Nederland in Beweging: Belangrijk Programma voor Gezond Leefstijl
juli 22, 2025
De Nederlandse kust lijkt op het eerste gezicht een rustige, zandige rand van het land. Maar onder het zand, tussen de duinen en soms midden in de natuur, liggen historische restanten verborgen: de bunkers van de Atlantikwall. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de Atlantikwall een verdedigingslinie die door Nazi-Duitsland werd gebouwd, met als doel een invasie van de geallieerden te voorkomen. Deze militaire constructies, vaak van beton of baksteen, zijn niet alleen een getuigenis van het verleden, maar ook toegankelijke en betekenisvolle plekken voor bezoekers. Op Bunkerdag, een speciale dag waarop deze verdedigingswerken voor het publiek geopend worden, is het mogelijk om deze historische locaties te bezoeken en hun rol in de oorlog en de wederopbouw na de oorlog te leren kennen.
Deze artikelen geven een overzicht van enkele van de meest interessante bunkers langs de Nederlandse kust. Hierbij wordt beschreven waar ze zich bevinden, wat hun historische betekenis is en hoe ze tegenwoordig worden gebruikt. Informatie is gebaseerd op openbare gegevens van Bunkerdag, musea en wandelroutes. Het doel is om te laten zien dat deze verlaten of verborgen bunkers niet alleen historische schatten zijn, maar ook een unieke kans bieden om verhalen van de oorlog, de bezetting en de wederopbouw te beluisteren.
De Atlantikwall: Een Verdedigingslinie voor de Oorlog
De Atlantikwall was een verdedigingslinie die door Nazi-Duitsland werd gebouwd langs de kust van Noord-West-Europa, inclusief Nederland. Deze linie bestond uit talloze bunkers, tankwallen en loopgraven, op strategische plekken gebouwd om eventuele invasies tegen te houden. De aanleg van deze linie had ingrijpende gevolgen voor de bevolking in de kustregio. In sommige steden werden de inwoners gedwongen hun huizen te verlaten en werd de stad omgetoverd in een 'Sperrgebiet' (verboden gebied), zoals het geval was in Den Helder. In andere steden, zoals de Waddeneilanden, moesten de inwoners juist blijven wonen en met de Duitse soldaten samenleven. De bezetter wilde dat het economische leven gewoon doorging en dat alle voorzieningen voor de Duitse strijdkrachten gebruikt konden worden.
De bunkers die tijdens deze periode zijn gebouwd, zijn meestal van gewapend beton en worden vaak gebruikt als commandoposten, geschutsbatterijen of schuilplaatsen. Tijdens de oorlog waren deze constructies vaak goed verborgen in de duinen of half verborgen onder het zand. Na de oorlog raakten veel van deze bunkers verlaten of werden ze in gebruik genomen voor andere doeleinden. In sommige gevallen werden ze zelfs omgebouwd tot woningen, zoals beschreven in de verhalen van Cocondo.
Bunkerdag: Een Dag van Openbare Toegang
Een van de meest interessante momenten waarop deze bunkers toegankelijk zijn voor het publiek, is Bunkerdag. Op deze dag, die meestal in mei of juni plaatsvindt, zijn bunkers langs de Nederlandse kust open voor bezoekers. De betonnen kolossen, die vaak beperkt toegankelijk zijn, worden op deze ene dag opengelegd zodat mensen kunnen leren over hun historische betekenis. Deze gelegenheid is een unieke kans om verhalen van de oorlog en de bezetting te horen verteld door de muren van deze constructies.
In Noordwijk, Katwijk en Valkenburg zijn er bijvoorbeeld meerdere bunkers die op Bunkerdag voor het publiek geopend worden. Het Atlantikwall Museum en het Museum Engelandvaarders in Noordwijk zijn verplichte bezoeken. Ook het Bezoekerscentrum Vliegveld Valkenburg is geopend. In Katwijk kan het monument van de tankmuur bezocht worden. Deze locaties geven een indruk van de uitgebreide verdedigingswerken die in de regio zijn aangelegd en de impact die dit had op de bevolking.
In Den Helder zijn op Bunkerdag meerdere bunkers open voor bezoekers. Het Atlantikwall Centrum Huisduinen, de FL 250 Flakgruppenkommandostand ‘Kroontjesbunker’ en de Hospitaalbunker 638 zijn enkele voorbeelden van de locaties die beschikbaar zijn voor bezoekers. De Kroontjesbunker speelde bijvoorbeeld een strategische rol tijdens de oorlog, waarin gegevens over vliegroutes en passerende vliegtuigen werden verzameld en doorgegeven aan andere Flakbatterijen. Deze bunker is uniek in Nederland, omdat zij intact is gebleven en toegankelijk is voor bezoekers.
In Friesland zijn er ook interessante bunkers die op Bunkerdag open zijn. Het Kazemattenmuseum in Kornwerderzand en de Atlantikwall bunkers op de eilanden zijn enkele van de locaties die toegankelijk zijn voor het publiek. Deze bunkers vertellen het verhaal van de Duitse bezetting en de verdedigingsstrategieën die op die tijd werden toegepast.
Bunkers in Noordwijk en de Omtrek
Noordwijk is een regio met een rijke historische erfenis, en de bunkers in deze regio spelen daar een belangrijke rol in. Tijdens de oorlog was Noordwijk een gewenst doelwit van de geallieerden. Het dorp was ongeveer dertig keer gebombardeerd, wat aanzienlijke schade veroorzaakte. Toch is het mogelijk om vandaag de dag de verdedigingswerken die destijds zijn gebouwd te bezoeken. De Atlantikwall en de tankmuur in deze regio zijn belangrijke getuigen van de oorlog en de bezetting.
Het Atlantikwall Museum in Noordwijk is een centrale plek voor het leren over de geschiedenis van deze verdedigingslinie. Het museum biedt bezoekers een overzicht van de bouw van de Atlantikwall en de rol die deze spoorde tijdens de oorlog. Het Museum Engelandvaarders is een ander belangrijk bezoeksdoel in de regio. Hier wordt verteld over de oorlogsvaarders, die vanuit Noordwijk naar het Engelse eiland werden gestuurd om de oorlog te beëindigen.
In Valkenburg is het Bezoekerscentrum Vliegveld Valkenburg geopend. Deze locatie geeft een indruk van het belang van het vliegveld tijdens de oorlog en hoe het werd gebruikt voor oorlogsoverdrachten en -activiteiten. Het centrum biedt bovendien uitleg over de rol die Noordwijk en Valkenburg speelden in de oorlog en de bezetting.
Bunkers in Den Helder en Julianadorp
Den Helder en Julianadorp zijn steden die tijdens de oorlog een belangrijke rol speelden in de Duitse verdediging. De aanleg van de Atlantikwall in deze regio had ingrijpende gevolgen voor de bevolking. In 1940 werd Den Helder gebombardeerd, waarna een deel van de bevolking de stad vrijwillig verliet. Vanaf 1942 werd ruim 10.000 inwoners gedwongen hun huis te verlaten en werd Den Helder een groot ‘Sperrgebiet’.
Op Bunkerdag zijn er meerdere locaties in Den Helder en Julianadorp die open zijn voor bezoekers. Het Atlantikwall Centrum Huisduinen is een belangrijk bezoeksdoel in de regio. Hier wordt verteld over de bouw van de Atlantikwall en de rol die deze speelde in de oorlog. De FL 250 Flakgruppenkommandostand ‘Kroontjesbunker’ is een ander interessant bezoeksdoel. Deze bunker was verantwoordelijk voor het verzamelen van informatie over vliegroutes en passerende vliegtuigen. De Hospitaalbunker 638 is een historische locatie die tijdens de oorlog dienstdeed als ziekenboeg voor soldaten.
In Julianadorp is de Geschutsbunker M219 geopend. Deze bunker speelde een strategische rol in de verdediging van de regio en is een belangrijk historisch erfdeel. Bezoekers kunnen de bunker betreden en leren over de rol die deze spoorde tijdens de oorlog.
Bunkers in Friesland
In Friesland zijn er ook interessante bunkers die op Bunkerdag open zijn voor het publiek. Het Kazemattenmuseum in Kornwerderzand is een van de meest populaire bezoeksdoelen in de regio. Hier zijn meerdere kazematten en bunkers te zien die tijdens de oorlog werden gebruikt. De Atlantikwall bunkers op de eilanden zijn andere locaties die toegankelijk zijn voor bezoekers. Deze bunkers vertellen het verhaal van de Duitse bezetting en de verdedigingsstrategieën die op die tijd werden toegepast.
De bevolking op de Waddeneilanden had een andere ervaring tijdens de oorlog dan de bevolking in andere kustregio's. In plaats van te evacueren, moesten de inwoners op de eilanden blijven wonen en samenleven met de Duitse soldaten. De bezetter wilde dat het economische leven gewoon doorging en dat alle voorzieningen voor de Duitse strijdkrachten gebruikt konden worden. De bunkers op de eilanden zijn daarom ook een getuigenis van deze situatie.
Bunkers in de Middenregio: Den Bosch en de Peel-Raamstelling
Niet alleen de kustregio’s zijn rijk aan bunkers en verdedigingswerken. In het midden van het land zijn er ook interessante locaties die verband houden met de Tweede Wereldoorlog. Den Bosch is een van die steden waar bunkers te vinden zijn. Deze bunkers zijn vaak verborgen onder de grond of in bossen, maar soms staan ze ook zichtbaar langs een (water)weg of in een weiland.
De dichtstbijzijnde bunker bij Den Bosch is de S3A kazemat nr. 206. Deze bunker maakte deel uit van de Peel-Raamstelling, een Nederlandse verdedigingslinie die van Nijmegen via Limburg en Noord-Brabant naar de Belgische grens liep. Het bijzondere aan deze bunker is dat de originele deur er nog steeds in zit; bij de meeste Nederlandse bunkers is die al verdwenen.
Al voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog had Nederland veel verdedigingswerken, bekend als kazematten of groepsschuilplaatsen. Deze lagen voornamelijk langs de waterlinies. De kazematten werden gebouwd met verschillende materialen en verschilden in grootte. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de woorden kazemat en groepsschuilplaats langzaam vervangen door bunker, wat afkomstig is uit de Engelse taal.
Hergebruik van Bunkers na de Oorlog
Na de oorlog werden veel bunkers in Nederland hergebruikt. Sommige werden omgebouwd tot woningen of vakantieverblijven. In badplaatsen zoals Hoek van Holland en Zandvoort, die tijdens de oorlog geëvacueerd en grotendeels met de grond gelijk gemaakt werden, werden de bunkers gebruikt als vervangende woonruimte. In deze gevallen werden de bunkers uitgegraven, wit geschilderd, versierd en hernoemd. Ze werden bekend onder namen als Ad Interim, Luctor et Emergo, Elly, Kurie of ‘t Haasje.
Een van de verhalen die hierbij verbonden zijn, is dat van mevrouw van Dop. Zij woonde tien jaar in haar bunker, kreeg er twee kinderen en wilde eigenlijk nooit meer weg. Dit verhaal illustreert niet alleen de hardheid en veerkracht van de inwoners die in de oorlog de grond van hun leven verloren, maar ook de creativiteit en aanpassingsvermogen die nodig waren om opnieuw een leven op te bouwen.
De verhalen van deze inwoners zijn een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van de bunkers. Ze tonen niet alleen de impact van de oorlog en de bezetting, maar ook de wederopbouw en de veerkracht van de mensen die deze tijd doorstonden. Door deze verhalen te delen en te behouden, wordt de geschiedenis van de bunkers levendig en toegankelijk voor toekomstige generaties.
Bunkers als Monumenten en Erfdeel
De bunkers die langs de Nederlandse kust en in het binnenland te vinden zijn, zijn niet alleen historische getuigen van de Tweede Wereldoorlog, maar ook belangrijke monumenten en erfdeel. Ze vertellen verhalen over de oorlog, de bezetting en de wederopbouw, en geven een beeld van hoe de bevolking destijds leefde en reageerde op de omstandigheden.
Sommige bunkers zijn behouden gebleven en zijn vandaag de dag openbaar toegankelijk. Andere zijn verlaten of grotendeels verborgen onder het zand. Toch blijven ze een unieke kans voor bezoekers om verhalen van het verleden te beluisteren en te leren over de geschiedenis van de Atlantikwall en de verdedigingsstrategieën die destijds werden toegepast.
Op Bunkerdag is het mogelijk om deze historische locaties te bezoeken en rondleidingen te volgen. Deze bezoeken geven een indruk van de functie en geschiedenis van de bunkers en helpen bij het begrijpen van hun rol in de oorlog en de bezetting. Het is een unieke gelegenheid om verhalen van de oorlog en de wederopbouw te horen en om historische werken in hun oorspronkelijke context te bezoeken.
Conclusie
De verdedigingswerken langs de Nederlandse kust, zoals de bunkers van de Atlantikwall, zijn niet alleen getuigen van de Tweede Wereldoorlog, maar ook belangrijke historische en culturele erfdeel. Ze vertellen verhalen over de bezetting, de wederopbouw en de veerkracht van de inwoners die deze tijd doormaakten. Op Bunkerdag zijn deze locaties openbaar toegankelijk, waardoor bezoekers een unieke kans krijgen om deze verhalen te beluisteren en de geschiedenis van deze verdedigingswerken te leren kennen.
De bunkers in steden zoals Noordwijk, Den Helder, Julianadorp en Den Bosch zijn slechts enkele van de vele locaties die toegankelijk zijn voor bezoekers. Elke locatie heeft haar eigen verhaal te vertellen en biedt een unieke kijk op de oorlog en de bezetting. Door deze verhalen te behouden en te delen, wordt de geschiedenis van de bunkers levendig en toegankelijk voor toekomstige generaties.
Deze bunkers zijn ook een getuigenis van de aanpassingsvermogen van de inwoners. Na de oorlog werden ze hergebruikt als woningen of vakantieverblijven, waardoor nieuwe levens werden opgebouwd op de grond van de vorige. Deze verhalen zijn even belangrijk als de verhalen van de oorlog en de bezetting, en tonen de hardheid en creativiteit van de mensen die deze tijd doorstonden.