Beschermde Natuurgebieden in Nederland: Aandeel, Aanpak en Toekomstvisie

In Nederland is de bescherming van natuurgebieden van groot belang voor de behoud van biodiversiteit en het behouden van unieke ecosystemen. De aandacht voor beschermde gebieden is gegroeid, mede als gevolg van internationale verplichtingen zoals het Ramsar-verdrag en de Europese Biodiversiteitstrategie. In dit artikel worden de verschillende soorten beschermde gebieden in Nederland, het aandeel beschermd landoppervlak, de rol van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en Natura 2000-gebieden, en de toekomstvisie besproken, gebaseerd op de gegevens uit de bronnen.

Aandeel Beschermde Natuurgebieden

In 2024 bedraagt het aandeel beschermd landoppervlak in Nederland 20%. Dit aandeel ligt vooral binnen het Natuurnetwerk Nederland (NNN), waarvan bijna de helft (9%) wettelijk beschermd is als Natura 2000-gebied. Het aandeel beschermd natuurgebied is in 2022 26% van het landoppervlak en binnenwater, inclusief het IJsselmeer. Voor kust- en mariene wateren is het aandeel beschermd natuurgebied 31%. Dit is ruimschoots meer dan de internationale doelstelling van 30% beschermde gebieden in 2030.

Deze cijfers tonen aan dat Nederland een aanzienlijk deel van zijn landoppervlak heeft beschermd, maar ook dat er nog ruimte is voor uitbreiding. Het doel is om in 2030 30% van het landoppervlak (inclusief binnenwater) te laten vallen onder beschermde gebieden. Hoewel het aandeel beschermd gebied in de afgelopen jaren is toegenomen, blijven extra inspanningen nodig om dit doel te halen.

Het Natuurnetwerk Nederland (NNN)

Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) is een samenhangend netwerk van bestaande en nieuw te ontwikkelen grotere natuurgebieden. Het doel van het NNN is om de biodiversiteit in Nederland te behouden, te herstellen en te ontwikkelen. Sinds 1990 is er ruim 117.000 hectare grond verworven en bijna 97.000 hectare ingericht als nieuwe natuur om bestaande natuurgebieden te vergroten en met elkaar te verbinden tot een netwerk. Overigens is het NNN nog niet klaar. In 2022 moest er nog 34.000 hectare als nieuwe natuur ingericht worden voor 2027.

Deze uitbreiding van het NNN is essentieel om de biodiversiteit in Nederland te behouden. Het NNN omvat niet alleen landgebieden, maar ook grote wateren zoals het Waddengebied, de Zuidwestelijke Delta, het IJsselmeergebied, de Noordzee, het kustgebied en het rivierengebied. De overheid wil de toekomst van de natuur in de grote wateren beter veiligstellen. Daarom ontwikkelde het Rijk, samen met anderen, in 2014 een toekomstvisie: de Natuurambitie Grote Wateren 2050-2100.

Natura 2000-gebieden

Natura 2000 is een netwerk van strikt beschermde natuurgebieden in Europa. In Nederland zijn er 162 Natura 2000-gebieden, die zowel op het land als op zee liggen. De meeste gebieden zijn inmiddels definitief aangewezen. Deze gebieden vallen onder het Vogel- en Habitatrichtlijn, en zijn gericht op het behouden van kwetsbare dier- en plantensoorten en hun omgeving.

De bescherming van Natura 2000-gebieden is streng. In deze gebieden is het verboden om zonder vergunning van de provincie een project op te zetten dat negatieve gevolgen kan hebben voor een Natura 2000-gebied. Zo mogen veehouderijbedrijven vlakbij een Natura 2000-gebied niet te veel ammoniak uitstoten. Deze bescherming kan niet door nationaal recht worden overruled.

Beschermde Stads- en Dorpsgezichten

Naast de beschermde natuurgebieden zijn er ook beschermde stads- en dorpsgezichten in Nederland. Deze gebieden vallen onder de Monumentenwet 1988 en zijn van belang voor het behoud van historische en culturele waarden. Rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten zijn gebieden met een bijzonder, historisch karakter, zoals een historische binnenstad of een ontworpen gebied. De aanwijzing van een beschermd gezicht beoogt de historische structuren te beschermen en deze tevens een plaats te geven in de toekomstige, ruimtelijke ontwikkelingen.

Voor beschermde stads- en dorpsgezichten gelden aparte regels met betrekking tot bestemmingsplannen. De gemeente is verplicht om een beschermend bestemmingsplan op te stellen. Een beschermend bestemmingsplan is veel gedetailleerder dan een “normaal” bestemmingsplan en bovendien gelden er strengere regels. Dit betreft niet alleen de bebouwing, maar ook de onbebouwde ruimte.

Ongerepte Natuur en Strikt Beschermde Gebieden

Hoewel Nederland geen ongerepte natuur heeft, zijn er wel gebieden die dichter bij de ongerepte natuur komen. Slechts een schamele 5% van alle beschermde natuur (NNN) op het land bestaat uit gebieden waar de natuur vrijwel (weer) haar eigen gang mag gaan, zoals bosreservaten en delen van de Veluwe. Deze gebieden vallen onder het type grootschalige dynamische natuur. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft in een rapport gekeken naar opties voor strikt beschermde gebieden in Nederland. Het gaat dan om gebieden die vallen onder het natuurtype grootschalige dynamische natuur (N01) maar bijvoorbeeld ook de bosreservaten.

Volgens een recente quick scan van het PBL is binnen de huidige beschermde natuur, na systeemherstel, een percentage van 6,4% strikt beschermde natuur haalbaar. Voor het behalen van de 10% is dus ook uitbreiding van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) nodig. Het doel is om in 2030 circa 3.700 km² strikt beschermde natuur te hebben, wat 1% van het landoppervlak inclusief binnenwater is.

Invloed van Menselijke Aktiviteiten

De kwaliteit van de natuur in de beschermde gebieden is sterk onder de maat, zoals blijkt uit de Staat van Instandhouding (SvI) van beschermde soorten en habitats. Dit komt naast versnippering vooral door te hoge stikstofdepositie, en droogte als gevolg van een te laag grondwaterpeil en klimaatverandering. Om deze problemen aan te pakken, zijn maatregelen nodig zoals het beperken van stikstofemissies en het aanpassen van het grondwaterpeil.

Maatregelen en Toekomstvisie

Om het doel van 30% beschermd gebied in 2030 te halen, zijn er maatregelen nodig. De Rijksoverheid en de twaalf provincies zijn samen hoofdverantwoordelijk voor het realiseren van het netwerk van beschermde gebieden. In het Natuurpact, dat in 2013 overeengekomen werd, hebben de Rijksoverheid en provincies hun ambities om natuur in Nederland te behouden en te verbeteren vastgelegd voor de periode tot en met 2027, waaronder het uitbreiden en afronden van het Natuurnetwerk Nederland.

Natuurorganisaties spelen een belangrijke rol bij de bescherming van natuurgebieden. Ze werken aan het behoud van biodiversiteit en het bevorderen van duurzame ontwikkeling. Daarnaast zijn er ook maatregelen vanuit bedrijven en overheden om meer gebieden te beschermen.

Conclusie

In Nederland is de bescherming van natuurgebieden van groot belang voor de behoud van biodiversiteit en het behouden van unieke ecosystemen. Het aandeel beschermd landoppervlak is in 2024 20%, en het doel is om in 2030 30% van het landoppervlak te laten vallen onder beschermde gebieden. Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en Natura 2000-gebieden spelen een cruciale rol in dit proces. Daarnaast zijn er ook beschermde stads- en dorpsgezichten, die belangrijk zijn voor het behoud van historische en culturele waarden. Om het doel van 30% beschermd gebied in 2030 te halen, zijn er maatregelen nodig, zoals het beperken van stikstofemissies en het aanpassen van het grondwaterpeil. De toekomstvisie is duidelijk: een sterker en duurzamer natuurbeleid in Nederland.

Bronnen

1. Behoud en beheer van natuurgebieden
2. Natuurgebieden
3. Aandeel beschermde natuurgebieden in Nederland, 2024
4. Natuur in Nederland in een notendop
5. Beschermde stads- en dorpsgezichten in Nederland
6. Natuurgebieden in Nederland
7. Beschermde natuurgebieden
8. Natura 2000 in Nederland
9. Hoe komt Nederland aan aan 30% beschermde natuur in 2030?
10. Aandeel beschermde natuurgebieden in Nederland, 2022
11. Bescherming van gebieden
12. Beschermde stads- en dorpsgezichten in Nederland
13. Aandeel en oppervlakte beschermde gebieden in Nederland