Oppervlakte natuurgebieden in Nederland: een overzicht en analyse

De Nederlandse natuur is van onschatbare waarde, zowel ecologisch als cultureel. Het is de leefomgeving van mensen, dieren en planten, en draagt bij aan de kwaliteit van ons leven. De oppervlakte van natuurgebieden in Nederland is een onderwerp van grote belangstelling, zowel voor wetenschappers als voor het algemene publiek. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de huidige situatie, de beschermde gebieden en de ontwikkelingen in de afgelopen jaren. De informatie is gebaseerd op de bronnen die in de onderstaande bronlijst zijn opgenomen.

Onderzoek naar de oppervlakte van natuurgebieden in Nederland

In Nederland is de oppervlakte van natuurgebieden beperkt, maar het land heeft een aantal beschermde gebieden die een belangrijke bijdrage leveren aan de biodiversiteit. De Nederlandse natuur is verdeeld in verschillende categorieën, waaronder bos, open natuur, heide, duinen, en moerasgebieden. De hoeveelheid beschermde natuur in Nederland is volgens het Natuurnetwerk Nederland (NNN) in 2022 ongeveer 21% van het vaste landoppervlak. Dit is een aanzienelijke hoeveelheid, maar het blijft een fractie van het totale landoppervlak.

De oppervlakte van de beschermde natuur wordt geclassificeerd op basis van het soort gebied, zoals Natura 2000-gebieden, Kaderichtlijn Mariene Strategie (KRM) en het Natuurnetwerk Nederland. In 2022 bedroeg het aandeel van de beschermde natuurgebieden op land 20% van het landoppervlak, waarvan bijna de helft (9%) wettelijk beschermd als Natura 2000-gebied. Dit betekent dat ongeveer 9% van het landoppervlak in Nederland is aangewezen als Europees beschermde natuur. Daarnaast is er ook een aandeel van 15% van het landoppervlak dat onderdeel uitmaakt van het Natura 2000-netwerk, inclusief gebieden die buiten het NNN vallen.

De oppervlakte van de beschermde natuurgebieden is in de afgelopen jaren niet constant gebleven. In de periode 2013-2022 nam de oppervlakte van natuur- en bosgebieden met bijna 2,5 procent af. Dit is een duidelijke daling, vooral in bepaalde regio’s. Bijvoorbeeld in de provincies Zuid-Holland en Friesland nam de oppervlakte van natuur- en bosgebieden respectievelijk met 60 en 44 vierkante kilometer af. In Drenthe, Overijssel, Noord-Brabant en Limburg daalde de oppervlakte van natuur- en bosgebieden juist, hoewel het verschil tussen de verschillende provincies opvallend is.

Beschermde gebieden en hun rol in de Nederlandse natuur

De beschermde gebieden in Nederland zijn van groot belang voor de biodiversiteit. Ze vormen een netwerk dat helpt bij het behouden en herstellen van de natuur. Het Natuurnetwerk Nederland (NNN), ook wel de Ecologische Hoofdstructuur genoemd, is een van de belangrijkste initiatieven in dit opzicht. Het NNN werd in 1990 geïnitieerd en is in 2027 van plan om volledig te worden gerealiseerd. Op dit moment is het NNN nog niet volledig opgebouwd, maar het doel is om in 2027 ongeveer 7.350 km² beschermde natuur op het land te realiseren. Dit is bijna 22% van het vaste landoppervlak van Nederland.

Bijna de helft van het NNN (9%) is wettelijk beschermd als Natura 2000-gebied. Dit betekent dat deze gebieden een speciale beschermingsstatus hebben, aangezien ze onderdeel uitmaken van het Europese Natura 2000-netwerk. Het Natura 2000-netwerk omvat ruim 160 gebieden in Nederland, waarvan ongeveer 85% water is. Deze gebieden zijn van groot belang voor de biodiversiteit en het behoud van de ecologische balans in de regio.

Naast de Natura 2000-gebieden zijn er ook KRM-gebieden (Kaderichtlijn Mariene Strategie) in Nederland. Deze gebieden zijn van belang voor het bereiken van een goede milieutoestand in de Europese zeeën. De KRM-gebieden in de Noordzee omvatten onder andere de Centrale Oestergronden, Borkumse Stenen en het Friese Front. Het oppervlak van deze gebieden is bijna 480.000 hectare, waarvan een derde ook onderdeel uitmaakt van het Natura 2000-netwerk.

De rol van de natuur in het landbouw- en bebouwde omgeving

De landbouw en bebouwing spelen een grote rol in de opbouw van het Nederlandse landschap. Het is belangrijk om te begrijpen hoe deze sectoren de natuur beïnvloeden. Volgens het CBS is in 2022 ruim 45 procent van de oppervlakte van Nederland agrarisch gebied. Dit is een aanzienlijk deel van het landoppervlak dat wordt gebruikt voor landbouwactiviteiten. Een kwart van Nederland bestond in dat jaar uit akker- en tuinbouwgebied. Meer dan 20 procent van Nederland was in 2022 'bebouwd gebied'. Dit betekent dat de oppervlakte van bebouwde gebieden sterk is toegenomen, met name in de afgelopen jaren.

De natuur- en bosgebieden nemen in 2022 ongeveer 16 procent van de oppervlakte van Nederland in beslag. Dit is een relatief klein deel van het landoppervlak, maar het is van groot belang voor de biodiversiteit. De oppervlakte van natuur- en bosgebieden is in de afgelopen tien jaar met 158 vierkante kilometer afgenomen. Dit is een daling van ongeveer 1,5 procent van het totale landoppervlak. De daling is vooral te zien in bepaalde regio’s, zoals Zuid-Holland, waar de oppervlakte van natuur- en bosgebieden met 60 vierkante kilometer is afgenomen.

De toekomst van de beschermde natuur in Nederland

De toekomst van de beschermde natuur in Nederland is onzeker, maar er zijn wel plannen voor verdere uitbreiding van het Natura 2000-netwerk. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft in een rapport gekeken naar opties voor strikt beschermde gebieden in Nederland. Hierbij gaat het om gebieden die vallen onder het natuurtype grootschalige dynamische natuur, maar ook bosreservaten. Volgens een recente quick scan van het PBL is binnen de huidige beschermde natuur, na systeemherstel, een percentage van 6,4% strikt beschermde natuur haalbaar. Voor het behalen van de 10% is dus ook uitbreiding van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) nodig.

Het doel van het Natura 2000-netwerk is om 30% van het landoppervlak en binnenwater te beschermen. Dit is een internationale doelstelling die onderdeel uitmaakt van de Conventie voor Biologische Diversiteit (CBD) en de Europese Biodiversiteitstrategie (EBS). In 2022 is het aandeel beschermde natuurgebieden op de kaart 26% van het oppervlak land en binnenwater (inclusief het IJsselmeer). Daarbij mag worden vermeld dat het Natuurnetwerk Nederland (NNN) nog niet volledig is gerealiseerd.

Conclusie

De oppervlakte van de beschermde natuurgebieden in Nederland is een belangrijk onderwerp voor zowel wetenschappers als het algemene publiek. De Nederlandse natuur is van onschatbare waarde, en de beschermde gebieden spelen een cruciale rol in het behouden en herstellen van de biodiversiteit. Het Natura 2000-netwerk en het Natuurnetwerk Nederland zijn twee belangrijke initiatieven die bijdragen aan de bescherming van de natuur. De afgelopen jaren zijn er dalingen in de oppervlakte van natuur- en bosgebieden geweest, maar er zijn ook plannen voor verdere uitbreiding van de beschermde gebieden. Het is belangrijk om te blijven toezien op de ontwikkelingen op dit gebied, zodat de natuur in Nederland in de toekomst goed kan worden behouden.

Bronnen

1. Natuur in Nederland in een notendop
2. Natuurgebieden
3. Aandeel beschermde natuurgebieden in Nederland, 2022
4. Minder natuur- en bosgebied in Nederland
5. Steeds minder groen en steeds meer bebouwing Nederland
6. Staatsbosbeheer
7. Minder natuur- en bosgebied in Nederland
8. Gebiedsgrootte natuurgebieden op het land, 1990-2022
9. Hoeveel natuur heeft Nederland eigenlijk?
10. Natura 2000
11. Hoeveel beschermd natuurgebied heeft Nederland?