Parkeergids voor bezoekers van PEC Zwolle thuiswedstrijden
september 23, 2025
De IJsselbrug in Zwolle is meer dan alleen een wegovergang. Het is een historisch en cultureel symbool dat talloze verhalen vertelt over de hongerwinter van 1944–1945, de industriële ontwikkeling in de regio, en de moderne toeristische aantrekkingskracht van het gebied. Deze brug, die de IJssel verbindt tussen Zwolle en Hattem, speelde een cruciale rol in de levens van duizenden mensen tijdens de hongerwinter. Het is ook een getuige van de regionale geschiedenis, van de jaren van discussie over aanleg tot de eindige realisatie in 1930. In dit artikel worden de historische achtergronden, het historische belang, en de huidige functie van de brug beschreven op basis van betrouwbare informatie uit betrouwbare bronnen.
Historische context en aanleg van de brug
De IJsselbrug was in de loop van de jaren 19e eeuw meermaals voorwerp van discussie en plannen. De stad Zwolle was bewust van de noodzaak om de IJssel te overbruggen, maar telde op particulier initiatief om de kosten van de aanleg te vermijden. In 1852 schreef de Overijsselsche Vereeniging tot Ontwikkeling van Provinciale Welvaart een prijsvraag uit voor het ontwerpen van een brug. De plannen bleken echter niet overtuigend genoeg om te worden uitgevoerd. In 1905 werd de "Commissie tot overbrugging van den IJssel nabij het Katerveer" opgericht. Voorzitter van deze commissie was baron Sloet tot Oldhuis, die ook in de Tweede Kamer pleitte voor het bouwen van een brug. Hij benadrukte het feit dat het overbruggen van de IJssel nog steeds hetzelfde was als in de tijd van de Romeinen, wat leek te benadrukken hoe onontbeerlijk een moderne verbinding was geworden.
Hoewel Zwolle in 1905 1.000 gulden bijbracht voor een eerste ontwerp, was er geen directe realisatie. Pas in 1925 kwam er momentum in de zaak, onder andere door de aanwezigheid van Zwollenaar mr. H. van der Vegte als minister van Waterstaat. Het plan dat werd aangenomen, was een Duits ontwerp. De brug werd gepland op 780 meter stroomafwaarts van de spoorbrug. De bouwverrichtingen verliepen echter niet zonder problemen. Tijdens de koude winter van 1928-1929 moesten de arbeiders de brug bouwen bij temperaturen van wel 15° onder nul. De klinknagels werden op die manier in de brug gehamerd.
De IJsselbrug werd op 15 januari 1930 officieel geopend door minister van Waterstaat P.J. Reymer. De brug werd toen de op één na langste oeververbinding van Nederland. De bouw had dus na jaren van plannen en tegenstribbeling, een feit geworden. De oorspronkelijke spoorbrug en andere infrastructuur bleven echter ook historisch belangrijk.
De IJsselbrug tijdens de hongerwinter
De IJsselbrug kreeg een tragische en belangrijke rol tijdens de hongerwinter van 1944–1945. Tijdens deze periode was de brug een cruciale verbinding tussen de zuidelijke provincies, waar honger heerste, en de noordelijke en oostelijke regio’s, waar nog eten beschikbaar was. Deze regio’s werden vaak beschreven als het "beloofde land achter de IJssel". De brug werd daarom door vele inwoners gezien als de "brug tussen angst en hoop".
Duizenden mensen, vooral vrouwen en kinderen, moesten deze hongertochten ondernemen om te kunnen overleven. Ze trokken met handkarren, fietsen of te voet, vaak in buitengewoon ellendige omstandigheden. De hongerwinter is nu vastgelegd in tekst en beeld op een informatiepaneel dat in 2023 werd onthuld. Dit initiatief van de werkgroep Hongertochten werd gefinancierd door gemeente Zwolle en het stimuleringsfonds Rabobank IJsseldelta. Het paneel sluit aan bij bestaande educatieve projecten, zoals de fietsroute en een educatief programma.
Een politieman uit Harderwijk, H. Kraaijenbrink, gaf in december 1944 een krachtige beschrijving van de situatie op de IJsselbrug. De oprit was spiegelglad, en er werd geen zand gestrooid. Hij hielp trekkers om de brug op te komen, maar kon uiteindelijk niet verder helpen. Hij beschreef hoe hij een vrouw moest helpen die met een zwaar beladen fiets worstelde, en hoe ze haar fiets moest afgeven zodat ze verder kon lopen. Ook beschreef een Zwollenaar in januari 1945 hoe drie vrouwen met een defecte handkar in de sneeuw stonden en hoe hij moest helpen, maar dat de ellende niet afgelopen was. Deze verhalen geven een levendig beeld van de hongerwinter en het belang van de brug in die tijd.
De brug in huidige context
De IJsselbrug is tegenwoordig niet alleen een historisch monument, maar ook een belangrijk toeristisch object. Het is een populaire plek voor fotografen en historici. Een zwart-wit foto van de brug, bijvoorbeeld, is verkregen via een fotograaf die regelmatig foto's maakt in de IJsseldelta. De foto's zijn vaak van hoge kwaliteit en worden gebruikt voor educatieve en culturele doeleinden. De brug wordt vaak opgenomen in wandel- en fietsroutes in de regio, die gericht zijn op zowel toeristen als inwoners.
Naast de historische betekenis van de brug zelf, is er ook aandacht voor het spoorverleden van de regio. De oude spoorbrug, die in de Tweede Wereldoorlog grotendeels verwoest werd, is gedeeltelijk bewaard gebleven. In 2013 werden twee grote gietijzeren hefwielen van de brug opgesteld als kunstwerk. Deze wielen waren een monumentale herinnering aan de gesloopte hefbrug. Helaas verdwenen deze wielen in 2019 als gevolg van een onopgeloste diefstal. De politie en ProRail hebben aangifte gedaan, maar er is geen oplossing gekomen. De pijler waar deze wielen stonden, is ook de plek waar een plaquette is geplaatst met de tekst over de eerste steenlegging van de spoorverbinding in 1862 door minister Thorbecke. Deze plaquette is helaas bespoten met graffiti, wat een spijtige toestand is.
De restanten van de spoorbrug zijn bewaard gebleven door lokale historische werkgroepen. Deze groepen, zoals Zwols Industrieel Erfgoed en Heemkunde Hattem, hebben een belangrijke rol gespeeld in het behoud van de geschiedenis van de regio. In 2024 is op de plek waar de hefwielen stonden, nieuwe kunst geplaatst, wat betekent dat het historische erfgoed nog steeds in beweging is.
Toeristische waarde en educatieve inzet
De IJsselbrug en het omliggende gebied zijn steeds vaker onderdeel van toeristische en educatieve projecten. De werkgroep Hongertochten heeft niet alleen een informatiepaneel opgehangen, maar ook een fietsroute ontwikkeld die toeristen en historisch geïnteresseerden meeneemt langs de plekken waar hongerwinterverhalen zich voltrokken. Deze route is bedoeld om het verleden tastbaar te maken en te verduidelijken hoe belangrijk de IJsselbrug was voor duizenden mensen.
Buiten deze educatieve inzet is de brug ook een populaire wandel- en fietsplek. Het uitzicht vanaf de brug is bijzonder fraai, en de historische context maakt het bezoek extra rijk. De brug is inmiddels ook onderdeel van de Canon van Nederland, een collectie van duizenden van de belangrijkste locaties in het land, die worden beschouwd als nationaal erfgoed.
Conclusie
De IJsselbrug in Zwolle is een uniek historisch en cultureel object dat meerdere lagen van betekenis draagt. Het is een getuige van de hongerwinter, een symbool van industriële en technische ontwikkeling, en een toeristische attractie die mensen uit de hele wereld aantrekt. Het is een brug tussen verleden en heden, tussen angst en hoop, en tussen educatie en toerisme. Door het werk van lokale historische groepen, gemeentelijke initiatieven en kunstenaars, blijft de IJsselbrug een leefbaar verhaal over de geschiedenis van de regio. Voor toeristen en bezoekers is het een plek die niet alleen mooi is van uitzicht, maar ook rijk aan verhalen en herinneringen.