Het Engelse Werk in Zwolle: een groen juweel met rijke historie

Het Engelse Werk in Zwolle is meer dan alleen een park. Het is een historisch en natuurlijk juweel dat sinds de negentiende eeuw een centrale rol speelt in het stadsleven van Zwolle. Het park is ontstaan uit het oorspronkelijke verdedigingswerk dat als deel van de stadsvesting diende, maar sindsdien is het omgetoverd in een rustgevend en levendig recreatiegebied. Het Engelse Werk is een populaire bestemming voor inwoners en toeristen, met een rijke geschiedenis, een unieke natuur en een centrale ligging aan de IJssel. In dit artikel bespreken we de geschiedenis, de ontwikkeling en de huidige betekenis van dit prachtige park in het hart van Zwolle.

De oorsprong van het Engelse Werk

Het Engelse Werk heeft zijn oorsprong in de vestingwerken die rond het begin van de negentiende eeuw werden aangelegd. In 1829 werd het park, toen nog bekend als Het Nieuwe Werk, op aanwijzing van een deskundige geaplaneerd en bepoot. Uit latere geschriften is gebleken dat dit waarschijnlijk al is gebeurd op advies van de tuinarchitect Hendrik van Lunteren, die van 1780 tot 1848 actief was in het land. Zijn invloed is zichtbaar in de inrichting van het park, waarbij de wallen en grachten werden vergraven, gedeeltelijk opgeruimd en tot park ingericht.

Het plan van Van Lunteren hield in dat de grenzen van het park bepaald werden door de omvang van het voormalige verdedigingswerk, en dat de hoofdzaken van de inrichting ook uitgingen van de Engelse landschapsstijl, die in die tijd populair was in heel Nederland. Het Fort vormt nu een gesloten kern met een beplantingsmassa, omgeven door een reeks groene, vaag begrensde en in elkaar overlopende ruimten. Deze inrichting maakt het Engelse Werk niet alleen een esthetisch aantrekkelijk park, maar ook een functioneel en toegankelijk recreatiegebied voor inwoners en bezoekers.

De transformatie naar recreatiepark

Het Engelse Werk is in de loop der jaren veranderd van een militair verdedigingswerk in een openbaar park dat beschikbaar is voor de recreatie en het genieten van de natuur. De bebouwing die niet gesloopt is, zoals het munitiedepot en de sortie, werden opgenomen in het plan van Van Lunteren. De vestingsgracht is omgevormd tot een "bosbeek", en de beide bolwerken van het Hoornwerk zijn hooggelegen groenmassa’s geworden. Het voormalige Achterwerk is nu het niet toegankelijke Vogeleiland. De bosbeek, die vroeger de vestingsgracht was, wordt gezien als een van de mooiste resultaten van de Engelse landschapsstijl in Nederland.

In 1830 volgde Samuel van Lunteren, de zoon van Hendrik, zijn vader op in het ontwerp en de herinrichting van het Engelse Werk. Ook hij was een belangrijke tuinarchitect die betrokken was bij de ontwikkeling van andere parken in Nederland, zoals het park in Amersfoort en het Valkhof in Nijmegen. Zijn inbreng heeft zorgvuldig zorgen voor een harmonieuze inrichting van het park, waarbij de natuurlijke elementen centraal staan.

Het Engelse Werk vandaag

Het Engelse Werk ligt vlak aan de IJssel, tussen de spoorbrug en het Katerveer, op ongeveer een driekwartier lopen van het centrum van Zwolle. Het park is toegankelijk voor iedereen en biedt een rustige plek om te wandelen, fietsen, picknicken of gewoon te genieten van de natuur. Het park is ingericht met bomen, struiken, vogels en wilde planten, waardoor het een levendig en divers ecosystem vormt.

De Veerallee, een mooie laan, leidt bezoekers langs de Willemsvaart en over een heuvel met sparren begroeid – de oude Spoolderberg – tot aan de ingang van het Engelse Werk. Het park is ruim en open, met voldoende ruimte voor wandelingen en sportactiviteiten. Het is een populair plekje voor zowel jonge als oude bezoekers, en het is een aanrader voor iedereen die de natuur in het hart van Zwolle wil ontdekken.

Cultuurhistorische betekenis

Het Engelse Werk is niet alleen een recreatiegebied, maar ook een cultuurhistorisch belangrijk terrein. Het park is een herinnering aan de vroegere vestingwerken van Zwolle en is getuige van de evolutie van het stadsleven in de negentiende en twintigste eeuw. In 1988 werd het bezoekerscentrum in het Engelse Werk geopend, waar bezoekers meer kunnen leren over de geschiedenis van het park en de rol die het heeft gespeeld in het stadsleven van Zwolle. Jaap Hagedoorn, een historisch expert, hield op die gelegenheid een toespraak waarin hij de geschiedenis van het park verder uitlichte.

Het park is ook een plek waar de invloeden van verschillende tuinarchitecten en landschapsontwerpers zijn terug te vinden. De inrichting van het park is een samenspel tussen natuur en cultuur, waarin de historie van Zwolle zichtbaar is. Het Engelse Werk is een voorbeeld van hoe oude vestingwerken kunnen worden herbekijkt en omgevormd tot moderne recreatiegebieden.

Groen en natuur in Zwolle

Het Engelse Werk is slechts één van de groene plekken die Zwolle te bieden heeft. In het tijdschrift van de Zwolse Historische Vereniging wordt uitgebreid ingegaan op de rol van groen in de geschiedenis van Zwolle. Jan van de Wetering schreef over Eli Heimans, een Zwollenaar die een belangrijke rol speelde in de beweging voor natuurbescherming en -educatie. Zijn werk heeft een blijvende invloed gehad op het Zwolse landschap en het park is een centraal thema in zijn biografie.

Eli Heimans beschreef het Engelse Werk als een plek waar hij zich altijd veilig en gerust voelde, vergelijkbaar met zijn eigen kamertje. Voor hem waren alle bomen en struiken goede bekenden, wat duidelijk maakt hoe diep het park is ingebakken in de lokale cultuur en identiteit. Het park is een plek waar de natuurlijke omgeving en de menselijke activiteiten in evenwicht zijn.

Het recreatieplan Vecht-Zwartewater

Het Engelse Werk is niet het enige project dat heeft bijgedragen aan de recreatieontwikkeling in Zwolle. In de jaren zestig was er ook een recreatieplan voor het gebied rond de Vecht en Zwartewater, ontworpen door Jan Bijhouwer. Dit plan was vergelijkbaar met het Amsterdamse Bosplan, waarbij de aandacht lag bij het creëren van natuurlijke recreatiegebieden in de stedelijke omgeving. Hoewel het plan niet volledig is uitgevoerd, heeft het wel geleiding gegeven aan het herontwerp van het Engelse Werk en andere groene zones in Zwolle.

Het suikerzakje en de Stichting de Werkplaats

De geschiedenis van het Engelse Werk is ook verweven met andere aspecten van de lokale economie en samenleving. In de tijdschriften van de Zwolse Historische Vereniging wordt bijvoorbeeld een suikerzakje uit de jaren zestig besproken, waarop het logo van de Stichting de Werkplaats in Zwolle staat afgebeeld. Deze stichting was opgericht in 1955 om werk te verschaffen aan mindervalide arbeidskrachten. Het werk vond plaats in het Nederlands Hervormd Weeshuis in de Broerenstraat, dat leeg was gekomen te staan nadat in de jaren vijftig wezen niet langer in het weeshuis werden ondergebracht, maar bij particulieren. In 1960 brandde het weeshuis gedeeltelijk af, wat leidde tot de verhuizing van de werkzaamheden naar andere locaties. In 1963 werd een nieuwe locatie aangekocht aan de Ceintuurbaan, waar de stichting huidig nog actief is onder de naam WEZO (Werkvoorzieningschap Zwolle en Omgeving).

Het Huis van Bewaring

Hoewel het Engelse Werk een centraal thema is in de geschiedenis van groen in Zwolle, is het ook mogelijk om andere historische locaties in de stad te bezoeken. Het Huis van Bewaring in Zwolle, dat sinds 1739 in gebruik is, is bijvoorbeeld een ander historisch monument dat een rol speelt in de stadsgeschiedenis. Het is het oudste gevangenisgebouw in Nederland en heeft gedurende tweeënhalf eeuwen criminelen ondergebracht. Het boek Meer dan stenen muren van drs. J. ten Hove beschrijft de geschiedenis van dit gebouw en de veranderende structuur van de gevangenis door de eeuwen heen.

Conclusie

Het Engelse Werk is een unieke plek in Zwolle die niet alleen een functie heeft als recreatiegebied, maar ook een rijke historie en cultuur betekenis draagt. Het park is ontstaan uit de vroegere vestingwerken en is sindsdien omgevormd tot een groen en toegankelijk park dat beschikbaar is voor iedereen. Het park is een symbool voor de transformatie van militaire verdedigingswerken in recreatiegebieden en is een voorbeeld van hoe historische locaties kunnen worden geïntegreerd in de moderne stadsstructuur.

De inrichting van het park is het werk van toonaangevende tuinarchitecten zoals Hendrik en Samuel van Lunteren, en het park is sinds de negentiende eeuw een centraal element in het stadsleven van Zwolle. Het Engelse Werk is een plek waar de natuur en de geschiedenis samenkomen en waar bezoekers kunnen genieten van een rustige en groene omgeving. Voor toeristen en inwoners is het Engelse Werk een must-see in Zwolle, en het park blijft een belangrijke schakel in de groene geschiedenis van de stad.

Bronnen

1. Zwolse Historische Vereniging