Steeds lager vruchtbaarheidscijfer in Nederland: trends, oorzaken en gevolgen

De demografie van Nederland verandert. Een duidelijke trend die zich de laatste jaren steeds duidelijker aandient, is het dalen van het geboortecijfer. Nederlandse vrouwen krijgen gemiddeld steeds minder kinderen, wat zorgt voor grotere demografische uitdagingen in de toekomst. Het vruchtbaarheidscijfer, dat aangeeft hoeveel kinderen gemiddeld per vrouw in haar leven geboren worden, is dalen tot historisch lage niveaus. Dit heeft gevolgen voor de maatschappij, de economie, maar ook voor individu en gezin. In dit artikel bespreken we de huidige cijfers, mogelijke oorzaken en de bredere impact van deze trend.

Het dalende geboortecijfer in cijfers

In 2023 werd het laagste aantal kinderen ooit in Nederland geboren. Het CBS schat dat in dat jaar ongeveer 165.000 kinderen ter wereld kwamen, wat het laagste geboortecijfer ooit maakt. Dit is een duidelijke krimp ten opzichte van vroegere jaren. Het vruchtbaarheidscijfer, dat het gemiddelde aantal kinderen per vrouw aangeeft, was in 2023 1,43. Dit betekent dat vrouwen gemiddeld iets minder dan één kind per vrouw krijgen in hun leven. In vergelijking met vroegere jaren is dit een historisch lage waarde.

De daling begon al rond 2010 en heeft zich de afgelopen jaren verder voltrokken. In 2024 is het cijfer verder gedaald tot 1,49, wat ook nog steeds onder de vervangingsnorm van 2,1 ligt. Een vruchtbaarheidscijfer boven 2,1 is nodig om de bevolking constant te houden zonder migratieeffecten. Bij een cijfer onder die markt dreigt de bevolking op de lange termijn in aantal te verminderen.

Ondanks het dalende geboortecijfer is de totale bevolking van Nederland in 2023 met ongeveer 140.000 toegenomen. Dit is echter volledig te danken aan migratie: er zijn meer mensen binnengekomen dan er zijn geëmigreerd. Het aantal overlijdens was in dat jaar lager dan het aantal geboortes, maar de groei is dus geheel het gevolg van migratie en niet van een hoge geboortespiegel.

Oorzaken van het dalende geboortecijfer

Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan het dalende geboortecijfer in Nederland. De meest genoemde oorzaken zijn economische onzekerheid, woningnood, veranderende sociaal-culturele waarden, en veranderingen in de levensloop van jongeren.

1. Economische onzekerheid

Een van de belangrijkste oorzaken die vaak genoemd worden is de economische onzekerheid. Voor veel jongeren en jonge stellen is het moeilijk om te plannen op het moment dat ze een kind willen. In een wereld van flexwerkers, tijdelijke contracten en onvoorspelbare inkomsten, is het voor sommigen niet mogelijk om financieel zeker te zijn voor het opvoeden van kinderen.

CBS-onderzoeker Tanja Traag stelt dat vooral vrouwen met een lage opleiding het moeilijk hebben. Deze vrouwen vinden minder vaak een vaste baan of geschikte woning, en dus ook geen financiële zekerheid. Ze vormen een groep die het meest in risico is om hun kinderwens uit te stellen of op te geven.

2. Woningnood en huizenprijzen

Een tweede belangrijke factor is de woningnood. In Nederland is de woningmarkt in de afgelopen jaren sterk gekrompen, en huizenprijzen zijn gestegen. Voor jonge stelletjes is het steeds lastiger om een woning te vinden die geschikt is voor een gezin. Voor sommigen wordt het idee om kinderen te krijgen dus uitgesteld tot het moment dat een geschikte woning is gevonden.

Hoogleraar sociale demografie Jan Latten wijst erop dat er geen direct bewijs is dat de woningnood de enige oorzaak is, maar wel dat de trends samenhangen. Hoe groter de woningnood, hoe later jongeren kinderen krijgen – of helemaal niet meer.

3. Veranderende sociaal-culturele waarden

Naast economische en financiële factoren zijn er ook veranderende sociaal-culturele waarden die een rol spelen. Vrouwen zijn inmiddels sterker in hun carrière en stellen hogere eisen aan partners en gezin. Deze verandering heeft geleid tot een vertraging in het starten van een gezin. Ook is er een groeiende groep jongeren die bewust kiezen om geen kinderen te krijgen.

Demograaf Richard Paping legt uit dat vrouwen in Nederland de neiging hebben om geboortes uit te stellen. Hoe langer ze dit doen, hoe minder kans er is dat ze uiteindelijk meer kinderen krijgen. Dit fenomeen wordt beschreven als 'uitstel leidt tot afstel'.

4. Verandering in levensloop

De levensloop van jongeren verandert. Onderwijsduren zijn langer, carrièreplanningen zijn complexer, en het idee van gezin en kinderen is minder centraal dan in vroegere generaties. Vrijwillige kinderloosheid neemt toe, evenals het idee dat het 'normaal' is om geen kinderen te hebben.

In dit kader is het ook belangrijk om te weten dat het aantal vrouwen zonder kinden toeneemt. Volgens CBS-onderzoeker Tanja Traag is het aantal niet-moeders het sterkst toegenomen. Vrouwen die uiteindelijk kinderen krijgen, krijgen er evenveel als vroeger, maar het totale aantal vrouwen dat kinderen krijgt is gedaald.

Gevolgen van het dalende geboortecijfer

Het dalende geboortecijfer heeft brede gevolgen voor de maatschappij, de economie en het individu. Hieronder worden enkele belangrijke gevolgen besproken.

1. Bevolkingsgroei afhankelijk van migratie

De groei van de Nederlandse bevolking is steeds afhankelijker van migratie. In 2023 was de bevolkingsgroei volledig het gevolg van immigratie. Zonder de toestroom van mensen uit andere landen zou de bevolking in aantal zijn gedaald. Dit is een duidelijk signaal dat het geboortecijfer onder het niveau van vervanging ligt, wat op de lange termijn kan leiden tot een demografische krimp.

2. Oudere bevolking

Naarmate het geboortecijfer dalen blijft, neemt de leeftijd van de bevolking toe. Dit heeft gevolgen voor de sociale zekerheid, het zorgsysteem, en de werklucrhand. Er is steeds minder jonge bevolking om de zorg voor de oudere bevolking te kunnen verlenen en om in de werklucrhand te treden.

3. Sociale en emotionele impact

Op individueel niveau heeft het dalende geboortecijfer ook emotionele en sociale impact. Veel jongeren en jonge stellen voelen zich onder druk om kinderen te krijgen, terwijl tegelijkertijd de realiteit hun kinderwens belemmert. Dit kan leiden tot stress, frustratie en een gevoel van onmacht.

Bij jongeren uit gezinnen met lage inkomens en onvaste banen is het gevoel van onzekerheid nog sterker. Deze jongeren zijn vaak degenen die het meest in risico zijn om hun kinderwens te verliezen of uit te stellen.

4. Impact op jeugdhulp en jeugdbescherming

Het dalende geboortecijfer heeft ook gevolgen voor de jeugdhulp en jeugdbescherming. In 2024 is het aantal kinderen dat jeugdbescherming kreeg iets gedaald, maar het CBS verwacht dat de definitieve cijfers hoger uitvallen. Deze daling is vooral duidelijk bij kinderen uit gezinnen met lage inkomens of bij gescheiden ouders. Dit is een signaal dat deze groepen het slechtst geholpen zijn in de periode vóór de toepassing van jeugdbeschermingsmaatregelen.

Het aantal kinderen met jeugdhulp (zowel met als zonder verblijf) is in 2024 ongeveer gelijk gebleven, wat op zich een stabiele situatie suggereert. Toch wijst het op een onderliggende groei in de behoefte aan jeugdhulp, vooral voor kinderen uit kwetsbare gezinnen.

Conclusie

Het dalende geboortecijfer in Nederland is een belangrijke demografische trend met brede gevolgen. Het vruchtbaarheidscijfer is historisch laag, wat betekent dat jongeren gemiddeld minder kinderen krijgen dan vroegere generaties. De daling wordt veroorzaakt door economische onzekerheid, woningnood, veranderende sociaal-culturele waarden en veranderingen in de levensloop van jongeren.

De gevolgen zijn zowel voor de individuen als voor de maatschappij. De bevolkingsgroei is afhankelijk van migratie, de bevolking wordt ouder, en er is een toename van jongeren die bewust kiezen voor kinderloosheid. Ook heeft het dalende geboortecijfer gevolgen voor de jeugdhulp en jeugdbescherming, vooral voor kwetsbare groepen.

Het is belangrijk dat maatschappelijke en beleidsmakers deze trend in de gaten houden. In de toekomst kan het dalende geboortecijfer leiden tot een demografische krimp, wat impact heeft op de economie, het zorgsysteem en de sociale cohesie. Het creëren van een maatschappij waarin jongeren zich wél zeker voelen om een gezin te stichten, is essentieel voor een duurzame toekomst.

Bronnen

1. Steeds minder kinderen geboren in Nederland, welke gevolgen heeft dat?
2. Een kind krijgen is geen normale zaak meer
3. Steeds minder kinderen met jeugdbescherming
4. Laag geboortecijfer Nederland kan komen door hoge huizenprijzen
5. Steeds minder kinderen geboren in Nederland – welke gevolgen heeft dat?
6. Nieuw record: Nederlanders hebben nog nooit zo weinig kinderen gekregen