Bezienswaardigheden in Kota Kinabalu: een overzicht van highlights en tips voor reizigers
september 5, 2025
Het KNSM-eiland in Amsterdam Oost vertelt een fascinerend verhaal van verlaten industriële ruimte tot cultureel en woningbouwkundig centrum. In de loop van de twintigste eeuw, en vooral in de jaren na de oorlog, was dit gebied een symbool voor verlatenheid en marginale bestaansvormen. Echter, tegenwoordig is het een van de meest gezochte wijkken in Amsterdam, waar kunst, creativiteit en woningbouw samenkomen. Deze artikel biedt een overzicht van de geschiedenis, ontwikkelingen en huidige toestand van het KNSM-eiland, op basis van historische feiten en huidige toepassingen.
Het KNSM-eiland in de jaren zestig en zeventig
In de jaren zestig en zeventig was het KNSM-eiland nog een actief industriële en logistieke hub. De Stoomvaart Maatschappij Nederland (KNSM) was een belangrijke speler in de maritieme verkeersdienst tussen Amsterdam en oostelijk Azië. In 1956 werd het honderdjarig bestaan van de KNSM groots gevierd, en het personeel gaf het bedrijf een kunstwerk ter ere van Amphitrite, de godin der zee. In die tijd stond er nog een kantine-op-palen, met een eetzaal voor honderden arbeiders en beambten, terwijl vorkheftrucks er gewoon onderdoor konden rijden. Het was een levendig industriëel landschap dat nog deel uitmaakte van de actieve stadsinfrastructuur.
De neergang en herstructurering
De neergang van het KNSM-eiland begon rond 1969, toen de meeste gebouwen op het Java-eiland werden gesloopt. Tien jaar later verhuisde ook KNSM-NedLloyd naar Rotterdam, wat een eind maakte aan een belangrijk deel van de industriële activiteit op het eiland. In de jaren tachtig verlieten ook de Nederlandse Spoorwegen hun rangeerterrein op Sporenburg, wat gebeurde na jaren van onderhandelingen tussen de NS en de gemeente Amsterdam. Het karakteristieke Dienstgebouw, dat met zijn drie torens het landschap van de Handelskade domineerde, was al in 1975 door de gemeente opgeblazen. Dit was een jammerlijke misgreep, want het gebouw had het potentieel gehad om even goed te functioneren als het Rotterdamse Hotel New York. Het gebied achterbleef als een leeg industriëel fossiel, zoals sommigen het noemden.
Krakers en culturele ontplooiing
Toch was het KNSM-eiland niet verlaten. Tegen het einde van de jaren tachtig en in de jaren negentig was het een plek geworden waar kunstenaars, krakers en creatieve figuren hun eigen ruimte creëerden. De oude kantine-op-palen werd betrokken door een handvol kunstenaars die er ideale ateliers maakten: licht, hoog, stil en met een fantastisch uitzicht. Ze noemden het Edelweiss. Bovendien bivakkeerden woonwagens onder de bomen bij de dam, een plek die als het mooiste beschouwd werd. Het latere Sporenburg was nog een enorm rangeerterrein, waar hard gewerkt werd, maar waar niemand veel aandacht voor had.
Het KNSM-eiland werd ook een soort "Australië van de Nederlandse Spoorwegen", waar arbeiders die zich niet goed aan konden passen werden "verbannen" naar de Rietlanden. Het was een vrij land, een beetje Belgisch met al die kasseien, en tegelijk weg van alle stemmen van de stad. Het was vooral een jongensland, een plek waar creatieve figuren hun eigen bestaan konden uitstippelen buiten de stadsdrukte.
Sociale en culturele activiteiten
In de jaren tachtig en negentig was het KNSM-eiland een vergaarbak voor sociale en culturele activiteiten. Het gebied was een plek waar zeelieden en immigranten woonden, zoals in het Lloyd Hotel. Later was het een opvang voor dakloze jongeren, prostituées, en ook voor heroïnehoertjes. In 1980 werd de Kompaszaal, de wachtkamer voor eersteklaspassagiers, door krakers uit de Transvaalbuurt weer opengebroken. Ze vonden de ruimte vrijwel intact en maakten er een Open Havenmuseum van.
Deze activiteiten brachten het KNSM-eiland een aparte identiteit. Het was een plek waar de stad haar regels losliet en waar alternatieve leefmodellen mogelijk waren. De schepen zoals de Azart, die nog steeds op de kade liggen, vormen een symbolisch deel van deze geschiedenis. Het plein waar het schip ligt is zelfs niet vernoemd naar een notabel, maar naar dit oude, trouwe schip.
De huidige wijk en woningbouwontwikkeling
De huidige wijk van Sporenburg en het KNSM-eiland is het resultaat van jaren van woningbouwontwikkeling en sociale voorzieningen. In de jaren negentig begonnen woningbouwcorporaties en het Gemeentelijk Woningbedrijf met het volzetten van vijftig tot zestig procent van het KNSM- en JAVA-eiland met sociale woningbouw. Deze woningbouwprojecten werden vaak gezien als de grootste trekkers van de ontwikkeling van de wijk.
Een voorbeeld is het Emerald Empire van Jo Coenen, omringd door een chic villaparkje. Volgens legende is dit het duurste stukje van de markt, opgezet in de verste uithoek om investeerders mee te trekken. In de jaren tachtig waren veel grote investeerders terughoudend door de hoge risico's, maar de sociale woningbouw werd een sleutelfactor in de ontwikkeling van de wijk.
Architectuur en stadsbeeld
De architectuur van het KNSM-eiland is een mix van industriële herinneringen en moderne woningbouw. De Stelconplaten die op de kades liggen, zijn bewust neergelegd om de ruwe havensfeer te behouden, terwijl het "gewone" leven in de buurt aanwezig blijft. Deze aankleding doet soms denken aan de krakersmode uit de jaren tachtig, waar burgerkinderen probeerden er uiterlijk op te lijken als echte werklieden.
De woningbouwprojecten zijn vaak chic en monumentaal, zoals het Sfinx of Piraeus met zijn rijke entree. Deze gebouwen vormen een contrast met de industriële herinneringen, zoals de enige teruggekeerde kraan op het KNSM-eiland. De wijk is nog steeds nieuw en gedesoriënteerd, en veel bewoners beseffen niet dat hun huiskamer op de plek staat waar in 1903 de Spoorwegstaking uitbrak.
De toekomst van KNSM-eiland
De toekomst van het KNSM-eiland hangt grotendeels af van de rol die planologen en woningbouwcorporaties spelen. Planologen moeten vaak door tijd en mode heenkijken, en hun uitdaging is om buurten te bouwen die over een halve eeuw nog steeds functioneel zijn. Soms lukt dat goed, soms niet. Het is een kwestie van balans tussen historische herinnering en toekomstgerichte woningbouw.
De wijk blijft een unieke mix van industriële herinneringen en moderne leefruimte. Het is een plek waar kunst, creativiteit en woningbouw samenkomen, waar geschiedenis nog steeds aanwezig is, en waar de stad zich ontwikkelt in een richting die alternatieve leefmodellen mogelijk maakt.
Conclusie
Het KNSM-eiland in Amsterdam Oost is een bijzondere wijk met een rijke geschiedenis. Het was ooit een industriële woestenij, waar later krakers, kunstenaars en sociale groepen hun eigen plek creëerden. Tegenwoordig is het een wijk met sociale woningbouw, culturele activiteiten en historische herinneringen. Het KNSM-eiland is een symbool voor het vermogen van een stad om oude industriële ruimtes te herbeleven en te transformeren in levendige wijkken. Voor bezoekers biedt het KNSM-eiland een unieke mix van geschiedenis, kunst en modernheid.