Verzakking in Nederlandse steden: oorzaken, gevolgen en aanpak

Deze uiteenzetting biedt een overzicht van de huidige situatie van bodemdaling in Nederlandse steden. Verzakkingen zijn in toenemende mate een realiteit voor woningbezitters, gemeenten en infrastructuurbeheerders. Het fenomeen wordt onder andere veroorzaakt door klimaatverandering, aardgaswinning en historische bouwmethoden. In dit artikel worden de belangrijkste oorzaken, geografische spreiding, risicogebieden, schadegevolgen en huidige maatregelen aan de orde gesteld.

Inleiding

De bodemdaling in Nederland is een complexe, multidisciplinaire kwestie die zowel natuurlijke als menselijke oorzaken kent. Volgens de meest recente informatie zijn er in 83 gemeenten meldingen bekend van verzakte huizen. Het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) ziet dit als het "topje van de ijsberg", aangezien er ook veel anonieme of ongemelde gevallen zijn. De schade die voortsprolt uit bodemdaling is niet beperkt tot woningen, maar ook aan infrastructuur zoals wegen, bruggen en riolering. De kosten van herstel en preventie zullen aanzienlijk zijn, met schattingen lopende tot 22 miljard euro tussen nu en 2050.

Oorzaken van bodemdaling

Klimaatverandering en droogte

Een belangrijke oorzaak van bodemdaling in Nederland is klimaatverandering, met name de toename van droge perioden. De lage veengronden zijn extra kwetsbaar, omdat droogliggend veen oxideert en dus "verbrand". Dit proces is onomkeerbaar en leidt tot een langzaam verdwijnen van de bodem. De bodemdaling in het westen van Nederland is hierdoor sneller dan eerder verwacht. In sommige regio’s daalt de grond zelfs tot een halve centimeter per jaar.

Aardgaswinning

In het noordoosten van het land, met name in en rondom Groningen, is de bodemdaling voornamelijk het gevolg van jarenlange aardgaswinning. Het pompen van gas uit poriën in de ondergrond leidt tot een drukvermindering, waardoor bovenliggende gesteentepakketten samendrukken en de bodem zakt. Hoewel het aardgasproject in Groningen geleidelijk afgebroken wordt, is de gevolgen van dit proces al in werking.

Historische bouwmethoden

Oudere woningen, vooral die vóór 1970 gebouwd zijn, zijn vaak op houten palen gefundeerd. Deze palen moeten onder water staan om niet te rotten. In droge perioden stijgt het grondwaterpeil echter, waardoor palen droogvallen en gaan rotten. Dit leidt tot funderingsproblemen en verzakkingen. In Nederland schat men dat ongeveer 750.000 woningen op houten palen zijn gebouwd. Het risico op paalrot is dus groot, vooral in steden in West- en Noord-Nederland.

Geografische spreiding van bodemdaling

Noord en west van Nederland

De noordelijke en westelijke delen van Nederland zijn het zwaarst getroffen door bodemdaling. In deze regio's is de combinatie van klimaatverandering, droogte en historische bouwmethoden verantwoordelijk voor de snelle zinking van de bodem. De Flevopolder, de steden in het Groene Hart en de steden in Friesland zijn hierin vooral kwetsbaar.

Groningen en Limburg

In de regio rondom Groningen is de bodemdaling hoofdzakelijk het gevolg van aardgaswinning. De bodem zakt hier met name in de stads- en dorpskernen. In tegenstelling daarmee is er in de mijnstreek van Limburg sprake van bodemopbolling, waarbij de bodem stijgt als gevolg van het terugstromen van water dat vroeger voor mijnbouw was weggepompt.

Steden en dorpskernen

De meeste schade door bodemdaling vindt plaats in stads- en dorpskernen, waar oudere woningen vaak op houten palen zijn gefundeerd. Deze woningen zijn gevoelig voor paalrot, die wordt verergerd door droogte en verlaagd grondwaterpeil. In steden zoals Rotterdam, Haarlem, Schiedam en Gouda zijn er actieve projecten om funderingsproblematiek aan te pakken.

Gevolgen van bodemdaling

Schade aan woningen

Bodemdaling leidt vaak tot zichtbare schade aan woningen. Denk aan scheuren in muren, dakkapellen, deuren en ramen die niet meer goed sluiten, of vloeren die niet horizontaal meer zijn. In extreme gevallen kan een woning gevaarlijk worden, zodat woningbezitters genoodzaakt zijn om verhuizing of herstelwerkzaamheden te overwegen.

Schade aan infrastructuur

Naast woningen zijn ook infrastructuurobjecten zoals wegen, bruggen en riolering gevoelig voor bodemdaling. Dit kan leiden tot onveilige situaties, zoals zinkende wegen of leidingen die door bodemscheuren lek raken. Het herstel van deze schade is kostbaar, en de kosten worden vaak door gemeenten gedragen, die echter vaak niet voldoende middelen hebben.

Financiële gevolgen

De schattingen van het Planbureau voor de Leefomgeving wijzen uit dat bodemdaling tussen nu en 2050 kosten op kan lopen tot 22 miljard euro. Deze schade is niet beperkt tot particuliere huiseigenaren, maar ook gemeenten en waterschappen zijn betrokken bij de kosten van herstel en preventie. Daarnaast is er geen verzekering die deze schade volledig dekt, wat betekent dat woningbezitters vaak alle kosten zelf moeten dragen.

Huidige aanpak en maatregelen

Actieve gemeenten

Volgens het KCAF zijn er tien gemeenten die actief bezig zijn met de aanpak van funderingsproblematiek. Deze gemeenten zijn:

• Zaanstad
• Rotterdam
• Haarlem
• Schiedam
• Gouda
• Weesp
• Leeuwarden
• Dordrecht
• Amstelveen
• Amsterdam

Rotterdam heeft bijvoorbeeld een eigen Funderingsloket, waar woningbezitters terecht kunnen voor advies en begeleiding. Andere gemeenten voeren projecten uit om funderingsproblematiek aan te pakken, met name in stads- en dorpskernen.

Nieuwe bodemdalingskaarten

De NCG, SkyGeo en de TU Delft hebben een vernieuwde interactieve bodemdalingskaart gemaakt. Deze kaart toont op millimeterniveau hoeveel de bodem zakt, waar verzakkingen voorkomen en hoe ernstig de situatie is. De kaart wordt gebruikt door infrastructuurbeheerders om herstel- en reparatiewerkzaamheden te plannen.

Klimaatschadeschatter

De Klimaatschadeschatter is een tool waarmee gemeenten kunnen inschatten wat de kosten zijn van schade aan funderingen, wegen en riolering door droogte. Deze informatie helpt gemeenten bij het opstellen van plannen voor aanpassing aan klimaatverandering.

Vereniging Eigen Huis

Vereniging Eigen Huis pleit al jaren voor een nationale aanpak van funderingsproblematiek. In 2021 heeft deze organisatie, samen met relevante partners, het manifest "Deltaplan funderingsschade" aangeboden aan de politiek in Den Haag. Het plan pleit voor een rol van het Rijk bij de aanpak van funderingsproblematiek en voor eerlijke verdeling van de kosten tussen huiseigenaren en de overheid.

Toekomstuitdagingen

Voorspellingen tot 2050

De verwachting is dat de bodemdaling in Nederland tot 2050 zal toenemen. In sommige regio's kan de grond tot twee meter dalen. Dit heeft grote gevolgen voor woningen, infrastructuur en het leefmilieu. Het is daarom van groot belang dat zowel woningbezitters als gemeenten voorbereid zijn op deze veranderingen.

Rol van waterschappen

Waterschappen spelen een belangrijke rol bij de aanpak van bodemdaling. Het goed beheren van het grondwaterpeil is essentieel om veenoxidatie en paalrot te voorkomen. Waterschappen moeten samenwerken met gemeenten en woningbezitters om maatregelen te nemen die de bodemdaling kunnen vertragen of zelfs omkeren.

Verwachtingen voor 2050

De verwachting is dat de bodemdaling in Nederland tot 2050 zal toenemen. In sommige regio’s kan de grond tot twee meter dalen. Dit heeft grote gevolgen voor woningen, infrastructuur en het leefmilieu. Het is daarom van groot belang dat zowel woningbezitters als gemeenten voorbereid zijn op deze veranderingen.

Conclusie

Bodemdaling is een serieuze uitdaging voor Nederlandse steden. De oorzaken zijn diverse en variëren van klimaatverandering en droogte tot aardgaswinning en historische bouwmethoden. De geografische spreiding van bodemdaling is niet gelijkmatig, met name steden in Noord- en West-Nederland zijn hard getroffen. De schade aan woningen en infrastructuur is aanzienlijk, met hoge kosten die vaak volledig door woningbezitters moeten worden gedragen. Hoewel er enkele gemeenten zijn die actief bezig zijn met aanpak, is er nog steeds een grotere, nationale strategie nodig. De toekomstige aanpassing aan bodemdaling vereist samenwerking tussen overheid, gemeenten, woningbezitters en waterschappen.

Bronnen

1. Van Amsterdam tot Druten: dit zijn de 83 gemeenten waar huizen verzakken
2. Nieuwe bodemdalingskaart laat zien waar Nederland verzakt
3. Op deze kaart zie je hoeveel de bodem in jouw buurt gaat dalen
4. Nieuwe kaart laat bodemdaling in Nederland zien
5. Risicogebieden en herkennen
6. Verzakkingen: toenemende droogte