Armoede in Nederland: Een toenemende uitdaging voor gezinnen en kinderen

De afgelopen jaren is armoede in Nederland een steeds groter wordende uitdaging geworden, met name voor gezinnen en kinderen. Volgens de gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) leeft ruim 1 miljoen mensen in Nederland onder de armoedegrens. Dit percentage is volgens de budgetmethode van het SCP de afgelopen decennia niet structureel gedaald. Kinderen, bijstandsontvangers, zestigers jonger dan de AOW-leeftijd en migranten uit vluchtelingenlanden zijn relatief vaak arm. De gevolgen van armoede zijn verregaand en raken niet alleen het financiële welzijn, maar ook de gezondheid, het onderwijs en de maatschappelijke participatie.

Armoede in Nederland: Cijfers en trends

De armoedecijfers in Nederland variëren afhankelijk van de gehanteerde armoedegrens. Volgens de SCP-methode, die sinds 2007 wordt gebruikt, ligt het aandeel armen in 2021 op 6,1 procent (niet-veel-maar-toereikendbudget), 6,8 procent (lage-inkomensgrens) of 14,4 procent (60 procent van het mediane besteedbare inkomen). Zelfs op basis van de laagste schatting gaat het om ruim één miljoen mensen. Zij hadden een mediaan tekort van 148 euro per maand. Het aandeel armen is sinds 1985 op basis van de lage-inkomensgrens sterk gedaald, terwijl het volgens de armoedegrens van Eurostat sterk is toegenomen. De ontwikkeling op basis van de in dit artikel gehanteerde armoedegrens (niet-veel-maar-toereikendbudget) liet daarentegen geen structurele verhoging of verlaging zien, en schommelde, afhankelijk van de conjunctuur, tussen de vijf en negen procent.

De nieuwe methode om armoede in Nederland te meten, die in 2024 is ingevoerd door CBS, Nibud en SCP, houdt rekening met de werkelijke kosten die mensen hebben aan wonen en energie, in plaats van gemiddelden. Daarnaast is gekeken of huishoudens een financiële buffer hebben. Het fundament van de nieuwe armoedegrens is het minimaal benodigde budget om van te leven, zoals het Nibud dat in zijn minimumvoorbeeldbegrotingen voor verschillende huishoudens berekent.

Armoede bij kinderen en gezinnen

Kinderen zijn een kwetsbare groep binnen de armoedecijfers. Volgens de nieuwe meetmethode leefde in 2023 15,2 procent van de kinderen die in het buitenland geboren zijn onder de armoedegrens. Ook onder kinderen die in Nederland geboren zijn, maar waarvan beide ouders in het buitenland geboren zijn, komt armoede vaker voor. Van deze kinderen leefde in 2023 9,3 procent in een gezin met een inkomen onder de armoedegrens. Armoede komt met 1,5 procent het minste voor onder kinderen die in Nederland zijn geboren en waarvan ook beide ouders in Nederland geboren zijn.

Eenoudergezinnen met thuiswonende kinderen hebben het hoogste risico op armoede. Van hen moest 6,8 procent in 2023 rondkomen met een inkomen onder de armoedegrens. Ten opzichte van 2022 is ook bij deze groep sprake van een daling. Toen ging het om 7,9 procent. Van de tweeoudergezinnen met thuiswonende kinderen leefde 2,1 procent minstens een jaar onder de armoedegrens. In 2022 ging het om 2,3 procent.

De armoedecijfers van kinderen zijn belangrijk omdat de impact van armoede op de ontwikkeling van kinderen groot is. Armoede kan leiden tot onvoldoende voeding, onvoldoende kleding, onvoldoende toegang tot onderwijs en sportactiviteiten, en kan bijdragen aan psychische problemen bij ouders én kinderen. Daarnaast is er meer kans op kindermishandeling en criminaliteit onder jongeren.

Armoede en gezondheid

Mensen met een laag inkomen hebben vaker last van een stapeling van gezondheidsproblemen en hebben over het algemeen een minder goede gezondheid. Mensen mijden een medisch specialist of bijvoorbeeld de tandarts. Ze zijn bang voor de kosten die dit met zich meebrengt. Vergeten ook zeker niet de verplichte eigen bijdrage in de ziekte kosten en medicijnen die niet worden vergoed, ook deze kosten zorgen ervoor dat mensen minder snel medische hulp inschakelen.

Armoede heeft vergaande gevolgen voor iemands leven. Armoede zorgt bijvoorbeeld voor minder kans op een opleiding, heeft betrekking op je woonsituatie en je gezondheid. Schaamte, sociaal isolement, eenzaamheid, stress en depressies kunnen een gevolg zijn van armoede. Ook zorgt armoede voor stress. Chronische en langdurige stress kan zowel fysieke als mentale gevolgen hebben.

Armoede in de praktijk: Hulp en maatregelen

In Nederland zijn veel instanties die je verder kunnen helpen bij armoede, zoals de Rijksoverheid, het Rode Kruis, de Armoedefonds en andere organisaties. Het Rode Kruis geeft inmiddels 6,5 miljoen euro per jaar uit aan de verspreiding van zogenoemde boodschappenkaarten: 21,50 euro per week voor een aantal maanden. Dat staat nog los van de 30.000 ouders die via scholen een dergelijke kaart krijgen om iedere andere week een lunch of een extra maaltijd voor hun kinderen te kunnen betalen.

De Rijksoverheid neemt maatregelen om geldzorgen, armoede en schulden te voorkomen en aan te pakken. Het kabinet wil dat de armoede niet toeneemt, langetermijneffecten van kinderarmoede tegengaan, en mensen in armoede helpen vooruit te komen. Daarvoor zijn onder andere koopkrachtmaatregelen, passende ondersteuning naar werk en participatie, en energietransitie maatregelen van belang.

Armoede in de toekomst: Wat is de verwachting?

Volgens het Centraal Planbureau (CPB) zou armoede in de toekomst licht stijgen, en worden de kabinetsdoelstellingen niet gehaald. Er zijn signalen dat een grote groep mensen onvoldoende geld heeft om van rond te komen en in de maatschappij mee te kunnen doen. Zo had het afgelopen jaar bijna een op de vijf Nederlandse huishoudens moeite met het betalen van de noodzakelijke kosten voor levensonderhoud (Deloitte, 2023), en zijn steeds meer mensen noodgedwongen een beroep gaan doen op voedselbanken en andere charitatieve organisaties (Commissie sociaal minimum, 2023).

Conclusie

Armoede in Nederland blijft een aanzienlijk probleem, met vooral kinderen en gezinnen als kwetsbare groepen. De cijfers tonen aan dat armoede niet alleen financieel is, maar ook invloed heeft op gezondheid, onderwijs en maatschappelijke participatie. De overheid en andere instanties nemen maatregelen om armoede te voorkomen en aan te pakken, maar er is nog veel werk aan de winkel. De samenleving moet ervoor zorgen dat iedereen toegang heeft tot basisbehoeften en de kans krijgt om zich te ontwikkelen en te participeren.

Bronnen

1. https://esb.nu/meer-dan-200-000-werkende-armen-in-nederland/
2. https://www.armoedefonds.nl/armoede/armoede-in-nederland/
3. https://www.nji.nl/cijfers/armoede-gezinnen
4. https://www.unicef.nl/wie-we-zijn/themas/opgroeien-in-armoede
5. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/armoedebestrijding/armoede-verminderen
6. https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/lees/artikelen/2023/kloofdichters/armoede-nederland.html
7. https://nos.nl/l/2568230