De dalende grutto-populatie in Nederland: oorzaken en uitdagingen

De grutto is een iconische vogel in het Nederlandse landschap. Met zijn lange snavel, lange benen en karakteristieke uiterlijk is hij een bekende en herkenbare vertegenwoordiger van het boerenland. Toch blijkt uit verschillende studies en tellingen dat het aantal grutto's in Nederland sterk is gedaald. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de oorzaken van deze daling en de maatregelen die al zijn genomen, op basis van recente gegevens.

Oorzaken van de daling van het aantal grutto’s

1. Veranderingen in het leefmilieu

Een belangrijke reden voor de daling van het aantal grutto’s is de verandering in hun leefomgeving. Volgens de Vogelbescherming en de Rijksuniversiteit Groningen zijn er in 2024 slechts 4.000 gruttokuikens geteld, terwijl er minstens 11.000 nodig zijn om de populatie in stand te houden. Het probleem begint al vroeg in het levenscyclus van de grutto.

Grasvelden worden vaak te vroeg gemaaid, waardoor kuikens geen geschikt schuilplek hebben. Bovendien is er te weinig voedsel beschikbaar, doordat insectenpopulaties daalden vanwege droogtes en onvoldoende bloemrijkheid. In Noord-Nederland, bijvoorbeeld, broeden grutto’s later dan elders, en daar trof het zonnige en droge voorjaarsweer plots omsloeg in onweersbuien en zware hagelbuien. Hierdoor werden de kuikens extra hard geraakt, omdat ze jonger en kwetsbaarder zijn.

2. Klimaatverandering

Klimaatverandering speelt ook een rol in de daling van de grutto-populatie. Het land wordt steeds droger, wat het leefmilieu van de grutto minder geschikt maakt. Bovendien worden grasvelden vaak vroeger gemaaid, wat het moeilijker maakt voor kuikens om zich te verstoppen voor roofdieren. Ook het aantal roofdieren zoals vossen is toegenomen, wat extra druk uitoefent op de kuikens.

3. Problemen in de migratiegebieden

De grutto’s overwintern in Afrika. Hier ontmoeten ze echter problemen. Aan boeren wordt verteld dat de grutto hun rijstvelden beschadigt, omdat hij voedsel op de oogst eet. Daarom worden grutto’s vaak vervolgd door boeren, die ze met katapulten proberen te verdrijven. Dit heeft gevolgen voor het overlevingspercentage van de vogels op hun migratiepad.

Daarnaast worden in Portugal en Spanje natuurgebieden droger door intensieve landbouw en klimaatverandering. Hierdoor zijn minder geschikte stopplaatsen voor grutto’s beschikbaar. De Portugese regering wil bijvoorbeeld een vliegveld bouwen in een gebied waar rijstvelden liggen die essentieel zijn voor de overleving van migrerende grutto’s. Hoewel milieuorganisaties juridisch tegen dit vliegveld zijn en de Europese Unie nog geen financiering heeft toegezegd, is het juridische gevecht nog steeds bezig. Dit kan de grutto’s en andere vogels in de toekomst extra belasten.

4. Migratie naar noordelijker gebieden

Als gevolg van klimaatverandering is er een ondersoort van de grutto die steeds noordelijker trekt. Vooral in IJsland groeit de populatie van deze vogels. Hier worden moerassen ontgonnen, waardoor het leefgebied groter wordt. Het is mogelijk dat de grutto in de toekomst een andere rol zal spelen in het Noord-Europese landschap.

Effect van het beleid op de grutto-populatie

Ondanks verschillende maatregelen om de grutto te beschermen, blijft het aantal vogels dalen. Sinds het begin van deze eeuw is het bedrag dat boeren kunnen krijgen voor beschermende maatregelen acht keer hoger geworden. In 2001 was er 4,2 miljoen euro beschikbaar, tegen 33,4 miljoen euro in 2020. Toch is het aantal grutto’s met de helft gedaald in die periode. Dit suggereert dat het huidige beleid niet effectief is.

De Algemene Rekenkamer heeft in een recent rapport "Waar is de Grutto?" geconcludeerd dat de maatregelen niet werken. Landbouwminister Carola Schouten stelt dat er wel positieve ontwikkelingen zijn, maar de populatie groeit nog niet. Het beleid dateert al uit 1975, en al na 45 jaar blijft het niet werken zoals bedoeld.

Huidige tellingen en broedsucces

De weidevogeltellingen van 2024 tonen aan dat het broedsucces van de grutto onvoldoende is. In Fryslân en Groningen was het aantal kuikens dat volwassen werd, lager dan in voorgaande jaren. De verhouding tussen het aantal broedparen en het aantal gezinnen met kuikens (Bruto Territoriaal Succes, of BTS) is landelijk gemiddeld op de grens van oranje en rood. In Fryslân en Groningen scoorden de tellingen echter rood. Dit betekent dat het aantal kuikens dat volwassen wordt, onvoldoende is om de populatie in stand te houden.

Problemen in de natuurlijke leefomgeving

De belangrijkste oorzaak van de afname van weidevogels zoals de grutto is de intensivering van de landbouw. Er is minder geschikt leefgebied beschikbaar, waardoor er te weinig jonge vogels opgroeien om de populatie op peil te houden. Elk jaar nemen de aantallen af, met name voor iconische soorten als de grutto en kievit. De situatie is zo ernstig dat meer dan de helft van alle grutto’s ter wereld broedt in Nederland, maar de toekomst voor deze vogels lijkt donker.

Samenvatting van de huidige situatie

Mogelijke oplossingen

Er zijn verschillende maatregelen die genomen kunnen worden om de populatie van de grutto te stabiliseren. Eerst is het essentieel om het leefmilieu van de grutto te verbeteren. Dit betekent dat er moet worden gezorgd voor voldoende schuilplaatsen voor kuikens, zoals ongeschoren strooisel, en voor een bloemrijk grasland dat insecten aantrekt. Ook is het belangrijk om het maaien van grasvelden later te doen, zodat kuikens voldoende tijd hebben om te groeien.

Daarnaast is het nodig om het beleid opnieuw te beoordelen. Hoewel subsidies zijn toegenomen, is het aantal grutto’s gedaald. Er moet dus een andere aanpak komen, bijvoorbeeld door subsidies te verbinden aan concrete resultaten en niet alleen aan het uitvoeren van maatregelen. Ook is het belangrijk om boeren beter te informeren over de rol van weidevogels in het landschap en hoe ze deze vogels kunnen helpen.

Buiten Nederland is het eveneens belangrijk om de migratiepaden van de grutto te beschermen. Dit betekent dat er moet worden gezorgd voor voldoende stopplaatsen in Spanje en Portugal en dat er moet worden gewerkt aan het beschermen van deze gebieden tegen verdere droging en ontgrondingsprojecten zoals het geplande vliegveld in Portugal.

Conclusie

De daling van het aantal grutto’s in Nederland is een complex probleem met meerdere oorzaken. Het leefmilieu van de grutto is veranderd door klimaatverandering en intensieve landbouw, wat heeft geleid tot minder geschikte omstandigheden voor broeding en overleving. Buiten Nederland zijn er ook problemen in de migratiepaden, waar grutto’s worden vervolgd en waar natuurgebieden verdwijnen. Ondanks subsidies en maatregelen blijkt het huidige beleid niet effectief te zijn. Om de grutto te redden, is het nodig om zowel in Nederland als in andere landen maatregelen te nemen en het beleid te herzien.

Bronnen

1. NOS.nl - Wéér minder grutto's in Nederland geteld
2. Schooltv.nl - Waarom gaat het niet goed met de grutto?
3. De Correspondent - Deze overheid gaat de grutto niet redden
4. NPORadio1.nl - Het gaat niet goed met onze nationale vogel
5. BNNVARA.nl - Te weinig gruttokuikens zijn volwassen geworden
6. BNNVARA.nl - Steeds meer geld voor steeds minder gruttos
7. Natuurmonumenten.nl - Standpunt van Natuurmonumenten over weidevogels