Ammoniakconcentraties in natuurgebieden: metingen en effecten

In Nederland speelt ammoniak een belangrijke rol in de luchtkwaliteit, met name in natuurgebieden. De concentratie van ammoniak in de lucht wordt regelmatig gemeten en geanalyseerd, met als doel om het effect van stikstofdepositie op de natuur te beoordelen. De landbouw is hierbij de belangrijkste bron van ammoniak, die uit stal- en mestopslagen vrijkomt, en daarnaast ook via het gebruik van meststoffen. De effecten van ammoniak zijn niet alleen van invloed op de bodem en het oppervlaktewater, maar ook op de biodiversiteit van kwetsbare natuurgebieden. In dit artikel worden de metingen en berekeningen van ammoniakconcentraties in natuurgebieden in Nederland besproken, inclusief de methoden die worden toegepast en de gevolgen van de concentraties voor de natuur.

Metingen en berekeningen van ammoniakconcentraties

De concentratie van ammoniak in de lucht wordt op diverse manieren gemeten. Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) voert metingen uit op acht LML (Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit)-stations en op meer dan 300 locaties in het Meetnet Ammoniak in Natuurgebieden (MAN). Deze metingen worden uitgevoerd met passieve monsternemers, ook wel Gradko-buisjes genoemd. Deze buisjes hangen een maand in het veld en absorberen ammoniak uit de lucht. In het laboratorium wordt de hoeveelheid ammoniak bepaald en omgerekend naar luchtconcentraties. De gegevens worden vervolgens geïntegreerd met de metingen van het LML-netwerk om een overzicht te krijgen van de ammoniakconcentraties in het land.

De gemiddelde ammoniakconcentratie in 2022 bedroeg 6,7 µg/m³, wat lager is dan de waarden in de jaren 2018 en 2019. Deze stijging was vooral te wijten aan het weer, met name droge periodes en hoge temperaturen, wat leidde tot meer verdampte ammoniak. Bovendien is de concentratie van ammoniak in natuurgebieden sterk afhankelijk van de afstand tot agrarische activiteiten, aangezien deze de voornaamste bron vormen van ammoniak. In de duinregio’s zijn de gemeten waarden enkele malen hoger dan de berekende waarden, wat wijst op lokale bronnen van ammoniak.

Impact van ammoniak op de natuur

Ammoniak draagt bij aan de vermesting en de verzuring van de bodem en het oppervlaktewater. De depositie van stikstof, waaronder ammoniak, heeft gevolgen voor de bodemchemie, de waterkwaliteit en het biodiversiteitsverlies in de natuur. In kwetsbare natuurgebieden, zoals Natura 2000-gebieden, kan dit leiden tot veranderingen in de vegetatie en het verlies van veel kruiden en orchideeën. De stikstofdepositie wordt bepaald door verschillende factoren, waaronder de afstand tot agrarische activiteiten, de windrichting en het weer.

In het Meetnet Ammoniak in Natuorgebieden wordt de invloed van ammoniakbronnen buiten de natuurgebieden gevolgd. De metingen tonen aan dat de concentraties in grotere natuurgebieden lager zijn dan in kleinere gebieden, aangezien deze zich verder van agrarische activiteiten bevinden. De invloed van snelwegen op de aangrenzende natuur blijkt beperkt, met een verhoging van 1 tot 2 µg/m³. De concentratie van ammoniak in de lucht is echter ook van invloed op de fijnstofconcentraties, aangezien ammoniak kan worden omgezet in ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat, die secundaire aerosolen vormen.

Beleidsmaatregelen en emissiereductie

De afgelopen jaren zijn er verschillende beleidsmaatregelen genomen om de ammoniakemissies te beperken en de stikstofdepositie te verminderen. De landbouw is de grootste bron van ammoniak, waardoor er maatregelen zijn genomen om de emissies te beperken. Zo is er sprake van extensivering van de landbouw rondom Natura 2000-gebieden, wat leidt tot minder stikstofemissies. Daarnaast zijn er projecten voor het sluiten van kringlopen en het minimaliseren van nutriëntenverliezen, wat ook bijdraagt aan een lagere stikstofdepositie.

De emissies van ammoniak zijn tussen 2005 en 2016 gedaald, terwijl de concentraties in de lucht zijn gestegen. Dit verschijnsel wordt beïnvloed door factoren zoals het weer en de lokale bronnen. Het RIVM heeft een model ontwikkeld dat helpt bij het toetsen van de effecten van beleidsmaatregelen, zoals zonering en extensivering. De metingen worden ook gebruikt om de effectiviteit van deze maatregelen te beoordelen.

Conclusie

De concentraties van ammoniak in de lucht in Nederland zijn van groot belang voor de kwaliteit van de natuur en het milieu. De landbouw is de belangrijkste bron van ammoniak, en de concentraties zijn sterk afhankelijk van de afstand tot deze bronnen. De metingen van het RIVM en het Meetnet Ammoniak in Natuurgebieden geven een overzicht van de concentraties en helpen bij het beoordelen van de invloed van stikstofdepositie op de biodiversiteit. De beleidsmaatregelen en emissiereductie zijn essentieel om de concentraties in de toekomst te beheersen en de natuur te beschermen.

Bronnen

1. https://www.clo.nl/indicatoren/nl046112-ammoniak-in-lucht-2005-2020
2. https://www.rivm.nl/stikstof/meten/meetnet-ammoniak-in-natuurgebieden
3. https://www.pbl.nl/publicaties/meetnet-ammoniak-in-natuurgebieden-meetresultaten-2005-2007
4. https://www.rivm.nl/stikstof/monitoren-advies-onderzoek/overzicht-stikstofmetingen/metingen-stikstof-in-de-lucht
5. https://www.bij12.nl/actueel/rivm-rapport-over-emissies-en-concentraties-ammoniak/
6. https://www.clo.nl/indicatoren/nl301101-ammoniakemissie-in-en-rondom-natura-2000-gebieden-2010-2021
7. https://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/milieuproblemen/stikstof-in-de-lucht-en-bodem/