Wandelingen in Zuid-Holland: van natuur tot cultuur
juli 23, 2025
In Nederlandse steden wordt steeds meer natuurlijk groen vervangen door asfalt, beton en stenen. Deze ontwikkeling, bekend als verstening, heeft de afgelopen jaren fors toegenomen. Onderzoek toont aan dat in de 32 grootste gemeenten gemiddeld 54 procent van de buurten grotendeels versteend is, en in de vier grootste steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) zelfs tot 70 procent. Dit heeft significante gevolgen voor het klimaat, de biodiversiteit en de leefbaarheid van stedelijke gebieden.
Deze artikel biedt een overzicht van de toegenomen verstening in Nederlandse steden, de oorzaken, de impact op zowel mens en natuur, en mogelijke oplossingen. Het is gebaseerd op recente onderzoeken, rapporten en analyses van betrouwbare bronnen, zoals de Rijksoverheid, Natuur & Milieu en andere relevante partijen.
Verstening betekent dat natuurlijke gebieden, zoals parken, tuinen en grasvelden, vervangen worden door harde oppervlakken zoals wegen, straten, parkeerplaatsen en bebouwing. Deze verharding leidt tot een verminderde toegang tot groen, wat zowel voor inwoners als voor de natuur nadelige gevolgen heeft.
De toename van verstening wordt onder andere veroorzaakt door stadsuitbreidingen, nieuwe woningbouwprojecten en infrastructuuruitbreidingen. De groei van de stedelijke bevolking en de toegenomen druk op woningbouw zorgen ervoor dat ruimte voor groen vaak in het gedrang komt.
Volgens onderzoek door Natuur & Milieu en Sweco, is de afgelopen vijf jaar de verstening in de 30 grootste gemeenten flink toegenomen. Het aantal vierkante meters groen per woning is met 24 procent afgenomen. Dit betekent dat in 21 van deze gemeenten het groen juist afneemt, terwijl het aantal woningen toeneemt.
Een buurt wordt als versteend beschouwd wanneer er minder dan 75 vierkante meter groen per woning is of wanneer er minder dan één hectare aaneengesloten groen per buurt beschikbaar is. In deze situatie is er weinig ruimte voor biodiversiteit, en neemt het risico op hitte- en wateroverlast toe.
Verstening heeft directe en indirecte gevolgen voor het klimaat van steden. Beton en asfalt opslaan warmte, wat leidt tot het hitte-eilandeffect. In versteende buurten blijven oppervlakken warm na zonneschijn, waardoor de temperatuur in de zomer fors stijgt ten opzichte van groene buurten.
Daarnaast heeft verstening gevolgen voor het waterbeheer. Op verharde oppervlakken kan regenwater niet goed weglopen, waardoor straten sneller onder water lopen bij hevige regenval. Het rioolstelsel raakt overbelast, wat de kans op overstromingen en schade aan de infrastructuur vergroot.
Verstening heeft een negatieve impact op de biodiversiteit in stedelijke gebieden. Planten, vogels, bijen en andere soorten verliezen leefruimte, wat leidt tot een daling van de biodiversiteit. Groene zones verdwijnen of worden fragmentarisch, waardoor soorten geen geschikte habitat meer vinden. De resterende groene plekken zijn vaak te klein om soorten langdurig te ondersteunen.
Daarnaast heeft de afname van groen ook gevolgen voor de luchtkwaliteit. Bomen en planten filteren luchtvervuiling, maar in versteende gebieden blijft de vervuiling langer hangen. Dit heeft gevolgen voor de fysieke en mentale gezondheid van inwoners.
De toename van verstening is duidelijk waarneembaar in de vier grootste steden van Nederland:
Haarlem staat bekend om haar inspanningen op het gebied van groene steden. Toch is deze stad in de afgelopen jaren tweemaal opeenvolgend uitgeroepen tot de meest versteende stad van Nederland. Dit toont aan dat zelfs steden die actief proberen te vergroenen, niet ongemoeid blijven van de toegenomen verstening.
Gemeente Haarlem zegt dat er al “enorm veel” gebeurt, zoals het vervangen van pleinen door groen, het planten van bomen en het aanleggen van groene daken. Toch blijft het groen achter bij de toegenomen bebouwing en het behoud van open ruimte.
Er zijn diverse initiatieven om de negatieve gevolgen van verstening te verkleinen. Denk aan:
Deze initiatieven worden vaak uitgevoerd op individueel niveau, bijvoorbeeld door bewoners of kleine organisaties. Volgens onderzoek leveren ze echter niet genoeg op om de toegenomen verstening tegen te gaan. De trend blijft negatief, en het is duidelijk dat op landelijk en gemeentelijk niveau meer aandacht nodig is voor het behoud en uitbreiding van groen.
Een aantal bronnen benadrukt dat groenvisies vaak niet worden uitgevoerd of te weinig prioriteit krijgen. Rob van Tilburg van Natuur & Milieu zegt dat groenvisies vaak blijven bestaan als papieren werkelijkheid. Dit wil zeggen dat ze wel op papier worden opgesteld, maar in de praktijk worden vergeten of ondergeschikt gemaakt aan andere prioriteiten zoals woningbouw en infrastructuur.
Daarom pleiten organisaties zoals Natuur & Milieu voor landelijke beleidsmaatregelen die een minimale hoeveelheid groen garanderen in stedelijke gebieden. Volgens hen is groen niet een luxe, maar een absolute noodzaak voor de leefbaarheid van steden in de toekomst.
De Rijksoverheid heeft recent een rapportage uitgebracht over het tekort aan groen in Nederlandse steden. In dit rapport staat duidelijk dat de trend van toegenomen verstening zich doorzet. De Rijksoverheid benadrukt de noodzaak van een duurzame aanpak waarin groen een centrale rol speelt.
Daarnaast benadrukt de overheid dat groen een essentieel onderdeel is van klimaatadaptatie. Het helpt bij het opvangen van regenwater, het verlagen van hitte in steden en het verbeteren van de luchtkwaliteit. Groen is daarom niet alleen belangrijk voor het milieu, maar ook voor de gesondheid en het welzijn van inwoners.
De toekomstige uitdaging is om groen in steden gelijk te laten lopen met de woningbouw. Dit betekent dat bij elk nieuw woningbouwproject ook ruimte moet worden ingeruimd voor groen. In plaats van verder uitbreiding van verharde oppervlakken, moet er een duurzame balans worden gemaakt tussen bebouwing en groen.
Een mogelijke oplossing is het gebruik van duurzame bouwmethoden, zoals groene daken, geveltuintjes en regenwateropslag. Daarnaast is het belangrijk om bewoners te betrekken bij het ontwerp en beheer van groene ruimtes. Groen moet niet alleen als een esthetisch element worden gezien, maar als een essentieel onderdeel van de stedelijke leefomgeving.
Verstening in Nederlandse steden is een groeiend probleem dat zowel klimaatgevolgen heeft als gevolgen voor de leefbaarheid en biodiversiteit. Ondanks goede initiatieven op individueel en lokale niveau, blijft de trend van toegenomen verstening zich doorzetten. Groen visies blijven vaak onuitgevoerd, en groen krijgt weinig prioriteit in beleidsbeslissingen.
Om deze negatieve trend te keren, is het nodig om op landelijk, gemeentelijk en individueel niveau actie te ondernemen. Groen moet niet alleen in het stedelijk landschap blijven, maar ook worden uitgebreid, en groen visies moeten worden omgezet in praktijk. Groene steden zijn essentieel voor het tegengaan van klimaatverandering, voor de gezondheid van inwoners en voor het behoud van biodiversiteit.