Wachttijden in de Nederlandse zorg blijven toenemen: een overzicht van de huidige situatie

De wachttijden voor zorgdiensten in Nederland blijken in de afgelopen jaren steeds langer te worden. Zowel in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) als in de ziekenhuizen en verpleeghuizen is sprake van groeiende wachtlijsten. Dit heeft gevolgen voor patiënten die behoefte hebben aan medische zorg of behandeling. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de huidige situatie op basis van recente gegevens en analyses. De nadruk ligt op de wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg, ziekenhuizen en verpleeghuizen, en de maatregelen die genomen worden om deze problematiek aan te kaarten.

Wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg (ggz)

De geestelijke gezondheidszorg (ggz) staat momenteel onder druk. Het aantal mensen dat op een wachtlijst staat, blijft groeien. Volgens de Informatiekaart van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) is het aantal wachtplekken in de ggz in december 2023 gestegen tot 97.450, vergeleken met 87.114 in december 2022. Meer dan de helft van deze wachtplekken (55.390) betreft mensen die langer dan de Treeknorm wachten op een behandeling. De Treeknorm voor de ggz is als volgt gedefinieerd:

• Binnen 4 weken na inschrijving volgt een intake;
• Binnen 10 weken na de intake begint de behandeling;
• De maximale wachttijd tussen inschrijving en behandeling is dus 14 weken.

De stijging van het aantal wachtplekken in 2023 is minder sterk dan in voorgaande jaren. Toch blijft het probleem dat mensen in bijna alle regio's en voor alle diagnoses te lang moeten wachten. Een mogelijke oorzaak van deze situatie is de groeiende vraag naar geestelijke gezondheidszorg. Ook arbeidsproblematiek speelt een rol, zoals tekort aan medewerkers in het zorgsector. Bovendien is het aantal ggz-aanbieders dat wachttijdinformatie aanlevert, in 2023 toegenomen, waardoor het beeld van de toegankelijkheid van de zorg steeds beter in beeld komt.

De NZa heeft in de afgelopen jaren meerdere acties ondernomen om de wachttijden in de ggz te verminderen. Een van de maatregelen is de invoering van zogeheten versnellers. Deze versnellers zijn regionale taskforces die gericht zijn op het verbeteren van de toegankelijkheid van de zorg. In regio’s waar de wachttijden het langst zijn, zoals Flevoland, is al een positief effect gemerkt. In deze regio was de wachttijd op de tweede plaats, maar na een jaar was de regio opeens de regio met de kortste wachttijden.

Wachttijden in ziekenhuizen

Niet alleen in de geestelijke gezondheidszorg is er sprake van lage toegankelijkheid, ook in ziekenhuizen zijn de wachttijden gestegen. Volgens een analyse door Kompas in Zorg en BS Health Consultancy zijn de gemiddelde wachttijden voor operaties in Nederland vaak langer dan de Treeknorm. Alleen bij de behandeling van prostaatcarcinoom is de gemiddelde wachttijd onder de 7 weken. In andere gevallen, zoals bij staaroperaties, heupvervanging en knievervanging, is de wachttijd aanzienlijk langer.

De wachttijden zijn niet alleen hoog, maar ze zijn ook gestegen vergeleken met vorig jaar. De gemiddelde wachttijd voor een totale heup- en knievervanging is respectievelijk met 17 procent en 13 procent gestegen. De wachttijd voor een galblaasverwijdering is juist gedaald met ongeveer 30 procent.

Ook bij poliklinische bezoeken is een toename van wachttijden geconstateerd. Alleen voor de specialismen oogheelkunde, reumatologie en urologie is sprake van een lichte afname van de wachttijd. Bij alle andere onderzochte specialismen is de wachttijd toegenomen.

Wachttijden voor verpleeghuiszorg

De wachttijden voor verpleeghuiszorg zijn een ander aspect van het bredere probleem van wachttijden in de Nederlandse zorgsector. In Nederland wonen momenteel 122.445 mensen in een verpleeghuis, voornamelijk ouderen. Daarnaast staan 22.218 mensen op een wachtlijst voor een plek in een verpleeghuis. Buiten deze groep wachten er nog eens 10.820 mensen uit voorzorg op een plek. Deze groep ontvangt vaak overbruggingszorg, zodat zij tijdelijk worden ondersteund terwijl ze op een plek wachten.

Om in aanmerking te komen voor een plek in het verpleeghuis moeten mensen aan drie voorwaarden voldoen:

1. Ze hebben een chronische lichamelijke of psychische aandoening of beperking;
2. Ze hebben 24 uur zorg of permanent toezicht nodig;
3. Ze hebben blijvend intensieve zorg nodig.

De groei van de wachtlijsten in verpleeghuizen is een langdurig probleem dat in de afgelopen jaren nog verder is toegenomen. Een van de oorzaken is het stijgende aantal ouderen in de bevolking. Tevens is er sprake van een tekort aan verpleeghuisbedden en zorgmedewerkers. De gevolgen van deze lange wachttijden kunnen ernstig zijn, zoals verder verergering van gezondheidsproblemen en een hogere risico op woonongevindigheid.

Oorzaken van de toegenomen wachttijden

Er zijn meerdere factoren die bijdragen aan de toegenomen wachttijden in de Nederlandse zorgsector. Een belangrijke oorzaak is de stijgende vraag naar zorgdiensten, vooral in de geestelijke gezondheidszorg. De afgelopen jaren is de vraag naar zorg vanwege psychische aandoeningen gestegen. Ook is er sprake van een verouderende bevolking, wat leidt tot een hogere vraag naar verpleeghuiszorg en ziekenhuisbehandelingen.

Daarnaast speelt arbeidsproblematiek een rol. In verschillende zorgsectoren is er een tekort aan medewerkers. Dit tekort is vooral duidelijk in de verpleeghuissector, waar verpleegkundigen en verzorgenden ontbreken. In de geestelijke gezondheidszorg is er eveneens een tekort aan professionals, zoals psychologen en therapeuten.

Bovendien is er een kwestie van onvoldoende investeringen in infrastructuur en capaciteit. In veel gevallen zijn zorgaanbieders niet in staat om het hoge aantal wachtenden op te vangen. Dit leidt tot verlengde wachttijden en groeiende wachtlijsten.

Maatregelen om wachttijden te verminderen

Om de wachttijden te verminderen zijn verschillende maatregelen genomen. In de geestelijke gezondheidszorg is de invoering van versnellers een belangrijke stap. Deze versnellers zijn regionale taskforces die verschillende partijen, zoals zorgverzekeraars, brancheorganisaties en gemeenten, bijeenbrengen om wachttijden te verbeteren. In regio’s waar de wachttijden het hoogst zijn, zijn de eerste versnellers in 2020 begonnen. De resultaten zijn al merkbaar, zoals in Flevoland, waar de wachttijd na enkele maanden sterk is gedaald.

In ziekenhuizen is er sprake van investeringen in de capaciteit en het aantal operaties. Ook zijn er pogingen om de efficiëntie van het zorgproces te verbeteren, bijvoorbeeld door het gebruik van digitale hulpmiddelen en het optimaliseren van de planning van operaties.

Voor verpleeghuiszorg zijn er maatregelen genomen om het aantal beschikbare plekken te vergroten. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan het ontwikkelen van alternatieven voor verpleeghuiszorg, zoals overbruggingszorg en thuiszorg. Dit is bedoeld om het aantal mensen dat op een plek in het verpleeghuis moet wachten, te verminderen.

Conclusie

De wachttijden in de Nederlandse zorgsector blijven toenemen, wat gevolgen heeft voor patiënten die behoefte hebben aan medische zorg. Zowel in de geestelijke gezondheidszorg, ziekenhuizen als verpleeghuizen is sprake van groeiende wachtlijsten. De oorzaken hiervan zijn meervoudig, waaronder een stijgende vraag naar zorgdiensten, arbeidsproblematiek en onvoldoende investeringen in infrastructuur en capaciteit. De gevolgen van deze lange wachttijden kunnen ernstig zijn en kunnen leiden tot verder verergering van gezondheidsproblemen.

Om deze problematiek aan te kaarten zijn verschillende maatregelen genomen, zoals de invoering van versnellers in de geestelijke gezondheidszorg, investeringen in ziekenhuizen en het uitbreiden van het aanbod van verpleeghuisplekken. Hoewel de eerste resultaten al merkbaar zijn, is er nog veel werk aan de winkel om de wachttijden verder te verminderen en de toegankelijkheid van zorgdiensten te verbeteren.

Bronnen

1. Nederlandse Zorgautoriteit – Wachttijden ggz blijven hoog
2. Informatiekaart wachttijden ggz juli 2022 | NZa
3. GGZNieuws – Wachttijden ggz blijven hoog in bijna alle regio’s
4. Skipr.nl – Wachttijden ziekenhuizen weer langer
5. ActiZ – Hoe staat het met de wachtlijsten voor verpleeghuizen?
6. Informatiekaart wachttijden ggz | NZa