Eekwal 16 Zwolle: Onroerend Goed in het Stadscentrum en Locatie van Samenkomsten
september 27, 2025
Het Hof van Holland is een historisch en administratief centrum dat vanaf de 15e eeuw een cruciale rol speelde in het bestuur van het graafschap Holland. De archieven van het Hof van Holland vormen een rijke bron voor het begrijpen van de rechtspraak, het bestuur en de maatschappelijke ontwikkelingen in het noordwesten van het huidige Nederland. Deze archieven, onder meer opgeslagen in het Nationaal Archief, bevatten documentatie in de vorm van memorialen, registers, akten en katernen. Deze documenten zijn van grote waarde voor historisch onderzoek, maar ook voor het begrijpen van de organisatie van het bestuur in het middeleeuwse en vroegmoderne Nederland.
In dit artikel wordt ingegaan op de structuur en inhoud van de memorialen en registraties van het Hof van Holland, zoals beschreven in de bronnen. Daarbij worden aandachtspunten belicht zoals de organisatie van het register, de samenstelling van de raad, de registratie van waterstaatszaken en eventuele lacunes of toevoegingen in de documentatie.
De structuur van het register
Het register, waarin de memorialen van het Hof van Holland zijn opgenomen, is een complexe en historisch waardevolle collectie documenten. Het register begint met een lijst van grafelijke raadsleden, die verdeeld zijn in Holland en Zeeland, en verder in geestelijke en wereldlijke functies. Deze lijst is van belang voor het begrijpen van de structuur van het bestuur en het rolverdeling in de regio.
Achterin het register zijn meerdere akten opgenomen, waaronder vijf stukken die betrekking hebben op waterstaatszaken uit de jaren 1509 en 1510. Deze akten zijn afgeschreven in een apart bijgehouden katern. Het register bevat ook andere katernen die zijn begonnen onder verschillende gouverneurs, zoals Frank, Filips en Floris van Borsselen. Deze katernen vormen een aparte, maar toch samenhangende, deel van het register.
In het register zijn ook handtekeningen aanwezig, vooral bij collationeringen. Deze handtekeningen kunnen gebruikt worden als bewijs voor authenticiteit en voor de identificatie van betrokken personen. De datering van de eerste akte in het register wijst erop dat er één of meer bladen verloren zijn gegaan. De tekst op folio 1 meldt: “Upten XXIIsten dach in auguste anno voirsseijt...” wat duidt op een lacune in het begin van het register.
Aantekeningen, tabellen en katernen
Voorin het register zijn aantekeningen gemaakt over vijf dagvaardingen die betekend moesten worden. Deze aantekeningen geven aan dat het register ook een praktische functie had in het dagelijks bestuur en rechtsproces.
Daarnaast bevindt zich voorin het register een tafel. Deze tafel heeft echter slechts betrekking op het eerste gedeelte van het register. In sommige gevallen zijn de tabellen later aan het register toegevoegd. Dit duidt op aanpassingen in de registratiepraktijk of op het verloop van tijd.
In het register zijn ook stukken bijgebonden. Deze stukken kunnen van verschillende aard zijn: gedrukte stukken, katernen of losse documenten. In sommige gevallen zijn deze stukken later toegevoegd, zoals blijkt uit het feit dat het eerste deel van het register ontbrak. Een tekst op de omslag vermeldt: “pro memoria, dits alleen 't achterste ofte leste quoijer van het memoriaelbouck, also de resterende of mancquerende voorgaande quoijeren worden vermist.” Deze opmerking wijst op een fragmentarische toestand van het register.
Achterin het register bevinden zich ook klapperen, die later zijn toegevoegd. Deze klapperen bevatten gedrukte stukken en kunnen betrekking hebben op latere toevoegingen of aanpassingen in de documentatie.
De inhoud van de memorialen
De memorialen zijn de stamreeks van het Hof van Holland. In deze reeks werden oorspronkelijk alle stukken genoteerd die betrekking hadden op de werking van het Hof. Uit deze reeks zijn later andere hoofdreeksen voortgekomen, zoals de sententieregisters (vanaf 1445) en de dingtalen (vanaf 1447). Aanvankelijk was er geen onderscheid gemaakt tussen bestuurlijke en rechterlijke taken, maar na de afsplitsing van deze reeksen werden de memorialen in de 16e eeuw een verzamelingplaats voor allerhande bestuurlijke documenten.
Deze documenten kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op plakkaten en ordonnanties van het Hof van Holland of andere bestuursorganen, authorisatie-akten, akten van commissie of curatele. De memorialen zijn dus niet alleen een juridische, maar ook een administratieve bron.
Van 1447 tot 1513 zijn de memorialen en de dingtalen één en dezelfde reeks. Daarom is hier sprake van een continue documentatieperiode, zonder lacune. Dit is belangrijk voor historisch onderzoek, omdat het betekent dat er geen gaten zijn in de documentatie van die tijd.
Aanvullende informatie en digitale toegang
Er is een digitale index beschikbaar voor de memorialen van 1428-1463 (oud nr. 3.03.01.06), wat toegang biedt tot deze historische documentatie voor onderzoekers en historisch geïnteresseerden. Deze digitale index is een waardevolle bron voor het snel en effectief doorzoeken van de documenten.
Voor een selectieve uitgave van bepaalde stukken wordt verwezen naar De Blécourt en Meijers, Memorialen Rosa. Dit werk is een belangrijke publicatie die specifieke stukken uit de memorialen behandelt en verder onderzoek mogelijk maakt.
De historische context
De eerste dingtaalkop in het register staat pas op folio 6 en datering ervan is 13 juli 1463. Voor de datering van het register is gekozen voor de datum van de eerste akte. Dit is belangrijk bij het bepalen van de chronologie van de documentatie en het begrijpen van de historische context.
In het register is ook een stuk van 22 april 1453 afgeschreven. Dit stuk is een voorbeeld van het soort documentatie die in het register te vinden is en kan gebruikt worden voor het reconstrueren van het bestuur en het juridische proces in die tijd.
Conclusie
De memorialen van het Hof van Holland vormen een essentiële bron voor het begrijpen van het bestuur, de rechtspraak en de maatschappelijke ontwikkelingen in de regio. Deze documenten zijn opgenomen in complexe registers die in de loop van de tijd zijn uitgebreid, gecorrigeerd of fragmentarisch geworden. De aanwezigheid van tabellen, handtekeningen, bijgebonden stukken en klapperen geeft een goed beeld van de registratiepraktijk en de historische context.
De digitale beschikbaarheid van delen van deze documentatie en de publicaties zoals Memorialen Rosa maken het mogelijk om deze historische bronnen te bestuderen en te gebruiken voor onderzoek. Het register van het Hof van Holland is dus niet alleen een archief, maar ook een historisch monument dat ons inzicht biedt in het verleden van de regio.