Wateroverlast in Nederlandse steden: Risico’s, oorzaken en maatregelen

Wateroverlast is in de afgelopen jaren een steeds urgenter thema geworden in de Nederlandse steden. Met de opwarming van de aarde en de toename van extreme neerslaggebeurtenissen, zoals hevige regenbuien, versterkt het risico op overstromingen en wateroverlast. Deze problematiek heeft gevolgen voor infrastructuur, verkeer, woningbouw, en zelfs voor de gezondheid van inwoners. In dit artikel wordt ingegaan op de oorzaken van wateroverlast, de steden en regio’s die het meeste risico lopen, de maatregelen die genomen worden om het probleem te beheersen, en de impact van klimaatverandering op de toekomstige uitdagingen.

Oorzaken van wateroverlast

Wateroverlast kan ontstaan door een combinatie van factoren. De belangrijkste oorzaak is hevige regenval in korte tijd. Volgens het KNMI wordt een bui met meer dan 50 mm neerslag in korte tijd al geclassificeerd als zware neerslag. In stedelijke gebieden wordt het probleem verergd door de verharding van de grondoppervlakte, zoals wegen, parkeerterreinen en pleinen. Deze verharding beperkt het inzijpelen van regenwater in de bodem, waardoor overtollig water snel op straat blijft staan of via dichtgeblokkeerde rioolbuizen niet weg kan lopen.

Daarnaast kunnen volle of verstopte rioolleringen ertoe leiden dat water niet tijdig wordt afgevoerd. In sommige steden is het rioolsysteem niet ontworpen voor de intensiteit van regenbuien die tegenwoordig steeds vaker voorkomen. Ook stormen met harde wind kunnen ertoe leiden dat water in stedelijke gebieden blijft stilstaan, vooral bij combinatie met hoge waterpeilen in rivieren en kustgebieden.

Gebieden met verhoogd risico op wateroverlast

Binnen Nederland zijn er steden en regio’s die op grond van hun ligging, infrastructuur en klimaat een hoger risico lopen op wateroverlast. Hieronder wordt ingegaan op enkele van die kwetsbare gebieden.

Rotterdam: Havenstad en overstromingsrisico

Rotterdam ligt aan de Nieuwe Maas en is daardoor in een gebied met hoge waterdruk. Hoewel de stad beschikt over uitgebreide waterbeheermaatregelen, zoals de Maastunnel en diverse waterkeringen, zijn er regelmatig meldingen van overstromingen, vooral in de zomermaanden. Bij hevige regenval kunnen straten en tunnels onder water komen te staan, wat het verkeer en het dagelijks functioneren van de stad aanzienlijk ontregelt.

Dordrecht: Laagstgelegen stad in de delta

Dordrecht is een van de laagstgelegen steden in Nederland en gelegen in de delta van de rivieren Rijn, Maas en Waal. De stad is extra kwetsbaar voor overstromingen door de combinatie van hoge regenval en hoge waterpeilen in de nabijgelegen rivieren. Door de historische bouw en de oude infrastructuur zijn sommige delen van Dordrecht minder goed bestand tegen wateroverlast.

Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland

Deze regio’s worden in de bronnen genoemd als kwetsbaar voor wateroverlast. In deze gebieden is het vaak de combinatie van hoge regenval, laaggelegen ligging en beperkte waterafvoerkapaciteit die ervoor zorgt dat wateroverlast snel ontstaat. In Noord-Brabant en Drenthe zijn er bijvoorbeeld recente voorbeelden geweest van ondergelopen straten en omgewaaide bomen na hevige regenbuien.

Gevolgen van wateroverlast

Wateroverlast heeft een aantal duidelijke en schadelijke gevolgen voor zowel infrastructuur als inwoners. De gevolgen kunnen variëren van lichte tot ernstige schade, afhankelijk van de intensiteit van de bui en de maatregelen die in een stad zijn genomen.

Verkeersproblemen

Wanneer wegen en tunnels onder water komen te staan, ontstaan er verkeersproblemen. Er is sprake van gevaarlijke situaties voor voetgangers en automobilisten, en in sommige gevallen moet het verkeer volledig worden afgesloten. In de Randstad zijn er bijvoorbeeld meldingen geweest van overstromingen in tunnels die urenlang gesloten moesten blijven.

Problemen op evenementen en festivals

Bij hevige regenval kan het functioneren van evenementen en festivals aanzienlijk worden ontregeld. Bijvoorbeeld op het hardcore-festival Dominator in Eersel is het terrein ondergelopen, wat leidde tot problemen voor zowel bezoekers als de organisatie. In dergelijke gevallen kan er sprake zijn van ontruiming, vertragingen, en schade aan de infrastructuur van het terrein.

Risico’s voor inwoners en gezondheid

Ondergelopen straten kunnen ertoe leiden dat rioolwater overstromt, wat een risico vormt voor hygiëne en gezondheid. In Zandvoort is bijvoorbeeld gemeld dat het dorp een onaangename stank kreeg door overstroming van het riool. Inwoners kunnen ook fysiek in gevaar komen, bijvoorbeeld bij overstap op straten met dikkere vloeistoffen of bij het omsturen van bomen die door de wind zijn omgevallen.

Maatregelen tegen wateroverlast

In de contextdocumenten worden meerdere maatregelen genoemd die steden en regio’s nemen om het risico op wateroverlast te beperken. Deze maatregelen zijn vaak gebaseerd op de principes van klimaatadaptatie en waterbeheer.

Wateroverlastkaarten

Deltares en andere kennisinstellingen hebben kaarten gemaakt die tonen waar het risico op wateroverlast het grootst is. Deze kaarten geven een visuele weergave van de gevolgen bij extreme buien, zoals een bui met 70 mm of 140 mm regen in twee uur. Ze helpen bij het bepalen van prioriteiten voor waterbeheermaatregelen en kunnen ook worden gebruikt voor educatieve doeleinden.

Verbetering van het rioolsysteem

In veel steden worden maatregelen genomen om het rioolsysteem te verbeteren. Dit betreft het vergroten van de capaciteit van rioolbuizen, het aanleggen van extra afvoerkanalen en regelmatig onderhoud om te voorkomen dat de buizen verstopt raken. Dit helpt het systeem om te functioneren bij extreme regenval.

Grachten en waterkeringen

Sommige steden investeren in het aanpassen van grachten en het aanleggen van extra keringen. Deze maatregelen zijn bedoeld om het water te kanaliseren en het op te vangen in gebieden die minder kwetsbaar zijn. In Rotterdam en Dordrecht zijn dergelijke maatregelen al in gang gezet om de risico’s te verlagen.

Stad aan zee: waterpleinen en vergroening

Adviseren zoals Wilfried ten Brinke pleiten ervoor om steden anders in te richten met waterpleinen, groene infrastructuur en gescheiden riolering. Deze maatregelen zorgen ervoor dat het water kan worden opgevangen en afgevoerd, in plaats van dat het op straat blijft staan. Deze benadering is ook bekend als “natuurinclusief waterbeheer”.

Klimaatverandering als versterkende factor

De contextdocumenten wijzen erop dat klimaatverandering een versterkende factor is in de toename van wateroverlast. Door de opwarming van de aarde neemt de kans op extreme regenbuien toe, vooral in de zomermaanden. In stedelijke gebieden kan hevige regenval in korte tijd voor wateroverlast zorgen, met grote problemen tot gevolg. In de toekomst is het dus belangrijk dat steden zich goed voorbereiden op deze uitdagingen.

Conclusie

Wateroverlast is een groeiend probleem in Nederlandse steden, met duidelijke gevolgen voor infrastructuur, verkeer en inwoners. De oorzaken zijn meestal hevige regenbuien en verharding van grondoppervlakken, en het risico wordt versterkt door klimaatverandering. De steden en regio’s met het grootste risico zijn Rotterdam, Dordrecht, en regio’s zoals Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland. Om het probleem te beheersen nemen steden maatregelen zoals verbetering van het rioolsysteem, het aanleggen van waterpleinen en het gebruik van wateroverlastkaarten. In de toekomst is het essentieel dat steden verder investeren in klimaatadaptatie om de impact van wateroverlast te verminderen.

Bronnen

1. Overstromingsrisicos in Nederlandse steden – Waar ligt het grootste gevaar?
2. Nederland houdt het nauwelijks droog – Wateroverlast in beeld
3. Zo’n hoosbui kan de hele Randstad ontwrichten – Wat Nederland kan doen tegen wateroverlast
4. Wateroverlast door regen in noorden Nederland
5. Deze gebieden in Nederland hebben te maken met wateroverlast