De Klokkensteeg in Zwolle: een historisch en cultureel hart van de stad
september 25, 2025
De Staatsgreep is een theatervoorstelling van Theatergroep De Jonge Honden die in de zomer en het najaar van 2024 in Zwolle wordt opgevoerd. Deze voorstelling brengt een onbekende en omstreden geschiedenis naar het podium, grotendeels vergeten in de naoorlogse jaren. Het verhaal is gebaseerd op uitgebreid archiefonderzoek en reconstrueert een geplande staatsgreep uit 1947, beraamd door onder andere Erik Hazelhoff Roelfzema, beter bekend als Soldaat van Oranje, en voormalig premier Pieter Sjoerds Gerbrandy. In dit artikel worden de historische achtergronden, inhoud van de voorstelling, praktische details en het belang van het verhaal in het huidige tijdsklimaat besproken.
Historische achtergronden
In de jaren na de Tweede Wereldoorlog stond Nederland voor een aantal grote uitdagingen. Eén van de belangrijkste kwesties was de toekomst van Nederlands-Indië. Tijdens de oorlog had de kolonie een centrale rol gespeeld in de strijd tegen de Japanners, maar na de oorlog groeide de beweging voor onafhankelijkheid in Indonesië. Het Akkoord van Linggadjati, getekend in maart 1946, was een poging om Indonesië een gedeeltelijke autonomie te bieden, maar het akkoord ontmoette veel verzet binnen Nederland. Voor sommigen leek het onverantwoord om de kolonie te laten gaan; voor anderen was het een eerste stap naar onafhankelijkheid en een rechtvaardiger wereldbeeld.
In dit klimaat ontstond een plan: een staatsgreep, bedoeld om de regering van premier Willem Daan te verjagen en de toekomst van de kolonie te bepalen. De plannen waren geheim en werden opgesteld door een groep Nederlandse politici, oud-verzetsmensen en andere invloedrijke figuren. Soldaat van Oranje Erik Hazelhoff Roelfzema was een van de initiatiefnemers. Hij schreef zelfs een brief aan François van ’t Sant, hoofd van de Centrale Inlichtingen Dienst en vertrouweling van koningin Wilhelmina, waarin hij haar op de hoogte bracht van de plannen. Gerbrandy, ex-premier en invloedrijke figuur, had een sleutelrol in het gehele scenario.
De plannen vereisten drastische maatregelen, zoals het liquideren van vooraanstaande politici van tegenstanderpartijen. Zo was het coupplegers de bedoeling om de voorzitter van de Partij van de Arbeid, Koos Vorrink, te elimineren. Gelukkig is de staatsgreep nooit uitgevoerd. De geheimen zijn sindsdien grotendeels in de vergetelheid geraakt, maar dankzij Theatergroep De Jonge Honden is het verhaal nu terug op het podium.
De voorstelling
Een reconstructie op basis van archiefonderzoek
‘De Staatsgreep’ is een reconstructie van een politieke crisis in de naoorlogse jaren. Het verhaal wordt verteld uit het perspectief van Mathilde van Schaik, een secretaresse in de pas-opgerichte PvdA. Tijdens een toevallige ontmoeting met Hazelhoff Roelfzema komt ze op het spoor van een complot. In haar onderzoek stapelen de bewijsstukken zich op en raakt ze verstrikt in een web van vermoedens en politieke machinaties.
De voorstelling is een politiek drama in de stijl van een film noir. Het brengt vragen op over de wil om het oude systeem te behouden in tijden van verandering. Hoewel de staatsgreep nooit werkelijk is uitgevoerd, maakt de voorstelling duidelijk hoe dicht Nederland bij zo’n scenario heeft gestaan. Regisseur Jolmer Versteeg stelt dat het verhaal tijdens het onderzoek nog absurder en actueler bleek te zijn dan verwacht. Dit benadrukt de complexiteit van de geschiedenis en de moeilijke keuzes die werden gemaakt in tijden van onzekerheid.
Inleiding voorafgaand aan de voorstelling
Een speciale inleiding wordt aangeboden voorafgaand aan de voorstelling. Deze begint om 19.30 uur en is gratis toegankelijk op voorwaarde van het tonen van een kaart. Tijdens de inleiding vertelt regisseur Jolmer Versteeg hoe het onbekende verhaal is ontdekt, welke vondsten zijn gedaan in de archieven, en hoe het script, de muziek en de voorstelling zijn ontwikkeld. Ook worden de acteurs en het productieteam voorgesteld, en wordt er ingegaan op de politieke situatie in de naoorlogse jaren.
Praktische informatie
Locatie en tijdvakken
De voorstelling is vanaf 22 augustus tot en met 8 september 2024 te zien in de Spoorzone in Zwolle. Daarna volgt een theatertournee door Nederland, van 27 september tot en met 21 december 2024. Voor de locatievoorstellingen in de Spoorzone zijn tickets verkrijgbaar via de website van Theatergroep De Jonge Honden. Tickets voor de theatertournee zijn beschikbaar via de theaters waar de voorstelling op draait.
Prijs en kaartverkoop
De kaartverkoop voor de voorstelling in de Zwolse Spoorzone is gestart. De toegangskaarten kosten 29,50 euro per stuk. Voor de tournee zijn tickets via de theaters verkrijgbaar, met prijzen die per locatie kunnen variëren.
Productie-credits
De voorstelling is een samenwerking van verschillende kunstenaars en creatieve professionals:
- Regie en scenografie: Jolmer Versteeg
- Tekst: Wessel de Vries
- Dramaturgie: Maarten Bos
- Spel: Yari van der Linden, Pip Lieke Lucas, Piet Kooij en Ali Zijlstra
- Muziek: Sebastiaan Flier en Fleur Dikken
- Kostuumontwerp: Hanne Pierrot
- Lichtontwerp: Pink Steenvoorden
Samenwerking en financiering
Theatergroep De Jonge Honden heeft steun gekregen voor de productie van ‘De Staatsgreep’. Het gezelschap is sinds 2025 tot en met 2028 gecofinancierd door Fonds Podiumkunsten. Daarnaast ontvangt het gezelschap financiële steun van Gemeente Zwolle en Provincie Overijssel. Deze steun maakt het mogelijk om zowel de locatievoorstelling in Zwolle als de theatertournee door het land te realiseren.
De betekenis van het verhaal
Het verhaal van ‘De Staatsgreep’ is niet alleen een reconstructie van een onbekende geschiedenis, maar ook een reflectie op de huidige tijd. Het vraagt zich af hoe ver Nederland van democratie en vrede verwijderd kon zijn geweest in de jaren na de oorlog. Het benadrukt hoe snel politieke situaties kunnen veranderen en hoe belangrijk het is om historische feiten te kennen en te begrijpen. Door het verhaal terug te brengen op het podium, brengt Theatergroep De Jonge Honden een belangrijk gesprek in gang over geschiedenis, democratie en het huidige tijdsklimaat.
Toegankelijkheid en toekomst
Hoewel ‘De Staatsgreep’ een historische reconstructie is, is het verhaal toegankelijk voor een brede publiek. De voorstelling richt zich niet alleen op historici of politiek geïnteresseerden, maar ook op mensen die genieten van een goed geschreven en goed vertolkt drama. De inleiding voorafgaand aan de voorstelling zorgt ervoor dat het verhaal goed wordt ingevoerd en dat het publiek een context krijgt waarin de voorstelling zich af speelt.
De toekomst van Theatergroep De Jonge Honden lijkt positief. Het gezelschap is een vaste waarheid op het podium in Overijssel en brengt regelmatig nieuwe en interessante voorstellingen. Het succes van ‘De Staatsgreep’ is een teken dat het publiek open staat voor historische en politieke thema’s, zolang die thema’s goed worden vertolkt en gecommuniceerd.
Conclusie
‘De Staatsgreep’ is een unieke en betekenisvolle theatervoorstelling die een onbekende en omstreden geschiedenis brengt naar het podium. Het verhaal is gebaseerd op uitgebreid archiefonderzoek en reconstrueert een geplande staatsgreep uit 1947, beraamd door onder andere Erik Hazelhoff Roelfzema en Pieter Sjoerds Gerbrandy. De voorstelling is zowel informatief als vermakelijk en benadrukt de complexiteit van de naoorlogse jaren in Nederland. Dankzij een uitgebreide inleiding en een goed gecommuniceerde context is het verhaal toegankelijk voor een brede publiek. Het is een belangrijke bijdrage aan de culturele en historische discussie in Nederland en een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis, politiek en theater.