Parijs ontdekken: een gids met bezienswaardigheden en praktische kaartinformatie
juli 28, 2025
Het verleden van Nederland is vaak geassocieerd met de zee, de grachten, de kerkelijke tradities en het koloniale rijk. Maar er is ook een ander verhaal, een donkerdere kant van de geschiedenis, die vaak verborgen is gebleven of onvoldoende erkend. Slavernij, in zowel de West als de Oost, was een integraal deel van het Nederlandse koloniale verleden. In de afgelopen jaren zijn er steeds meer inzichten ontstaan in deze geschiedenis, en ook het land lijkt langzaam te begrijpen dat dit deel van de geschiedenis niet weg te denken is. Toch blijft er veel werk te doen.
Deze tekst wil het licht op schijnen op het verborgen verleden van Nederland, met een focus op de rol van het land in de slavernij en de manier waarop dit verleden vandaag de dag wordt herdenkt of verward. Het doel is om een overzicht te geven van wat er in de bronnen staat over het Nederlandse slavernijverleden, met een nadruk op hoe dit verleden nog steeds zichtbaar is in de huidige samenleving.
Nederland en de slavernij: Een lang vergeten deel van de geschiedenis
Nederland had in de 17e tot 19e eeuw een belangrijke rol in de slavenhandel. Het land was betrokken bij de handel in slaven in zowel Suriname, de Antillen en Nederlands-Indië. De West-Indische Compagnie (WIC), die in 1621 opgericht werd, was een van de voornaamste organisaties die betrokken was bij de handel in slaven. In Amsterdam zijn er bijvoorbeeld gebouwen die als hoofdkwartier dienst deden voor deze compagnie, zoals het Grand Hotel, dat vandaag de dag een vijfsterrenhotel is, maar ooit een belangrijk centrum was van de slavenhandel. Op de gevels van het hotel zijn zelfs versieringen te zien die verwijzen naar deze geschiedenis.
Een van de voornaamste redenen dat het Nederlandse slavernijverleden zo lang verwaarloosd is, is dat het vaak gezien werd als iets dat "in de koloniën" is gebeurd, alsof Nederland zich daar als toeschouwer aan heeft gehouden. Dit is echter niet het geval. Het land had een directe rol in de organisatie van de slavenhandel, en ook de wetgeving en economische structuur in Nederland was sterk beïnvloed door deze handel.
De slavernij in de Oost: Een vergeten verhaal
Een belangrijk aspect van het Nederlandse slavernijverleden is de rol van Nederlands-Indië. In dit gebied bestond een vorm van slavernij die tot de eerste decennia van de twintigste eeuw duurde. Hoewel de slavernij formeel in 1860 afgeschaft werd, bleef het systeem van gedwongen arbeid in werkelijkheid voortbestaan. De reden hiervoor lag bij de lokale vorsten en grootgrondbezitters, die bang waren voor politieke onrust, en bovendien financieel verlies zouden lijden als ze niet langer op gedwongen arbeid konden rekenen.
Het feit dat de slavernij in Nederlands-Indië zo lang is voortgezet en dat er in Nederland vrijwel geen herdenking of onderwijs over dit deel van de geschiedenis is, is volgens sommige bronnen een vorm van geschiedvervalsing. Het is een vergeten deel van de geschiedenis dat tot op de dag van vandaag weinig aandacht krijgt in het onderwijs, in de nationale herdenkingen, of in het collectieve geheugen van Nederlanders.
De rol van onderwijs en herdenking in het slavernijverleden
In de afgelopen jaren is het slavernijverleden van Nederland wel steeds vaker onderwerp van herdenking en onderwijs geworden. In het primair en voortgezet onderwijs is het onderwerp opgenomen, en sinds 2013 wordt op 1 juli Keti Koti gevierd. Dit is het festival dat het einde van de slavernij in de Nederlandse koloniën in de West herdenkt.
Jennifer Tosch, een Surinaams-Amerikaanse gids die Black Heritage Tours leidt, benadrukt de belangrijkheid van bewustwording. Volgens haar is het niet genoeg om alleen het verleden in Suriname en de Antillen te erkennen, maar moet ook het verleden in Nederlands-Indië in het onderwijs en in de herdenkingen opgenomen worden.
Het feit dat Nederlanders vaak meer geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van het Britse, Franse of Duitse rijk dan in hun eigen verleden, is volgens Tosch een groter probleem. Nederland moet, zo stelt ze, leren om te kijken naar de rol die het land heeft gespeeld in de slavernij. Deze geschiedenis is niet "iemand anders’ geschiedenis", maar een deel van de geschiedenis van ons allen.
Keti Koti: Een moment van herdenking en reflectie
Keti Koti is het jaarlijkse festival dat op 1 juli plaatsvindt en het einde van de slavernij in de Nederlandse koloniën in de West herdenkt. In 1863 werd de slavernij formeel afgeschaft, maar het was niet direct het einde van gedwongen arbeid of van ongelijkheid. Het feest is een moment om stil te staan bij dit verleden en om te reflecteren op de onafgemaakte zaken die nog steeds gevolgen hebben voor vandaag de dag.
Volgens Jennifer Tosch is het belangrijk dat mensen dit moment niet alleen gebruiken om te herdenken, maar ook om bewust te worden van de rol die Nederland heeft gespeeld in de slavernij. Het is een moment om het verleden te erkennen, maar ook om te zien wat er nog moet gebeuren. Het is wat het is, zegt ze, en het gebeurde nou eenmaal. De vraag is nu wat er met die kennis gedaan moet worden.
De verborgen sporen van slavernij in Nederland
Hoewel de slavernij zelf niet in Nederland plaatsvond, zijn er sporen van dit verleden zichtbaar in het huidige land. Deze sporen zijn te vinden in architectuur, in historische documenten en in de namen van straten en gebouwen. Het Grand Hotel in Amsterdam is één van de duidelijkste voorbeelden van dit verschijnsel. Het hotel, dat tegenwoordig een luxe en moderne locatie is, was ooit het hoofdkwartier van de West-Indische Compagnie, die betrokken was bij de slavenhandel.
Er zijn ook andere plekken in Nederland waar het slavernijverleden zichtbaar is. In Utrecht bijvoorbeeld is er een lezing uit 1856 van Nicolaas Beets, waarin hij vier argumenten voor de afschaffing van de slavernij geeft. Deze lezing is een historisch getuigenis van de discussies en bewegingen die in Nederland plaatsvonden rond de afschaffing van de slavernij.
Het probleem van vergeten geschiedenis
Het feit dat het slavernijverleden van Nederland zo lang is vergeten is volgens sommige bronnen een vorm van geschiedvervalsing. Het is een abjecte vorm van verzwijging die niet alleen het huidige landschap van Nederland beïnvloedt, maar ook de manier waarop het land zichzelf ziet en hoe het omgaat met diversiteit en ongelijkheid.
In de afgelopen jaren is er wel meer aandacht gekomen voor het slavernijverleden van Nederland. Het Tropenmuseum in Amsterdam heeft bijvoorbeeld een tentoonstelling over de slavernij, en er zijn initiatieven zoals Black Heritage Tours die mensen helpen het verleden te begrijpen en te herdenken. Toch is er nog veel werk te doen, en het is duidelijk dat het slavernijverleden van Nederland nog lang niet volledig erkend en onderzocht is.
De rol van Nederland in de wereldgeschiedenis
Het feit dat Nederland betrokken was bij de slavernij heeft ook gevolgen gehad voor de relatie van het land met andere landen. In Indonesië, bijvoorbeeld, is er veel ervaring met de Nederlandse verzwijging en verdraaiing van de gezamenlijke geschiedenis. Nederland is in dit verband ook niet bevooroordeeld gebleven. In een symposium in Yogyakarta is er bijvoorbeeld sprake geweest van het Nederlandse slavernijverleden in de Indonesische archipel.
Deze internationale kritiek benadrukt nogmaals hoe belangrijk het is dat Nederland zijn eigen geschiedenis onderzoekt en erkent. Het is niet genoeg om alleen te kijken naar wat er in Nederland is gebeurd. De rol van Nederland in de wereldgeschiedenis, en hoe het land met zijn verleden omgaat, is ook van invloed op de manier waarop het land zich vandaag de dag gedraagt.
De toekomst van herdenking en onderwijs
Hoewel er in de afgelopen jaren meer aandacht is gekomen voor het slavernijverleden van Nederland, blijft er nog veel werk te doen. Het onderwijs is nog steeds te oppervlakkig, en de herdenkingen zijn nog steeds te beperkt. Het is belangrijk dat ook het deel van de geschiedenis dat zich afspeelde in Nederlands-Indië beter wordt onderzocht en in het onderwijs wordt opgenomen.
De toekomst van herdenking en onderwijs zal daarom moeten bestaan uit meer openheid, meer onderzoek en meer bereidheid om het verleden te erkennen. Het is niet genoeg om alleen te kijken naar wat er in het verleden is gebeurd. Het is ook belangrijk om te zien wat de gevolgen zijn van dat verleden voor vandaag de dag en wat er nog gedaan moet worden om die gevolgen te verwerken.
Conclusie
Het verborgen verleden van Nederland, met betrekking tot de slavernij, is een onderwerp dat steeds meer aandacht krijgt. In de afgelopen jaren is er meer onderzoek gedaan, en zijn er meer herdenkingen en initiatieven gestart om dit verleden te erkennen. Toch blijft het een onderwerp dat nog lang niet volledig onderzocht of verwerkt is.
Het is belangrijk dat Nederland als land niet alleen de slavernij in de West, maar ook in de Oost erkent en onderzoekt. Dit is niet alleen een kwestie van geschiedenis, maar ook van moreel gezag, van respect en van bewustwording. Het verleden is geen oord dat we kunnen vergeten. Het is een deel van wie we zijn en hoe we met de huidige samenleving omgaan.