De Vogezen: Natuur, Meren en Charmante Plaatsen rond Granges-sur-Vologne
september 2, 2025
Garreweer is een klein buurschap gelegen in de gemeente Appingedam, in het noordoosten van de provincie Groningen. Het gebied, oorspronkelijk een buurt langs het Damsterdiep, kent een rijke geschiedenis die teruggaat tot de 10e eeuw. Hoewel het tegenwoordig voornamelijk bestaat uit boerderijen en woningen, herbergt Garreweer sporen van een strategisch belang in het verleden en een evolutie van landschap en bebouwing. Dit artikel biedt een overzicht van de geschiedenis, bezienswaardigheden en kenmerken van Garreweer, gebaseerd op beschikbare historische gegevens en lokale beschrijvingen.
Geschiedenis van Garreweer
De naam Garreweer is afgeleid van de personennaam Gerlev, gecombineerd met het woord ‘weer’ of ‘wird’, wat zowel dijk als wierde kan betekenen. Dit suggereert een oorsprong verbonden met de bescherming tegen water en de bewoning op verhoogde stukken land. De eerste vermelding van Garreweer dateert uit de periode tussen 1068 en 1090, op een munt als ‘Geroievverre’. Latere vermeldingen in geschriften volgen in 1325 als ‘Garreaweere’ en in 1380 als ‘Gheerwere’. De plaatsnaam zou kunnen duiden op een spits toelopende hoogte in het landschap.
Oorspronkelijk lag Garreweer in het achterland van de rivier de Fivel. Toen deze rivier dicht slibde, werd in de tweede helft van de 10e eeuw het Damsterdiep (oorspronkelijk de Delf) gegraven. Garreweer kwam op een strategische locatie aan dit kanaal te liggen, mogelijk in verbinding met een tweede kanaal bij Winsum. Tot rond 1300 hadden eb en vloed vrij spel in het Damsterdiep, totdat de sluizen bij Delfzijl werden aangelegd.
In de Middeleeuwen verwierf Garreweer bekendheid als een uitvalsbasis voor een invloedrijke hoofdelingenfamilie. De strategische ligging aan de Stadsweg en de waterwegen droegen bij aan dit belang. Vermoedelijk woonde de hoofdeling Gayko Gaykinga hier in de 13e en 14e eeuw, in een omgracht steenhuis genaamd Keerweer, mogelijk een verbastering van Garreweer. Zijn nakomeling, Sjabbe van Garreweer, huwde rond 1380 Ulske van Oosterwijtwerd en bezat tevens de borg Dijkhuizen.
Het Steenhuis en de Borg
Het steenhuis Keerweer, gelegen aan de Garreweersterweg 7, werd in de loop der tijd verbouwd en aangepast. Na het midden van de 16e eeuw werd het afgebroken en later herbouwd aan de Stadsweg, dichter bij het water. Dit nieuwe herenhuis, ook wel het Huis te Garreweer genoemd, werd voor het eerst vermeld in 1649, toen Rudolf Polman er woonde. In 1727 verving zijn achterkleinzoon Ulrich Willem het huis door een bescheiden borg met een afzonderlijk schathuis (boerderij). Deze borg werd later Appelburg genoemd, naar de adellijke familie Von den Apelle.
In 1820 werd de borg verbouwd tot een boerderij. De boerderij werd in 1932 door brand vernietigd en vervolgens vervangen door een nieuwe boerderij met een dubbele schuur en een huis in expressionistische stijl, die nog steeds ‘Het Huis Garreweer’ wordt genoemd. Nabij het Damsterdiep staat nu een krimpwoning met de naam Appelborgje.
Religieuze en Bestuurlijke Geschiedenis
Volgens sommige bronnen was Garreweer in het verleden een zelfstandig kerkdorp. In 1396 werd er melding gemaakt van de pastoor Edzeco te Garrawera of Gherdmirswere, die zegelde met een afbeelding van de heilige Sebastiaan. Een parochieregister uit circa 1475 noemde het kerkdorp Geredinoneswer. In de 16e eeuw was er sprake van het kerkenland van de Garweerster hillygen onder Tjamsweer. Echter, andere bronnen uit die tijd suggereren dat Garreweer onder het kerspel van Tjamsweer viel. Aangezien Sint Sebastianus de patroonheilige van Tjamsweer was, wordt aangenomen dat de parochie verbonden was met de hoofdelingenfamilie te Garreweer.
De Sint Walburgskerk en het Armhuiszittend Convent te Groningen, evenals de kerk van Appingedam, hadden aanzienlijk grondbezit in Garreweer.
Omringende Gebieden en Dorpen
Garreweer ligt ongeveer drie kilometer ten zuidoosten van Loppersum. Aan de oostzijde grenst het aan het gehucht Bovendijks, dat oorspronkelijk onder Loppersum viel, maar nu aan Garreweer is vastgegroeid. Rondom Garreweer bevinden zich de wierden Enzelens, Merum en Nienhuis. De N360, de weg van Groningen naar Delfzijl, loopt langs het dorp.
In de nabijheid van Garreweer bevinden zich ook de dorpen Kommerzijl en Schouwerzijl. Kommerzijl ontstond rond 1600 bij een oude zeesluis, terwijl Schouwerzijl gekenmerkt wordt door een sluis in het landschap en ontstond waar het water van de Kromme Raken uitmondde op het Reitdiep.
Archeologisch Erfgoed en Wierden
De omgeving van Garreweer is rijk aan archeologisch erfgoed, waaronder wierden. Wierden zijn kunstmatige heuvels die in het verleden werden aangelegd om te wonen en te boeren op veilige afstand van het water. De begraafplaats Menkeweer, gelegen ten noorden van Onderdendam, bevindt zich op een oude wierde die dateert uit de laat-Romeinse tijd. Op deze wierde stond tot 1843 een kerk, die later werd verwijderd.
Huidige Situatie en Bezienswaardigheden
Garreweer is tegenwoordig een rustig buurschap dat voornamelijk bestaat uit boerderijen en woningen. Aan de Stadsweg, bij het Damsterdiep, staan enkele boerderijen van verschillende typen en een paar woningen. De meeste boerderijen zijn aan weerszijden van de Garreweersterweg te vinden. Deze weg loopt door de polder en over de huiswierde, die wordt aangegeven met een buurtbord.
Een opvallende boerderij is degene met een dwarsgeplaatst voorhuis in een decoratieve mengstijl en met een grote kapschuur. Sinds 1978 bevindt zich achter de boerderij Garreweersterweg 16 ten zuiden van Garreweer het veld van de ACF (Aero Club Fivelingo), een club voor modelvliegtuighobbyisten.
De Garrelsweerster Kloostermolenpolder is een bezienswaardigheid in de omgeving.
Demografische Gegevens
In 2006 woonden er in de gehuchten Laskwerd en Garreweer samen 95 mensen.
Bereikbaarheid
Garreweer is bereikbaar via de N360, de weg van Groningen naar Delfzijl.
Conclusie
Garreweer is een historisch boerenbuurschap met een rijke geschiedenis die teruggaat tot de 10e eeuw. De strategische ligging aan het Damsterdiep en de aanwezigheid van een steenhuis en borg getuigen van het belang van het gebied in het verleden. Hoewel Garreweer tegenwoordig een rustig buurschap is, herbergt het nog steeds sporen van zijn verleden en biedt het een interessante kijk op de geschiedenis en het landschap van Groningen. De combinatie van historische gebouwen, archeologische vindplaatsen en de landelijke omgeving maakt Garreweer tot een interessante bestemming voor wie de authentieke kant van Groningen wil ontdekken.