Vrouwengevangenis Zwolle: een glimp van het verleden en het huidige strafrechtlandschap

De vrouwengevangenis in Zwolle, officieel bekend als de penitentiaire inrichting Zwolle (PI Zwolle), speelt een centrale rol in het Nederlandse strafrechtssysteem. Het is niet alleen een faciliteit voor detentie, maar ook een instelling die zich richt op re-integratie, therapeutische ondersteuning en beveiliging van gedetineerden met complexe problematiek. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de geschiedenis, structuur, regimes en recente ontwikkelingen van de vrouwengevangenis Zwolle, met een focus op de afdelingen die zich specifiek op vrouwen richten.

Geschiedenis van de inrichting

De penitentiaire inrichting Zwolle dateert vanaf de jaren negentig, maar het grondgebouw, bekend als ‘t Spinhuis, is een rijksmonument dat dateert van 1739. Het was oorspronkelijk een gevangenis, maar is later omgebouwd om aan te sluiten bij moderne eisen in het strafrechtssysteem. In 1993 werd PI Zwolle officieel in gebruik genomen, en in 1995 volgde de officiële opening. Aanvankelijk werden de eerste gedetineerden, in dit geval vrouwen, in noodunits ondergebracht met houten hokjes voor beveiligingspersoneel. Sindsdien is de inrichting uitgebreid en modern gemaakt, waardoor het nu een meervoudige functie heeft.

Structuur en regimes

PI Zwolle is verdeeld in verschillende regimes, afgestemd op de behoeften van gedetineerden. Momenteel huisvest de inrichting ongeveer 350 gedetineerden, waaronder 146 patiënten met psychische aandoeningen. Deze patiënten hebben intensieve zorg nodig die niet in een reguliere gevangenis kan worden verleend. De inrichting biedt onder andere het volgende aan:

• Huis van Bewaring: 35 plaatsen voor mannelijke gedetineerden, 18 voor vrouwelijke en 10 voor de Terroristenafdeling (TA).
• Gevangenisregime: 98 plaatsen voor mannen, waarvan 13 binnen de Extra Zorgvoorziening (EZV), en 39 voor vrouwen, waarvan 14 binnen de EZV en 22 binnen de afdeling voor stelselmatige daders (ISD).
• Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC): 132 patiënten, verdeeld over 6 afdelingen voor mannen, 3 voor vrouwen en 2 gemengde afdelingen.
• Leefafdeling GHB somatiek: 4 plaatsen die zowel door mannen als vrouwen bezet kunnen worden.

Een van de bijzondere kenmerken van PI Zwolle is de aanwezigheid van een penitentiair psychiatrisch centrum (PPC), dat zich richt op gedetineerden met ernstige psychische aandoeningen. Deze afdeling biedt medische zorg en therapeutische programma’s. Daarnaast is PI Zwolle één van de vier inrichtingen in Nederland met een afdeling voor stelselmatige daders (ISD), wat betekent dat het specifieke programma’s heeft voor personen met een geschiedenis van herhaald crimineel gedrag.

Terroristenafdeling

De vrouwengevangenis in Zwolle bevat ook een afdeling die specifiek is gericht op terroristen. Deze afdeling is van groot belang in het licht van recente gebeurtenissen. In november 2024 werden twaalf Nederlandse vrouwen die verdacht werden van terroristische misdrijven uit Syrië naar Nederland gehaald. Deze vrouwen zijn tijdelijk ondergebracht op de speciale terroristenafdeling in de Zwolse gevangenis.

Aangezien de aantallen van dergelijke verdachten mogelijk zullen stijgen in de komende jaren, wordt de capaciteit van de terroristenafdeling uitgebreid. Momenteel zijn er tien plaatsen beschikbaar, maar deze worden uitgebreid naar twintig, zoals minister van Justitie Yesilgöz heeft aangekondigd. Deze uitbreiding is bedoeld om ervoor te zorgen dat de vrouwen tijdelijk kunnen blijven, vooral gezien de mogelijkheid van verdere overbrengingen van vrouwelijke verdachten uit het buitenland.

De afdeling is niet alleen gericht op de opsluiting, maar ook op het voorkomen van de verspreiding van extremistische ideeën. Hoewel de vrouwen bij elkaar zijn, is het doel om te voorkomen dat zij hun gedachtengoed kunnen verspreiden onder andere gedetineerden. Dit betekent dat ze elkaar nog wel kunnen beïnvloeden, maar dat de beveiliging en toezicht op de afdeling gericht zijn op het minimaliseren van het risico op radicalisering.

Gemengde afdelingen en re-integratie

Een bijzonder aspect van PI Zwolle is dat er gemengde afdelingen zijn, waar zowel mannen als vrouwen op dezelfde afdeling verblijven. Dit is zeldzaam in het Nederlandse strafrechtssysteem en heeft een positief effect op de sfeer en sociale interactie. Volgens Joost Walraven, directeur Zorg en Behandeling, worden zowel mannen als vrouwen rustiger, socialer en helpen elkaar meer. Dit duidt op het therapeutische karakter van de inrichting, waar het doel is om gedetineerden niet alleen te beveiligen, maar ook te ondersteunen in hun re-integratie in de maatschappij.

De inrichting biedt bovendien mogelijkheden voor samenwerking en overplaatsing van gedetineerden. Deze samenwerkingen zijn gericht op het verlenen van zorg, onderwijs en beveiliging, en worden uitgevoerd in samenwerking met andere instellingen en organisaties. Deze aanpak is bedoeld om gedetineerden beter voor te bereiden op een terugkeer in de maatschappij en om het risico op recidive te verminderen.

Duurzaamheid en groene inzet

Ondanks de ernstige functie van PI Zwolle als gevangenis, is er ook aandacht voor duurzaamheid en het milieu. De inrichting heeft recent twee bijenvolken ondergebracht en is een insectenhotel geplaatst. Deze initiatieven passen in het streven van PI Zwolle om te vergroenen. Gedetineerden zijn ook betrokken bij duurzaamheidsprojecten, wat niet alleen het milieu ondersteunt, maar ook bijdraagt aan het therapeutische en re-integratieproces.

De bijenvolken zijn geplaatst langs de gevangenismuur, buiten de muren, maar achter het hoge hek. Hierdoor zijn de bijen veilig en ongestoord, waardoor ze hun honing kunnen maken. Gedetineerden en medewerkers hebben samen gewerkt aan het opzetten van deze projecten, waarbij de bijen een belangrijke rol spelen in het creëren van een groene en duurzame omgeving.

De toekomst van PI Zwolle

De penitentiaire inrichting Zwolle is in voortdurende ontwikkeling en aanpassing. De inrichting blijft zich richten op het verbeteren van de zorg, beveiliging en re-integratie van gedetineerden, en werkt aan het creëren van een duurzame en menselijke omgeving. De afdelingen voor vrouwen, zoals de terroristenafdeling en de afdeling voor stelselmatige daders, spelen een belangrijke rol in het Nederlandse strafrechtssysteem. De uitbreiding van deze afdelingen is een noodzakelijke maatregel om aan te sluiten bij de huidige en toekomstige behoeften van het land.

Conclusie

De vrouwengevangenis in Zwolle is een complexe en veelzijdige inrichting die niet alleen gericht is op detentie, maar ook op zorg, therapie en re-integratie. De inrichting speelt een centrale rol in het Nederlandse strafrechtssysteem en biedt een unieke combinatie van regimes en functies. De afdelingen voor vrouwen, zoals de terroristenafdeling en de afdeling voor stelselmatige daders, zijn van groot belang in het licht van recente gebeurtenissen en de behoeften van het land. Daarnaast is er ook aandacht voor duurzaamheid en het milieu, wat een bijdrage levert aan het creëren van een groene en menselijke omgeving. PI Zwolle blijft zich richten op het verbeteren van de zorg, beveiliging en re-integratie van gedetineerden, en werkt aan het creëren van een duurzame en menselijke omgeving voor de toekomst.

Bronnen

1. Terroristenafdeling in vrouwengevangenis Zwolle breidt uit
2. PI Zwolle: een moderne penitentiaire inrichting in het hart van Overijssel
3. ‘Groene’ gevangenis biedt plek aan bijen en insecten
4. Wat gebeurt er achter de muren van de Penitentiaire Inrichting in Zwolle?
5. Herbestemming van gevangenis tot hotel-restaurant