht van de aanval. Het rapport daarover wordt in de loop van dit jaar verwacht. De inwoners van Hawija willen dat er duidelijkheid komt over de schade die ze hebben geleden en of er een schadevergoeding kan worden uitgekeerd.

De reactie van de overheid

De overheid van Nederland wil niet bevestigen dat de F-16-aanval in Hawija leidde tot zoveel burgerslachtoffers. Het ministerie van Defensie zegt dat ze geen mededelingen willen doen over concrete aanvallen en burgerslachtoffers vanwege de veiligheid. De minister, Ank Bijleveld, wil eerst kijken of dit geen gevolgen heeft voor de veiligheid van Nederlandse vliegers. Ook wil ze er eerst over praten met andere landen van de internationale coalitie tegen IS.

Het Openbaar Ministerie onderzocht de zaak vorig jaar, maar kwam tot de conclusie dat er geen aanleiding was voor een vervolgonderzoek. Het Pentagon zou hetzelfde hebben geconcludeerd. De Tweede Kamer wil echter opheldering over de aanval. De regeringspartij D66 en oppositiepartijen GroenLinks en SP eisen openheid van zaken van defensieminister Ank Bijleveld. “Als dit klopt is het een groot en heftig verhaal”, zegt SP’er Sadet Karabulut. “Dan heeft de minister een groot probleem.” Net als haar GroenLinks-collega Isabelle Diks heeft Karabulut meermaals “specifiek gevraagd” naar burgerslachtoffers. “Ongelooflijk dat de Kamer nu pas via de pers hoort dat bij een Nederlandse aanval zo onthutsend veel burgerslachtoffers zijn gebeurd”, schrijft Diks op Twitter.

De schadevergoeding en het debat

Er zijn families die de Nederlandse staat hebben gedagvaard in verband met de schade die ze hebben geleden door de Nederlandse luchtaanval. Liesbeth Zegveld, de advocaat van de families, claimt dat de aanval onrechtmatig was. Omdat de aanval door Nederlandse F16-piloten werd uitgevoerd, eist Zegveld een individuele schadevergoeding voor de elf Irakezen van de Nederlandse staat. De zaak is nog niet afgesloten, maar de discussie over de verantwoordelijkheid van Nederland is in opkomst.

Er is ook een documentaire gemaakt over de gevolgen van het bombardement door een Nederlandse F-16 op een autobommenfabriek van IS in Hawija. De documentaire, gemaakt door Danny Ghosen, draagt bij aan het debat over de impact van de aanval op de menselijke levens en de schade aan de omgeving. In de documentaire zegt Omar, een jongen die in 2015 brandwonden over zijn gezicht opliep door de Nederlandse bombardementen, dat hij een nieuw gezicht wil. Zijn ouders kunnen dat echter niet betalen. Daarom is er een inzamelingsactie opgezet voor Omar, waarbij het streefbedrag van 50.000 euro is gehaald.

Conclusie

De luchtaanval van een Nederlandse F-16 op Hawija in 2015 had een enorme impact op de bevolking en de omgeving. De aanval leidde tot zeker zeventig burgerslachtoffers en een grote schade aan de wijk. Hoewel de piloten geen schuld aan hun streek kregen, bleef het proces van besluitvorming onduidelijk. De overheid van Nederland wil niet bevestigen dat de F-16-aanval leidde tot zoveel burgerslachtoffers, maar de discussie over de verantwoordelijkheid en schadevergoeding blijft oploeven. De impact van de aanval blijft heden ten dage zichtbaar in de wijk van Hawija, en de discussie over de ethiek van luchtaanvallen en de verantwoordelijkheid van de overheid blijft levendig.

Bronnen

1. Dit is de plek waar de Nederlandse F-16-bom viel
2. Zullen we ooit weten hoeveel doden Nederlandse F-16’s maakten in Syrië en Irak? In dit boek doen piloten hun verhaal
3. De aanval op Hawija
4. In Hawija is niemand de Nederlandse bomaanval vergeten
5. Nederlandse F-16-bombardeerde per ongeluk woonhuis
6. Bombardement luchtaanval F-16 Irak
7. Bombarment Nederlandse F-16 zorgde voor 70 burgerdoden in Irak
8. Nederlandse F-16-bom op IS-fabriek in Irak: nam in 2015 zeker 70 burgerlevens
9. Doel bereikt bij inzamelingsactie kind dat verminkt raakte na bombardement Hawija
10. Woodland Park Zoo