Cabrio Routes in Midden Nederland: Prachtige Trektochten door het Polderlandschap
juli 8, 2025
De natuur in Nederland staat onder druk. De groeiende bevolking, de uitbreiding van infrastructuur en de intensieve landbouw hebben leiden tot een afname van de natuur- en bosgebieden. Daarnaast worden er steeds meer bedreigingen aangeroerd, zoals klimaatverandering, versnippering en vervuiling. In reactie hierop zijn er verschillende beschermingsmaatregelen genomen, waaronder het Natura 2000-netwerk en het Natuurnetwerk Nederland (NNN). In dit artikel wordt gekeken naar het aandeel beschermde natuurgebieden in Nederland, de voortgang van het Natura 000-netwerk en de rol van het Natuurnetwerk in de bescherming van de natuur.
In Nederland zijn er verschillende soorten beschermde natuurgebieden, waaronder het Natuurnetwerk Nederland (NNN), Natura 2000-gebieden en Nationale Parken. Het aandeel beschermde natuurgebieden op land bedraagt 20% van het landoppervlak. Dit areaal ligt bijna geheel in het Natuurnetwerk. Bijna de helft daarvan (9 procent) is wettelijk beschermd Natura2000-gebied. Van land en binnenwateren is 26 procent beschermd natuurgebied en van kust- en mariene wateren 31 procent. De aantallen zijn gebaseerd op de indicator ‘Aandeel beschermde natuurgebieden in Nederland, 2022’ en zijn opgenomen in de Voortgangsrapportage natuur.
De voortgang van het Natura2000-netwerk is belangrijk voor de bescherming van de biodiversiteit. Het Natura2000-netwerk bestaat uit gebieden die zijn aangewezen onder de Vogelrichtlijn en onder de Habitatrichtlijn. Beide Europese richtlijnen zijn belangrijke instrumenten om de Europese biodiversiteit te waarborgen. In Nederland zijn ruim 160 Natura 2000-gebieden aangewezen. Samen hebben ze een oppervlakte van ruim 2,2 miljoen hectare. Ongeveer 85% is water, de rest land. De gebieden maken deel uit van een samenhangend netwerk van natuurgebieden in de Europese Unie.
Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) is het Nederlands netwerk van bestaande en nieuwe natuurgebieden. Het netwerk verbindt natuurgebieden beter met elkaar en met het omringende agrarisch gebied. De provincies zijn verantwoordelijk voor het Natuurnetwerk Nederland op het land. Ook alle grote wateren (grote rivieren, Deltawateren, IJsselmeergebied en Waddenzee) en het Nederlandse deel van de Noordzee horen tot het NNN. Voor deze gebieden is het Rijk verantwoordelijk.
Het NNL is ontstaan uit de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), die in 1990 is geïntroduceerd in het Natuurbeleidsplan van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV). Het doel van het NNL is van het oppervlak aan natuur en de biodiversiteit de achteruitgang te stoppen, te herstellen door een samenhangend netwerk van natuurgebieden te creëren. Dit wordt gedaan door natuurgebieden te vergroten en met elkaar te verbinden door verwerving, inrichting en beheer van aangrenzende en tussenliggende landbouwgronden.
De omvang van het door de provincies planologisch begrensde en beschermde NNL op de kaart is circa 774.000 hectare. Het NNL op de kaart is echter nog niet volledig gerealiseerd. Volgens de achtste Voortgangsrapportage natuur is in 2021 in totaal circa 703.000 hectare in beheer en dus gerealiseerd. De minimum verwachte oppervlakte natuur binnen het NNL per 1 januari 2028 is circa 738.000 hectare. Van het nu begrensde NNL op de kaart zal dus niet al het oppervlak daadwerkelijk natuurgebied worden; een klein deel van het oppervlak is nog zoekgebied voor nieuwe natuur en een klein deel zal worden gerealiseerd met agrarisch natuurbeheer of andere vormen van natuurinclusieve landbouw. Gebieden met agrarisch natuurbeheer en natuurinclusieve landbouw worden niet onder beschermde natuurgebieden gerekend.
De beschermde gebieden in Nederland spelen een cruciale rol in de bescherming van de biodiversiteit. Ze zorgen ervoor dat de natuur niet kleiner wordt en de bijzondere natuur waarvoor het als natuurgebied is aangewezen, niet wordt aangevallen. Ook moet de verbinding met andere natuurgebieden niet verloren gaan. Het aantal wettelijk beschermde Natura2000-gebieden is ongeveer 15% van ons land, rivieren en meren. Tel je daar de gebieden van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) bij op, dan kom je op 26%. Verder is 24% van ons kust- en zeegebied officieel beschermd.
De bescherming van de natuur is niet altijd volledig effectief. Soms bestaat een natuurgebied eigenlijk alleen op papier. Van alle beschermde typen ecosystemen in Nederland is maar 12% in ‘gunstige’ staat, 35% is ‘matig’ en 53% ‘ongunstig’. Van alle Europese landen presterert alleen Italië, Letland, Spanje, Denemarken en België wat dit betreft nog slechter dan Nederland.
De voortgang van het NNL is belangrijk voor de bescherming van de natuur. Door het opnemen van verbindingszones tussen de natuurgebieden in het NNL is ook de ruimtelijke samenhang van de natuur op het land verbeterd. Door deze toename in ruimtelijke samenhang, die is gerealiseerd met verbindingszones, neemt het areaal natuurgebieden die groter zijn dan 5.000 ha flink toe. Er is echter niet onderzocht of deze vaak smalle verbindingszones ook functioneel zijn voor planten en dieren. In het algemeen kan worden gesteld dat grondgebonden soorten, zoals reptielen en amfibieën, maar ook vlinders, korte verbindingszones van 25-50 meter breedte nodig hebben.
De verbindingszones die op de NNL-kaart te zien zijn, zijn vaak niet meer dan smalle kanalen, beken of andere wateren van soms vele kilometers lengte. De verwachting is dat deze verbindingszones zoals ze op de NNL-kaart zijn gezet niet voor alle soorten optimaal functioneren en daarom een te rooskleurig beeld geven van de ruimtelijke samenhang. In de grafiek ‘Oppervlakte van natuurgebieden binnen Natuurnetwerk Nederland per gebiedsgrootteklasse’ is daarom voor de situatie in 2022 naast de gebiedsgrootte met verbindingszones, ook de gebiedsgrootte zonder verbindingszones opgenomen.
De bescherming van de natuur in Nederland is van groot belang om de biodiversiteit te behouden. Het Natura2000-netwerk en het Natuurnetwerk Nederland spelen een cruciale rol in deze bescherming. Het aandeel beschermde natuurgebieden in Nederland is aanzienlijk, met name in het NNL. De voortgang van het NNL is belangrijk voor de bescherming van de natuur, maar er is nog veel werk aan de winkel. De combinatie van beschermingsmaatregelen, ruimtelijke samenhang en ecologische verbindingen is essentieel voor de toekomst van de Nederlandse natuur.