Waarom dreigt de grutto met uitsterven in Nederland

De grutto is sinds 1937 de nationale vogel van Nederland. Met haar lange benen, snavel en opvallende voorkomst is ze een herkenbaar symbool van het Nederlandse landschap. Toch is er sprake van een dramatisch probleem: het aantal grutto’s in Nederland neemt voortdurend af. Hoewel er in de afgelopen jaren steeds meer geld is besteed aan beschermingsmaatregelen, blijft het aantal grutto’s dalen. In dit artikel worden de oorzaken van deze achteruitgang geanalyseerd, op basis van recente tellingen, beleidskwesties en ecologische ontwikkelingen.

De nationale telling van grutto’s, uitgevoerd door onder meer Vogelbescherming en de Rijksuniversiteit Groningen, toont een verontrustend beeld. In 2025 werden 4000 kuikens geteld, terwijl er minstens 11.000 jongen nodig zijn om de populatie stabiel te houden. Dit is een duidelijk teken dat de huidige maatregelen niet voldoende zijn om de grutto te redden. De daling van het aantal grutto’s gaat al jaren door, ook al zijn er steeds meer financiële middelen beschikbaar gesteld voor beschermingsprojecten.

Een van de belangrijkste oorzaken van het dalende aantal grutto’s is de verandering in het leefmilieu. De grutto is een weidevogel die afhankelijk is van open, grasrijke weiden met veel insecten en bloemen. Door intensieve landbouw is het leefgebied van deze vogel sterk teruggegaan. Grasvelden worden vaak te vroeg gemaaid, wat kuikens in het nadeel werkt. Deze jonge vogels hebben weinig bescherming tegen roofdieren en kunnen zich niet goed verstoppen in het hoge gras. Daarnaast is het gras te droog en zijn er te weinig bloemen en insecten, waardoor de voedselvoorziening voor de grutto’s sterk verminderd is.

In Noord-Nederland, waar de grutto’s later broeden dan elders in het land, was de situatie in 2025 extra precair. Het broedseizoen begon eind mei, maar het voorjaar was droog en zonnig. Vervolgens trokken er zware onweersbuien met hagelstormen over de regio. Deze extreme weersomstandigheden hadden een negatief effect op de kuikens, die jonger en kwetsbaarder zijn dan elders. De combinatie van klimaatverandering en veranderde landbouwpraktijken zorgt ervoor dat de grutto minder geschikte plekken heeft om te broeden en te voeden.

De Europese Commissie heeft zich inmiddels ook beziggehouden met het probleem. Nederland is er niet in geslaagd om de Europese Vogelrichtlijn te volgen, die vereist dat vogelpopulaties op een niveau worden gehouden dat hun gunstige status waarborgt. In juli 2024 stuurde de Commissie een aanmaningsbrief naar Nederland, omdat de huidige maatregelen niet op voldoende schaal geïmplementeerd zijn. De Nederlandse autoriteiten hebben wel een lijst van maatregelen voorgesteld, maar deze blijven onvoldoende om de achteruitgang van de grutto te stoppen. De Commissie benadrukt dat het beschermen van de grutto niet alleen een nationaal verantwoordelijkheid is, maar ook deel uitmaakt van de Europese natuurwetgeving.

Het beleid om weidevogels zoals de grutto te beschermen, dat sinds 1975 in werking is, blijkt niet effectief genoeg te zijn. De Algemene Rekenkamer stelde in haar rapport "Waar is de Grutto?" vast dat het beleid ondanks het verdubbelde subsidiebedrag niet heeft geleid tot een herstel van de gruttopopulatie. Sinds het begin van deze eeuw is het bedrag dat boeren kunnen krijgen om beschermende maatregelen te nemen, acht keer hoger geworden. Tegelijkertijd is het aantal grutto’s met de helft gedaald. De huidige subsidies worden niet geïnvesteerd in maatregelen die concreet leiden tot meer broedplekken of betere voedselvoorziening.

Buiten Nederland is het probleem ook serieus. De grutto maakt een lange migratieperiode door, van Nederland naar Afrika en terug. Op haar weg zijn er meerdere gevaren. In Spanje en Portugal, waar de vogel op rustplekken terechtkomt, zijn de natuurgebieden steeds droger door klimaatverandering en intensieve landbouw. De grutto gebruikt vaak rijstvelden in Portugal als tussenstop, maar het bouwen van een nieuw vliegveld in de regio dreigt die natuurgebieden te vernietigen. Hoewel milieuorganisaties juridisch tegen het vliegveld zijn opgetreden, is het conflict nog niet opgelost.

Daarnaast is de grutto ook in Afrika bedreigd. In de wintermaanden overwintert de vogel in Afrika, waar ze geconfronteerd wordt met lokale boeren die haar oogsten opeten. In sommige regio’s worden grutto’s vervolgens met katapulten uit de velden verdreven. Deze interventies zijn een extra obstakel in de reis van de grutto en zorgen ervoor dat slechts een klein deel van de vogels veilig terugkeert naar Nederland.

Er zijn ook ecologische ontwikkelingen in andere delen van Europa die de toekomst van de grutto in twijfel trekken. Er is een ondersoort van de grutto die steeds noordelijker trekt. In IJsland bijvoorbeeld is de populatie sterk aan het groeien. Door het veranderende klimaat worden moerassen daar steeds geschikter voor de grutto. Het is denkbaar dat in de toekomst de grutto een rol zal spelen in het Ijslandse landschap, in plaats van in Nederland. Dit betekent dat het behoud van de grutto in Nederland niet langer gegarandeerd is, als de huidige maatregelen niet worden aangepast.

Natuurmonumenten wijst op de essentiële rol van de grutto in het Nederlandse landschap. Weidevogels zoals de grutto zijn niet alleen ecologisch belangrijk, maar ook cultureel en landschappelijk. Ze eten insecten en andere bodemorganismen en zijn een symbool van het traditionele boerenland. Door de verdwijning van geschikte leefgebieden en de intensivering van landbouwactiviteiten is het aantal jonge vogels te laag om de populatie op peil te houden. De situatie is zorgwekkend, omdat 90 procent van de West-Europese grutto’s in Nederland broedt. Als het aantal grutto’s in Nederland verdwijnt, heeft dat een wereldwijde impact op de soort.

Hoewel het huidige beleid niet leidt tot een herstel van de populatie, zijn er wel mogelijke oplossingen. De aanpassing van landbouwpraktijken, zoals later maaien en het behouden van bloemrijke weiden, kan het leefmilieu voor de grutto verbeteren. Daarnaast is het belangrijk om nieuwe gebieden aan te wijzen waar de grutto in significante aantallen broedt. Dit maakt deel uit van de Europese Vogelrichtlijn, die Nederland niet volledig volgt. Het behouden van het leefgebied van de grutto in Portugal en Spanje is eveneens essentieel, omdat de vogel daar terechtkomt op haar migratiereis.

Conclusie

De grutto is een belangrijk deel van het Nederlandse landschap, maar haar toekomst is allesbehalve zeker. De huidige maatregelen om de vogel te beschermen blijken onvoldoende, aangezien het aantal grutto’s blijft dalen. Oorzaak is de combinatie van klimaatverandering, intensieve landbouw en vermindering van geschikte leefgebieden. Buiten Nederland zijn er ook bedreigingen op de migratiereis van de grutto, zoals de vermindering van natuurgebieden in Spanje en Portugal en de jacht op de vogel in Afrika. De Europese Commissie heeft duidelijk gemaakt dat Nederland verplicht is om de grutto te beschermen, maar het huidige beleid blijft onvoldoende. Het behoud van de grutto vereist niet alleen acties in Nederland, maar ook samenwerking op Europees en wereldschaal. Alleen dan kan deze nationale vogel nog worden gered.

Bronnen

1. Wéér minder grutto's in Nederland geteld
2. Nederlandse bescherming van de grutto schiet nog steeds tekort
3. Waarom gaat het niet goed met de grutto?
4. Deze overheid gaat de grutto niet redden
5. Het gaat niet goed met onze nationale vogel
6. Steeds meer geld voor steeds minder gruttos, beleid werkt niet
7. Standpunt van Natuurmonumenten over weidevogels