Wandelen in Hulst: De Mooiste Vestingstad van Nederland
juli 22, 2025
De Tweede Wereldoorlog heeft een diepe indruk nagelaten op het landschap van Nederland. Vooral in de zuidelijke provincies zoals Zeeland, Brabant en Limburg, maar ook in steden als Nijmegen, Rotterdam, Den Haag en Velsen, vielen zware verwoestingen. De schade was niet alleen fysiek, maar ook economisch en maatschappelijk. Na de oorlog begon een gigantische wederopbouwperiode. In dit artikel geven we een overzicht van de oorlogsschade in Nederlandse steden, met aandacht voor de meest getroffen steden, de gevolgen voor woningen, kerken, infrastructuur en de wederopbouwmaatregelen die werden genomen.
De zwaarst getroffen steden
Nijmegen: Frontstad met zware schade
Nijmegen is algemeen beschouwd als de Nederlandse stad die het meest geschonden uit de Tweede Wereldoorlog kwam. In februari 1944 werd de stad zwaar gebombardeerd. In september 1944 volgde de strijd in de stad, gevolgd door de zogenaamde 'granatentijd'. Na de oorlog stond 60 procent van het centrum in puin. Meer dan 2.200 doden en tienduizenden gewonden vielen. Zo’n 4.500 woningen en 600 winkels waren zwaar beschadigd of totaal verwoest, waardoor 12.000 mensen dakloos raakten.
De wederopbouw begon direct na de bevrijding. Nijmegen kreeg hulp uit binnen- en buitenland. De Nederlandse overheid wees steden als Haarlem, Heemstede en Bloemendaal aan om bij te dragen aan de wederopbouw. Inwoners van Haarlem zamelden onder andere huisraad, kleding en speelgoed in. De toenmalige burgemeester bood de Haarlemmers een muzikale hulde aan, gevolgd door de overhandiging van een zilveren schaal met inscriptie.
Rotterdam: Het einde van het stadscentrum
Rotterdam is een van de steden die het zwaarst zijn getroffen. Het Duitse bombardement van 14 mei 1940 verwoestte het stadscentrum. Meer dan 28.000 woningen werden verloren, en het landschap van de stad veranderde voorgoed. Het monument ‘De Verwoeste Stad’, ontworpen door Ossip Zadkine en onthuld in 1953, herinnert aan de tragedie. Het beeld symboliseert hoe de stad in haar hart werd getroffen door de oorlog. Het monument is op dit moment gerestaureerd en blijft een belangrijk symbool voor de herinnering aan de oorlog.
Velsen: Verwoest door de Atlantikwall
Velsen, in Noord-Holland, is een ander voorbeeld van een zwaar getroffen gemeente. Hier raakten 3.708 woningen verwoest of onherstelbaar beschadigd, meer dan een kwart van het totale woningbestand. Velsen had een strategische ligging en werd een belangrijk onderdeel van de Atlantikwall. Hierdoor moesten duizenden inwoners evacueren en werden hun woningen afgebroken om plaats te maken voor Duitse verdedigingslinies. Deze linies bestonden uit vestigingen, kanonnen, luchtafweergeschut, prikkeldraad en mijnenvelden.
Den Haag, Arnhem en Amsterdam
Den Haag volgt Rotterdam op de tweede plaats in aantal verloren woningen, met 7.500. Arnhem kwam op de derde plek met 3.800 verwoeste woningen. Amsterdam, de grootste stad van het land, verloor 3.200 woningen. Hoewel het aantal in verhouding lager was, was de impact toch groot gezien de grootte en economische rol van de stad.
Oorlogsschade aan infrastructuur
De oorlog had ook grote gevolgen voor de infrastructuur van Nederland. Meer dan 900 bruggen werden vernietigd door de Duitsers. Ook het spoorwegnetwerk leed zware schade: tussen 800 en 900 gebouwen, loodsen, seinhuizen, bruggen en posten werden volledig vernield. Daarnaast werd aan duizenden spoorrails goud gestolen, waardoor de herstelling van het netwerk extra moeilijk werd.
Aan de zeezijde leek de schade ook groot: 325 miljoen gulden aan schade aan zeescheepvaart, 300 miljoen aan haveninstallaties en 100 miljoen aan wegen en bruggen. Ook landbouw en bosbouw leden schade vanwege oorlogshandelingen. Zo verloren landbouw en tuinbouw 825 miljoen gulden aan schade door de aanleg van vliegvelden.
Oorlogsschade aan woningen en huizen
De schade aan woningen was enorm. In totaal moesten 100.000 woningen als afgeschreven worden beschouwd. 400.000 woningen konden herbouwd of gerestaureerd worden. De zwaarste schade viel in Zeeland, Zuid-Holland en Gelderland. In Velsen bijvoorbeeld werd 3708 woningen verwoest of onherstelbaar beschadigd. In Amsterdam was het aantal ook aanzienlijk: 3.200 woningen werden verloren. In Rotterdam was het aantal zelfs 28.000. In totaal was 4 procent van de woningvoorraad volledig verwoest, 2 procent zwaar beschadigd en 17 procent licht beschadigd.
Oorlogsschade aan kerkelijke en educatieve gebouwen
De oorlog had ook gevolgen voor kerkelijke en educatieve gebouwen. 400 kerken moesten permanent sluiten, 5.000 kerkelijke gebouwen moesten worden gerestaureerd. 200 scholen werden volledig vernietigd, 1.400 scholen zwaar en 1.800 licht beschadigd. Ook ziekenhuizen leden schade: 20 werden volledig vernietigd, 60 zwaar en ongeveer 160 licht beschadigd.
Oorlogsschade aan bedrijven en industriële gebouwen
De economie leed ook zware schade. Meer dan 3.000 bedrijven werden volledig vernield en 15.000 bedrijven licht tot zwaar beschadigd. Deze schade had grote gevolgen voor de economische herstelling van het land.
De wederopbouw
De wederopbouw begon direct na de oorlog. In Nederland was er een landelijke actie om de getroffen steden te herstellen. De wederopbouw werd gesteund door hulp uit binnen- en buitenland. Het Marshallplan in 1948 gaf een impuls aan de wederopbouw van Europa. Ook in Nijmegen was er een landelijke actie, waarbij steden als Haarlem, Heemstede en Bloemendaal hun hulp boden.
Inwoners van Haarlem bijvoorbeeld zamelden onder andere kleding, speelgoed en kokenapparatuur in om de getroffen stad te helpen. De toenmalige burgemeester bood de Haarlemmers een muzikale hulde aan, gevolgd door de overhandiging van een zilveren schaal met inscriptie.
De wederopbouwstrategieën varieerden per stad. In Nijmegen moest niet alleen met oorlogsschade worden omgegaan, maar ook met de verschuiving van de grens ten oosten van de stad. De plannen voor annexatie van Duits grondgebied werden nooit volledig gerealiseerd, maar hadden wel invloed op de wederopbouwstrategieën. De geallieerde bezetters waren tegen een grote landuitbreiding en voorkeur gingen uit naar een "grensverschuiving", waarbij een klein deel van Duits grondgebied aan Nederland werd toegewezen.
Monumenten en herinneringsbeelden
In de jaren na de oorlog werden verschillende monumenten en beelden gemaakt om de herinnering aan de oorlog te behouden. Een van de bekendste is ‘De Verwoeste Stad’ in Rotterdam. Dit beeld werd ontworpen door de Russisch-Franse kunstenaar Ossip Zadkine en onthuld in 1953. Het beeld symboliseert hoe de stad in haar hart werd getroffen door de oorlog. Het monument werd voor de stad aangekocht door de directie van de Rotterdamse Bijenkorf, een schenking die tot 1978 anoniem is gebleven.
Het beeld is een uitdrukking van de verschrikkingen van de oorlog. Door de dramatische uitdrukkingskracht en het gat in de romp van het beeld, geeft het een expressieve uiting aan de oorlogsschade. Het beeld werd in 2005-2007 gerestaureerd en blijft een belangrijk onderdeel van de herinneringscultuur in Nederland.
De invloed van de oorlog op de maatschappij
De oorlog had grote gevolgen voor de maatschappij. De verwoestingen leidden tot een massale verhuizing en een omstructurering van steden en dorpen. Velen moesten hun huizen verlaten en tijdelijk elders wonen. De economische schade leidde tot een langdurige herstelperiode, waarin de focus lag op de wederopbouw van infrastructuur, woningen en bedrijven.
De wederopbouw was niet alleen een technische uitdaging, maar ook een emotionele en culturele. De steden moesten niet alleen fysiek hersteld worden, maar ook de herinnering aan de oorlog moest bewaard worden. Monumenten en beelden speelden daarbij een belangrijke rol.
Conclusie
De Tweede Wereldoorlog heeft een diepe indruk nagelaten op de Nederlandse steden. Vooral in de zuidelijke regio’s zoals Zeeland, Brabant en Limburg, maar ook in steden als Nijmegen, Rotterdam, Velsen en Amsterdam, vielen zware verwoestingen. De schade was niet alleen fysiek, maar ook economisch en maatschappelijk. De wederopbouw begon direct na de oorlog en kreeg hulp van binnen- en buitenland. Monumenten en beelden zoals ‘De Verwoeste Stad’ in Rotterdam symboliseren de impact van de oorlog en herinneren aan de verschrikkingen van die tijd.
Bronnen
- GLD.nl: Help Nijmegen, de zwaarst getroffen stad van Nederland
- IndeHeiligeStede.nl: Oorlogsschade in Nederlandse steden – een overzicht van de gevolgen en herstel
- DeDokwerker.nl: Oorlogsschade
- Monumentenregister Cultureel Erfgoed: Rotterdam, 'De Verwoeste Stad'
- Sculpture International Rotterdam: De verwoeste stad