Het gebruik van het Nederlands aan Nederlandse universiteiten: minder belangrijk of tijdelijke kentering?

Het gebruik van het Nederlands in het hoger onderwijs in Nederland is al jarenlang een discussieonderwerp. De toename van Engelstalige bachelor- en masteropleidingen en de groeiende aantallen buitenlandse studenten hebben geleid tot zorgen over taalverlies, culturele identiteit en toegankelijkheid voor Nederlandse studenten. In de afgelopen jaren zijn er zowel trends van toename als afname van het gebruik van het Nederlands in het onderwijs gemerkt. In deze artikel worden de ontwikkelingen en de huidige stand van zaken op basis van recente onderzoeken en beleidsmaatregelen bekeken.

Toenemende internationalisering en afname Nederlands

In de afgelopen jaren is het aantal Engelstalige opleidingen in Nederland aanzienlijk toegenomen. Dit is mede het gevolg van een grotere aantrekkingskracht op internationale studenten. Uit een enquête van de Nederlandse Taalunie blijkt dat bijna driekwart van de universitaire studenten Engels gebruikt in hun studie. Slechts bij minder dan één derde van de studenten is Nederlands de enige taal. In vergelijking met 2016 is het aantal studenten dat uitsluitend in het Engels studeert sterk toegenomen. In 2016 was dat nog slechts 1%, tegenwoordig is het 15%. Deze trend is ook zichtbaar in Vlaanderen.

De internationalisering heeft ook gevolgen voor de demografie van het hoger onderwijs. Het aantal buitenlandse studenten blijft groeien, vooral in technische en economische richtingen. In 2022/2023 waren er bijvoorbeeld 16.766 internationale eerstejaars. Dit is een duidelijk verband met het aantal Engelstalige opleidingen, die in het afgelopen decennium exponentieel zijn toegenomen. De groei van internationale studenten heeft echter ook gevolgen voor het aanbod van studentenhuisvesting en het voelbare taalgebruik op campus.

Tijdelijke kentering: meer Nederlandstalige opleidingen

Hoewel de trend in de richting van internationalisering is, zijn er ook signalen van een tegengaan. De vereniging Universiteiten van Nederland (UNL) heeft aangekondigd dat er in de komende jaren meer Nederlandstalige opleidingen zullen worden aangeboden. Het aantal opleidingen dat in het Nederlands gegeven kan worden zal stijgen van 70% naar 89%. Dit komt doordat er vijfentwintig Nederlandstalige varianten worden toegevoegd aan bestaande Engelstalige bacheloropleidingen. In sectoren zoals economie en techniek zullen opleidingen vaak tweetalig worden aangeboden. Vier bacheloropleidingen zullen volledig van het Engels naar het Nederlands overstappen.

Een concreet voorbeeld is de opleiding Econometrie aan de Universiteit van Tilburg, die volledig in het Nederlands wordt aangeboden. Ook worden psychologieopleidingen in de Randstad, inclusief Rotterdam, weer Nederlandstalig. De Erasmus Universiteit ziet in dit kader ook toe dat het aantal internationale studenten in bepaalde opleidingen wordt verlaagd. Dit is onderdeel van een bredere strategie om de druk op studentenhuisvesting en de kwaliteit van het onderwijs te verlichten.

De Nederlandse taal in het hoger onderwijs: een kwestie van krimp

De vraag rijst of deze tijdelijke kentering een langdurige oplossing biedt. De instroom van buitenlandse studenten blijft groeien, vooral in steden als Delft en Eindhoven, waar het aantal inschrijvingen zelfs met meer dan 20% stijgt. Hoewel dit goed is voor de economie, zoals Nuffic opmerkt, is er ook kritiek op de kosten en de impact op Nederlandse studenten. Nederlanders worden steeds meer weggedrukt in hun eigen opleidingen, vooral in technische richtingen. De concurrentie van buitenlandse studenten maakt het voor Nederlanders steeds lastiger om een plek te bemachtigen.

De discussie over de internationalisering van het hoger onderwijs draait ook om de vraag of Nederlandse universiteiten voor het geld en de prestige bereid zijn om hun eigen studenten opzij te schuiven. Er wordt gesproken over een "race to the bottom" waarbij universiteiten op jacht zijn naar buitenlandse studenten, omdat dit extra inkomsten oplevert. De overheid legt jaarlijks duizenden euro’s per student uit, en voor driekwart van de EU-studenten wordt ook een studiebeurs gedeeltelijk vergoed. Echter, slechts een klein percentage van deze studenten blijft in Nederland werken, wat betekent dat Nederland financieel weinig wint aan deze instroom.

De toekomst van het Nederlands in het hoger onderwijs

De kwestie van het gebruik van het Nederlands in het hoger onderwijs is ook verbonden aan het kwaliteitsaspect. Er zijn zorgen over de kwaliteit van het onderwijs in het Engels. Het kabinet wil bijvoorbeeld een wetsvoorstel opstellen waarbij alle Engelstalige bacheloropleidingen moeten kunnen aantonen dat ze doelmatig zijn en niet beter in het Nederlands aangeboden kunnen worden. Dit is onderdeel van het wetsvoorstel Internationalisering in Balans. Universiteiten zouden zich moeten verantwoorden voor hun keuze om een opleiding in het Engels aan te bieden.

Daarnaast is er ook een kwestie van toegankelijkheid. Het is niet alleen voor Nederlanders lastiger om een plek te krijgen in hun eigen land, maar ook voor internationale studenten. De groeiende vraag naar studentenkamers en de daarmee gepaard gaande stijgende huurprijzen zijn andere gevolgen van de internationalisering. De krimp van het aantal Nederlandstalige opleidingen en de groei van het aantal internationale studenten vormen dus een complexe balans waarin politieke, economische en culturele belangen op elkaar botsen.

De rol van de Nederlandse taal en cultuur in het hoger onderwijs

Nederlandse taal en cultuur zijn niet alleen onderdeel van de identiteit van het land, maar ook van het onderwijs. Toch is het aantal studenten dat kiest voor een opleiding in Nederlandse taal en cultuur al jaren aan het dalen. In 2021 waren er nog maar 160 aanmeldingen voor de bachelor Nederlands in het eerstejaars onderwijs, terwijl dit aantal in 2010 nog 555 was. In 2019 moest de studie Nederlands aan de Vrije Universiteit in Amsterdam zelfs stoppen vanwege het lage aantal aanmeldingen.

Deze daling heeft te maken met een aantal factoren, zoals het imago van de opleiding en een verkeerd beeld van de carrièremogelijkheden na afstuderen. Daarnaast is het hoger onderwijs een terrein geworden waarin taal niet langer de dominante factor is. Op veel universiteiten is het Engels de standaardtaal geworden, zowel in lesgeving als in onderzoek.

Samenvatting

Het gebruik van het Nederlands in het hoger onderwijs in Nederland is in de afgelopen jaren afgenomen, vooral als gevolg van de groeiende internationalisering. Nederlandse universiteiten bieden steeds meer opleidingen in het Engels aan, wat leidt tot een toename van het aantal buitenlandse studenten. Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor zowel Nederlandse studenten als voor de toegankelijkheid van het onderwijs in het Nederlands. In de afgelopen jaren zijn er ook maatregelen genomen om het Nederlands te versterken, zoals het introduceren van meer Nederlandstalige opleidingen en het terugbrengen van het aantal internationale studenten in bepaalde richtingen. De vraag is echter of deze maatregelen voldoende zijn om de groeiende impact van de internationalisering tegen te gaan.

De toekomst van het Nederlands in het hoger onderwijs hangt af van een aantal factoren, waaronder beleidsmaatregelen, de vraag naar Nederlandstalige opleidingen en de bereidheid van universiteiten om deze te ondersteunen. Het is een kwestie van balans tussen internationalisering en identiteit, tussen economische voordelen en culturele waarde.

Bronnen

1. De Nederlandse taal wordt steeds minder belangrijk op universiteiten
2. Niet veel minder Engels, maar wel meer Nederlands aan universiteiten
3. Universiteiten nog steeds overspoeld – Nederlanders willen echt minder buitenlanders
4. Universiteiten – weg met taaltoets, laat internationalisering aan ons over
5. Dit is waarom de studie Nederlands steeds minder populair wordt
6. Hoe Nederland zichzelf in de voet schopt met de verengelsing van het hoger onderwijs