Scania’s nieuwe locatie op de Gasthuisdijk in Zwolle: ontwikkelingen en betekenis voor de regio
september 27, 2025
De stad Zwolle is in de afgelopen jaren onder andere bekend geworden door de benaming "Hartstad". Deze bijnaam is sinds 2023 officieel ingevoerd als onderdeel van een citymarketingcampagne die bedoeld is om de unieke kenmerken van de stad te benadrukken en te bundelen. Maar Zwolle heeft niet alleen deze moderne bijnaam – de stad kent ook een rijke geschiedenis van bijnamen, waaronder "Blauwvingers", "Brijbekken" en "Straoters", die allemaal wortels in de geschiedenis of taal hebben.
In dit artikel worden de achtergronden van deze bijnamen besproken, evenals de keuze van de gemeente om de stad "Hartstad" te noemen. We zullen de oorsprong van deze benamingen, hun betekenis en eventuele controverses onderzoeken, en tegelijkertijd een overzicht geven van vergelijkbare benamingen in andere steden in Nederland.
De historische bijnamen van Zwolle
De meest bekende bijnaam voor Zwollenaren is "Blauwvingers". Deze benaming dateert uit de 16e eeuw en is verband houdend met historische gebeurtenissen en dialectverschillen. In 1521 wees men de inwoners van Zwolle op de vingers, omdat ze bij een eed aan de bisschop een valse belofte hadden afgelegd. Deze spotnaam werd al snel populair en is sindsdien een geuzennaam geworden die vandaag de dag zelfs op feesten en evenementen wordt gebruikt.
Een andere verklaring die in omloop is, heeft te maken met een legende over een carillon dat aan Kampen was verkocht. Hierbij zou het bedrag in stuivers zijn betaald, waardoor de Zwollenaren dagenlang hun vingers blauw moesten tellen. Hoewel deze verklaring populair is, is de historische oorsprong van de benaming "Blauwvingers" duidelijk anders, zoals uit documenten uit de 16e eeuw blijkt.
Daarnaast zijn er ook minder bekende schimpnamen voor Zwollenaren, zoals "Brijbekken" en "Straoters".
Brijbekken
De schimpnaam "Brijbekken" is afkomstig uit het dialect van Zwolle. Volgens Dirk van de Heide, auteur van een boek over schimpnamen in Overijssel, hebben de Zwollenaren deze bijnaam te danken aan hun uitspraak van de letter 'r'. In het Zwolse dialect wordt de 'r' vaak als een soort "brij" of mengsel van geluiden uitgesproken, waardoor de inwoners als "Brijbekken" werden bestempeld.
Straoters
De bijnaam "Straoters" verwijst naar een bepaalde bevolkingsgroep binnen Zwolle. Deze benaming was in het verleden vooral gebruikt om te spotten met mensen die woonden aan de straatweg, dicht bij het stadscentrum. In tegenstelling tot boeren die vanuit afgelegen gebieden kwamen en dus vroeg vertrokken, kwamen de "Straoters" vaak te laat. Ze woonden in het dichtstbijzijnde gebied rond de stad en konden het zich permitteren om later van huis te gaan. Deze benaming is echter tegenwoordig zelden meer in gebruik.
Deze historische bijnamen geven een beeld van hoe Zwollenaren werden gezien in het verleden, zowel in positieve als negatieve contexten. Ze reflecteren dialectverschillen, historische gebeurtenissen en sociale patronen die in de loop van de tijd zijn veranderd.
De nieuwe bijnaam: Hartstad
In 2023 heeft Zwolle een nieuwe bijnaam gekregen: "Hartstad". Deze benaming is geïntroduceerd als onderdeel van een citymarketingcampagne van de gemeente. Volgens burgemeester Peter Snijders wil de gemeente benadrukken dat Zwolle een stad is waarin mensen elkaar ondersteunen, waarbij de inwoners, ondernemers en studenten "hart voor elkaar" hebben. Het woord "hart" staat hier zowel letterlijk als figuurlijk voor de kernwaarden van de stad: het handelshart, het logistieke hart en het menselijke hart.
Willemien de Bruin, marketingstrateeg voor de gemeente, benadrukt dat Zwolle al lang een handelshart is, en dat dit nu expliciet wordt gemaakt met de benaming "Hartstad". De gemeente wil hiermee ook het gevoel van verbondenheid benadrukken, dat al sinds de Middeleeuwen een kernaspect is van de stad. Het is een benaming die dus niet alleen commercieel is, maar ook een emotionele en sociale betekenis draagt.
De reden achter de keuze voor "Hartstad"
De keuze voor deze bijnaam is gedaan om de identiteit van de stad te versterken en om toeristen en inwoners een duidelijk beeld te geven van de sfeer in Zwolle. De gemeente benadrukt dat het woord "hart" past bij de historie van de stad als Hanzestad en als logistieke hub. Daarnaast benadrukt het ook de warme, sociaal gerichte sfeer van de stad, waarin mensen zich voor elkaar inzetten.
De Bruin benadrukt dat "Hartstad" geen bijnaam is in de klassieke zin, maar eerder een eigenheid. Het is een benaming die gericht is op het creëren van herkenbaarheid en toekomstgerichtheid. Ze benadrukt dat het belangrijk is dat mensen weten dat Zwolle een stad is waar het gevoel van omzien naar elkaar centraal staat.
De campagne is niet zonder kritiek verlopen. Sommige inwoners en analisten vragen zich af of de benaming "Hartstad" stand zal houden of dat het een tijdelijke marketingmaatregel is. Rob Tempelaars, taalkundige, benadrukt dat bijnamen vaak uit historische gebeurtenissen of spontaan ontstaan, en dat het succes van een benaming afhankelijk is van het gevoel van passen bij de stad.
Toch is de gemeente ervan overtuigd dat "Hartstad" een passende benaming is. Willemien de Bruin benadrukt dat het woord "hart" niet alleen commercieel, maar ook emotioneel en logistiek is, en dat dit past bij de kernwaarden van de stad.
Andere steden met bijnamen
Zwolle is niet de enige stad in Nederland met een bijnaam. Veel steden hebben hun eigen unieke benamingen, die meestal historisch of cultureel verankerd zijn. Een aantal voorbeelden:
- Amersfoort: Keistad
- Deventer: Koekstad
- Eindhoven: Lichtstad
- Den Haag: Hofstad
- Leiden: Sleutelstad
- Rotterdam: Maasstad
- Tilburg: Kruikenzeikersstad
- Utrecht: Domstad
Zwolle is hiermee in een traditie terechtgekomen waarin steden proberen hun eigenheid en identiteit te benadrukken. Deze benamingen kunnen van oorsprong verschillen: sommige zijn historisch verankerd, andere zijn recente marketingmaatregelen.
In het geval van Zwolle is "Hartstad" een nieuwere benaming, maar de stad had al eerder bijnamen, zoals "Blauwvingers". Deze benamingen zijn vaak niet alleen commercieel, maar ook cultureel en historisch verankerd.
De toekomst van de benamingen
De vraag is natuurlijk of de benaming "Hartstad" stand zal houden. Volgens taalkundige Rob Tempelaars is de continuïteit van een benaming afhankelijk van het gevoel van passen bij de stad. "Iets blijft hangen op het moment dat het waar is", benadrukt hij. In dit opzicht lijkt "Hartstad" een passende benaming te zijn, aangezien het past bij de historie, sfeer en doelstellingen van de stad.
Willemien de Bruin benadrukt dat het belangrijk is dat mensen het gevoel hebben dat "Hartstad" past bij hun eigen ervaring van Zwolle. Als dit het geval is, dan kan de benaming standhouden en zelfs een permanente plek krijgen in de stadsgeschiedenis.
Conclusie
Zwolle heeft een rijke geschiedenis van benamingen, waarin zowel historische, culturele en taalkundige aspecten een rol spelen. De benaming "Blauwvingers" is de bekendste, maar de stad kent ook schimpnamen zoals "Brijbekken" en "Straoters". Deze benamingen reflecteren de manier waarop Zwollenaren in het verleden werden gezien, en ze tonen aan hoe taal en dialect een rol spelen in de vorming van stadsideentiteiten.
In 2023 heeft de gemeente "Hartstad" als officiële benaming ingevoerd. Deze benaming is geïntroduceerd om de kernwaarden van de stad te benadrukken, namelijk het gevoel van verbondenheid, het handelshart en het logistieke hart. Het is een benaming die niet alleen commercieel is, maar ook emotioneel en cultureel verankerd.
Of deze benaming standhoudt, is afhankelijk van de mate waarin de inwoners en bezoekers ervan overtuigd worden. Tot nu toe lijkt het erop dat "Hartstad" een passende en betekenisvolle benaming is, die past bij de sfeer en identiteit van de stad. Het is een benaming die niet alleen past bij het verleden, maar ook een toekomstgerichte visie benadrukt.
Bronnen
- Er op uit in Nederland: Bijnamen van 20 Nederlandse steden
- Zwolle noemt zichzelf voortaan Hartstad: 'Nog maar zien of het werkt'
- Hartstad Zwolle: ook deze steden worden geassocieerd met deze bijnaam
- Naast Blauwvingers worden Zwollenaren ook Brijbekken en Straoters genoemd
- Canon van Nederland: Zwolle – Blauwvingers