Koudum en Omgeving: Een Toeristische Schatkist in Zuidwest Friesland
september 5, 2025
Jukwerd is een klein gehucht in de Nederlandse regio Noord-Groningen dat, ondanks zijn bescheiden afmetingen, een rijke geschiedenis en tal van bezienswaardigheden te bieden heeft. Het gebied maakt deel uit van het wierdenland, een typische landvorm in Noord-Nederland die ontstaan is na de vloedrampen van de 13e eeuw. In Jukwerd en de omgeving komen historische en natuurlijke trekpleisters samen die interessant zijn voor toeristen die op zoek zijn naar een rustige, historische of wandelreis door het Groninger Hoogland. Deze gids biedt een overzicht van de belangrijkste bezienswaardigheden, wandelingen en historische contexten die Jukwerd en omgeving te bieden hebben.
Bezienswaardigheden in Jukwerd
Hoewel Jukwerd niet groot is, bevat het enkele interessante punten die het bezoeken waard zijn. Eén van de meest opvallende elementen is de historische kerk, die slechts een kleine afstand van het dorp ligt. Deze kerk is een oude bouwvorm die nog steeds een belangrijk onderdeel is van de lokale geschiedenis. De kerk is in gebruik als stempelpost voor wandelrondritten, zoals de Noordroute en Westroute van het Pronkjeuwailpad. Deze routes brengen bezoekers langs historische gebouwen, oude dijken en de typische landschapselementen van het Hoogland. De Mariakerk van Krewerd, een naburige kerk die ook stempelpost is, is een andere bezienswaardigheid die in de buurt geopend is en waar bezoekers op bepaalde dagen koffie en thee kunnen genieten.
Een andere interessante locatie in de omgeving is de oude steenfabriek, die vroeger in werking was en waar vandaag de dag een deel van de oorspronkelijke structuur nog te zien is. Deze steenfabriek was verantwoordelijk voor het vormgeven van de lokale bouwstijl en maakte gebruik van de zware zeeklei die in het gebied voorkwam. Ondanks de afgravingen en bewerkingen van de klei, bleef het gebied geschikt voor landbouw, wat leidde tot het bouwen van meer steenfabrieken in de regio. De aanwezigheid van deze historische industriële voorzieningen toont aan hoe de economie en de bouwgeschiedenis van Jukwerd en de omgeving sterk met elkaar verbonden zijn.
Wandelingen en Fietsroutes in de Jukwerd-omgeving
De Jukwerd-omgeving is populair bij wandelaars en fietsers die het Groninger Hoogland verkennen. Een van de bekendste wandelingen is de zogenaamde Zes Kerkenwandeltocht, die bezoekers langs de kerkjes van Krewerd, Leermens, Eenum, Loppersum, Zeerijp en 't Zandt brengt. Deze wandeling is 24,3 kilometer lang en biedt de kans om een halverwege de route in Loppersum te lunchen. De route is goed begaanbaar en geschikt voor honden, wat het aantrekkelijk maakt voor gezinnen en wandelaars die hun huisdier meenemen.
Een andere wandeling is de Jukwerd-wandeltocht, een route die start in Tjamsweer en door Jukwerd, Nijenklooster, Krewerd, Anwerd en Godlinze loopt om uiteindelijk weer bij de start te komen. Deze tocht voert bezoekers langs middeleeuwse kerkjes, het Rozenkamp (het gebied waar een klooster stond), en een winlocatie van de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij). De wandeling is over asfalt, kerkenpaden en schelpenpaden uitgevoerd, wat ervoor zorgt dat de route over het algemeen goed begaanbaar is, hoewel modderige voorwaarden bij regen kunnen ontstaan.
Naast wandelingen zijn er ook fietsroutes in de regio die Jukwerd als startpunt of onderdeel van hun traject kunnen omvatten. De Hoogland van Groningen-route is een populair fietspad dat vanaf Jukwerd langs de dijk leidt, met uitzicht op de Waddenzee en de aardappel- en graanvelden van Noord-Groningen. Tijdens de fietsreis kan men ook de historische sluis in Noordpolderzijl en de kwelders bij de Westpolder zien.
Een bijzondere tocht is de Sterren op het Hoogland-fietsarrangement, een driedaagse tocht met een kaart en MP3-speler die bezoekers begeleidt tijdens het ontdekken van het Groninger Hoogland. Tijdens deze tocht ontmoet men vier prominente kunstenaars en maakt men kennis met de lokale culturele scene.
De Historische Context van Jukwerd
Jukwerd heeft een diep gewortelde historische context die verband houdt met de stichting van kloosters in de 10e en 11e eeuw. In die tijd speelden kloosters een grote rol in de verdere ontwikkeling van het gebied, met name bij de aanleg van dijken en de waterhuishouding. Zo stichtte Hatebrandus in 1183 een klooster voor zowel mannen als vrouwen in Feldwerd onder Holwierde, waar vandaag de dag de boerderij Oldenklooster staat. In de omgeving van Jukwerd lag ook het klooster Romerswerf, dat later Roozekamp werd genoemd en waar Emo, een belangrijk historisch figuur uit de regio, woonde en schreef over de gebeurtenissen van die tijd.
In de 12e eeuw was de regio getroffen door natuurrampen, waaronder de Marcellusvloed van 15 januari 1219. Deze vloed was zo hevig dat duizenden mensen omkwamen en kerken werden verwoest. Na deze tragedie werden veel landeigenaren gedwongen hun land aan de kerk te geven, omdat ze de kosten van dijkherstelling niet konden dragen. Deze historische gebeurtenis heeft een diepe indruk nagelaten in de lokale geschiedenis en is nog altijd een belangrijk thema in de regio.
Bezienswaardigheden in Krewerd en de Omgivende Streek
Hoewel Jukwerd zelf klein is, ligt het in de directe omgeving van Krewerd, dat een aantal bezienswaardigheden te bieden heeft. De Mariakerk van Krewerd is een van de bekendste historische gebouwen in de regio. Deze kerk is niet alleen een stempelpost van de Pronkjeuwailpad, maar is ook een belangrijk cultuurhistorisch erfdeel. De kerk is dagelijks open van 10.00 tot 17.00 uur, en op stempeldagen kunnen bezoekers thee en koffie drinken met een klein versnapering. Dit maakt de Mariakerk een aantrekkelijke halte voor wandelaars en historieliefhebbers.
Een andere bezienswaardigheid in Krewerd is het haventje, waar het rondje Fivelgo begint en eindigt. Deze kano- of roeirondtocht brengt bezoekers over vier maren (Krewerdermaar, Godlinzermaar, Leermenstermaar en de Grote Heekt) en langs het historische stadje Appingedam. De route is 19 kilometer lang en biedt een unieke manier om het landschap en de geschiedenis van de regio te ontdekken. De start- en eindpunt van de route is op de driesprong in Krewerd, waar bezoekers hun auto kunnen parkeren aan de overkant van het haventje.
Kunst en Creativiteit in Jukwerd
In Jukwerd is ook ruimte voor kunst en creativiteit. Het oude kerkgebouw in Jukwerd is bijvoorbeeld omgebouwd tot atelier en woonhuis van Rieks Pepping. In 1981 kocht hij de kerk voor één gulden en verbouwde het samen met zijn vader. Het interieur is nog steeds herkenbaar als kerk, met onder andere één venster dat volledig intact is, grafzerken uit 1740 en 1744 en pilaren van het orgel die de verdieping ondersteunen. In 1996 is de torenspits gerestaureerd en opnieuw geplaatst. Sinds vier jaar heeft ook zijn echtgenote Annemiek een eigen atelier en woonruimte in het gebouw. Deze combinatie van historische ruimte en moderne kunst maakt het een unieke locatie die zowel historisch als artistiek interessant is.
Conclusie
Jukwerd mag dan klein zijn, maar het biedt een rijke mix van historische, natuurlijke en culturele bezienswaardigheden die het bezoeken waard zijn. Van wandelingen langs middeleeuwse kerkjes en kloosters tot fietsroutes door het Groninger Hoogland en creatieve ateliers in oude kerken, er is voor iedereen iets te ontdekken. De regio is een waar historisch en landschapsgenoegen, waar toeristen rust, ontdekking en bezienswaardigheden kunnen combineren. Voor wie op zoek is naar een tocht door een land van dijken, kerkjes en kunst, is Jukwerd en omgeving een prachtige bestemming.