Het eerste dorp dat in Nederland bevrijd werd: Mesch en de historische discussie

De bevrijding van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog is een van de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van het land. De strijd voor vrijheid begon op 12 september 1944, toen de eerste Nederlandse plek werd bevrijd. Het dorp Mesch in de gemeente Eijsden-Margraten wordt vaak aangewezen als het eerste dorp dat op de Nederlandse bodem van de Duitse bezetter werd bevrijd. Toch blijft de discussie over welk dorp precies het eerst bevrijd werd, een onderwerp van historische verwarring en onzekerheid. Dit artikel onderzoekt de feiten, bronnen en betekenis van deze historische gebeurtenis, waarbij zowel Mesch als Noorbeek en andere regio’s worden besproken.

De geschiedenis van de bevrijding

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Nederland op 10 mei 1940 binnengevallen door de Duitsers. De strijd duurde slechts vijf dagen, waarna de bezetting begon. Tijdens de jaren die volgden, was de Duitse overheersing zware en onzeker. Pas in de lente van 1944 begon de oorlog een wending te nemen, met de invallen van de geallieerde troepen in Normandië op 6 juni 1944. Hierop volgde een snelle opmars naar het noorden, waardoor het Duitse leger in Nederland steeds verder werd teruggedreven.

De bevrijding begon op 12 september 1944, toen de Amerikaanse 30e divisie, beter bekend als de ‘Old Hickory’-divisie, de Belgisch-Nederlandse grens overtrok. De eerste Nederlandse plek die van de Duitse bezetter werd bevrijd, is in de geschiedenis van veel plekken als Mesch, Noorbeek en zelfs Mheer genoemd. De discussie over welk dorp precies het eerst bevrijd werd, blijft echter vanwege onduidelijkheid in bronnen en getuigenissen van de tijd.

Mesch als eerste dorp dat bevrijd werd

De bronnen suggereren dat Mesch inderdaad het eerste dorp was dat in Nederland van de Duitse bezetter werd bevrijd. In de bron van de website 12-09-1944.nl staat duidelijk vermeld dat op 12 september 1944 de Amerikaanse soldaten het dorp Mesch binnendrongen. Dit gebeurde vlak na de grens, en het dorp werd als eerste in Nederland bevrijd. Daarnaast wordt verwezen naar de Amerikaanse oorlogsjournaals uit die tijd, die de claim ondersteunen dat Mesch het eerste dorp was dat van de Duitse bezetter bevrijd werd.

De historicus Bèr Pachen, van Stichting Eijsdens Verleden, bevestigt dat Mesch op 12 september 1944 als eerste in Nederland volledig bevrijd werd. Volgens hem is het onwaarschijnlijk dat Noorbeek eerder bevrijd werd, ook al stuurde de burgemeester van Noorbeek om 17:30 uur een telegram naar koningin Wilhelmina dat Noorbeek als eerste dorp werd bevrijd. In werkelijkheid was er op dat moment nog steeds strijd in en rond Noorbeek, waardoor de plek niet volledig bevrijd was.

De bewoners van Mesch kregen hun vrijheid op 12 september 1944. De Amerikaanse soldaten arriveerden rond 14:00 uur en verspreidde zich door het dorp. De hoofdonderwijzer Jef Warnier was een van de eersten die de bevrijders welkom heette. Hij had eerder al gewaarschuwd dat de Duitsers op weg waren, en toen het vuur hoorbaar werd, trok hij zich terug naar de kelder. Pas later, toen het stil was, wist hij de schuilruimte te verlaten en te zien dat de Amerikanen Mesch hadden bevrijd.

De rol van Noorbeek

Hoewel Mesch als het eerste dorp wordt aangewezen, is de discussie over Noorbeek niet onbelangrijk. De Amerikaanse 30e divisie had namelijk ook Noorbeek in de gaten. Op 12 september 1944 werden de Amerikanen gezien in Noorbeek, en werd de gemeente als eerste in Nederland bevrijd door de geallieerden. In de bron van de website 12-09-1944.nl wordt opgemerkt dat de bevrijding van Noorbeek een belangrijk onderdeel was van de opmars naar Maastricht.

De geschiedenis van Noorbeek is echter ook omstreden. Er is geen duidelijke verklaring vanaf welk moment het dorp volledig bevrijd werd. Volgens de bronnen van de website van de gemeente Noorbeek, is het dorp op 12 september 1944 bevrijd. De burgemeester, Joseph Nahon, stuurde een telegram naar koningin Wilhelmina, waarin hij de bevrijding van zijn dorp aankondigde. Toch bleek later dat er nog steeds strijd was in de buurt van Noorbeek, waardoor het dorp niet volledig bevrijd was.

De Amerikaanse soldaat Roy L. Booher, die in Noorbeek sneuvelde, wordt als het eerste oorlogsslachtoffer tijdens de bevrijding op Nederlandse bodem aangemerkt. Het monument voor hem ligt op de plek waar hij sneuvelde. Dit duidt erop dat de gevechten in Noorbeek niet onbelangrijk zijn geweest, maar het blijft onduidelijk of het dorp op 12 september al volledig bevrijd was.

De invloed van de bevrijding

De bevrijding van Mesch had een grote impact op de oorlogssituatie. De snelle opmars van de geallieerde troepen na de bevrijding van Mesch, Noorbeek en Mheer, was een belangrijke stap in de opmars naar Duitsland. De bevrijding van Limburg begon op 12 september 1944, en binnen een week was de regio onder de voet gelopen door de Amerikaanse voorhoede.

De gevechten in de regio werden gevoeld door de bevolking. In Mesch werden de soldaten meteen geïsoleerd en gevechtsgereed. De bewoners hadden zich al voorbereid op de komende strijd, en waren goed op de hoogte van de Duitse bewegingen. De gevechten in de regio waren niet zonder gevolgen, want er vielen veel doden en gewonden, en de schade aan het dorp was groot.

De bevolking van Mesch had het moeilijk tijdens de bezetting. De Duitsers hielden zich in de regio schuil, en de militaire activiteiten waren intensief. De Duitsers groeven putten in de berm en wei achter doornhagen, en de bewoners hielden zich schuil in de kelders. De situatie was onzeker, en de angst voor de Duitsers was groot.

De betekenis van de bevrijding

De bevrijding van Mesch was niet alleen een historische gebeurtenis, maar ook een symbool van hoop en vrijheid. De soldaten die Mesch bevrijdden, deden dat met een zekerheid dat de toekomst beter zou zijn. De bevolking van Mesch had het moeilijk gehad, en de bevrijding was een wending in de oorlog.

De historische discussie over welk dorp het eerst bevrijd werd, blijft vanwege onduidelijkheid in bronnen en getuigenissen van de tijd. De bronnen suggereren dat Mesch het eerste dorp was dat volledig bevrijd werd, maar er zijn ook bronnen die Noorbeek als de eerste plek noemen. Dit onderzoek toont aan dat de discussie over het begin van de bevrijding van Nederland complex is en niet eenduidig is.

Bronnen

1. Bevrijders aan de grens. Over plekken van hoopvol herinneren
2. Na de bevrijding van de eerste meters Nederland in Mesch
3. ‘Goddank!’: eerste Nederlandse dorp bevrijd
4. In het kleine Mesch begon iets groots: de bevrijding van Nederland
5. Eerste dorp bevrijd, Duitse troepentransporten gebombardeerd
6. Noorbeek als eerste gemeente van Nederland bevrijd door de geallieerden
7. Waar woont Rico Verhoeven?
8. De onduidelijkheid over welke gemeente zich het eerst bevrijd mag noemen
9. De bevrijding van Limburg was een belangrijk doel voor de geallieerden
10. De discussie over welk dorp het eerst bevrijd werd