Nederlandse tuinen worden steeds minder groen: trends, uitdagingen en kansen voor verandering

In Nederland zijn tuinen al eeuwenlang een essentieel onderdeel van het stedelijke en plattelandslandschap. Zowel particuliere als openbare groene ruimtes spelen een rol bij de leefbaarheid van de stad en het dorp. Toch wordt steeds duidelijker dat de totale groenoppervlakte in Nederland sterk onder druk komt te staan. Tuinen worden steeds vaker verstenen, en het aantal beschikbare volkstuinen neemt af ten gunste van woningbouwprojecten. Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor klimaatresilientie, biodiversiteit en de leefbaarheid van stedelijke gebieden.

Deze artikel beoogt een overzicht te geven van de huidige trends rond groen in particuliere tuinen, de rol van gemeenten en burgers in het behoud en vergroenen van die ruimte, en de kansen om hier verandering in te brengen. Op basis van recente data en initiatieven wordt geanalyseerd wat de stand van zaken is, welke uitdagingen er zijn, en wat de mogelijkheden zijn om tuinen weer meer ruimte te geven voor groen en natuur.

Steeds minder groen in particuliere tuinen

De oppervlakte van particuliere tuinen in Nederland is een belangrijk aandachtspunt. Er zijn ongeveer 5,5 miljoen particuliere tuinen in het land, waarvan de gemiddelde grootte rond de 100 m² ligt. Samen vormen deze tuinen een totaal van 550 miljoen m², wat overeenkomt met 550 km². Dit is ruim tien keer zo groot als het Nationaal Park De Hoge Veluwe. Toch is deze groene ruimte onder druk. Een groot deel van de particuliere tuinen wordt steeds verder verstenend – met tegelperrons, schuttingen, verharding en gazonvloeren. Deze trend leidt tot een afname van de groene oppervlakte en een toename van het verhard oppervlak, wat gevolgen heeft voor het klimaat en de biodiversiteit.

De drijfveren achter deze verstening zijn meervoudig. Inwoners zien hun tuin steeds vaker als een verlengstuk van hun woning, een soort buitenwoonkamer. Dit heeft gevolgen voor de manier waarop tuinen worden ingericht. De nadruk ligt op onderhoudsvrije oplossingen: gazonvloeren, tegels en uniforme struiken. Deze ontwikkeling leidt tot een afname van de ecologische waarde van particuliere tuinen.

De toekomst van volkstuinen in kritiek

Naast particuliere tuinen speelden volkstuinen in het verleden een belangrijke rol in het stedelijke landschap. Volkstuinen zijn kleine, openbare stukken grond die door burgers worden gekweekt. Ze vormen een plek waar mensen zich kunnen verbonden met de natuur en hun buren. Ook hier is er een duidelijke verandering van koers.

In 20 jaar tijd is het aantal hectaren volkstuinen afgenomen van 4062 naar 3608. De vraag naar volkstuinen blijft stijgen, maar het aanbod neemt af. In gemeenten als Rotterdam, waar volkstuinen sinds 1938 bestaan, zijn er nu slechts 245 tuinen over, terwijl de wachtlijst op 200 mensen staat. Deze wachtlijsten groeien vooral sinds de coronacrisis, toen mensen meer aandacht begonnen te geven aan het leven buiten de woning. De wachtlijsten zijn echter lang, en in veel gevallen wordt er ook geen plek vrijgemaakt, omdat volkstuinen worden afstaan voor woningbouwprojecten.

Volgens John Gerritse, voorzitter van een volkstuinvereniging in Rotterdam, is er een duidelijke wisseling in de doelgroep van volkstuinen. In het verleden waren deze tuinen vooral populair bij gepensioneerden, maar in de afgelopen jaren is er een nieuwe groep opgedoken: ouders met jonge kinderen. Deze groep ziet volkstuinen als een gezamenlijke ruimte voor de buurt, waar kinderen kunnen spelen en ouders contact kunnen maken met buren. Toch is de vraag groter dan het aanbod, en gemeenten blijven woningbouw vaak prioriteren boven het behoud van volkstuinen.

De rol van gemeenten in het vergroenen van particuliere tuinen

Het feit dat particuliere tuinen een groot potentieel hebben voor vergroening, heeft geleid tot initiatieven van gemeenten om burgers aan te zetten tot meer groen in hun tuinen. Een voorbeeld is Stichting Steenbreek, waar 190 van de 342 gemeenten in Nederland bij betrokken zijn. Deze stichting werkt aan het vergroenen van stedelijke en plattelandsgebieden, en ziet particuliere tuinen als een belangrijk deel van het plaatje. Het idee is dat gemeenten niet langer alleen verantwoordelijk zijn voor het vergroenen van de openbare ruimte, maar dat ook particuliere eigendommen een rol moeten spelen.

Gemeenten benoemen hitte- en waterstress als de grootste uitdagingen voor de toekomst. Door het klimaatveranderingen neemt de kans op droogte en extreme hitte toe. Groen in particuliere tuinen kan hier tegenwerken. Bomen, struiken en bloemen helpen bij het afkoelen van stedelijke gebieden en bij het opvangen van regenwater. Bovendien draagt groen bij aan biodiversiteit en de leefbaarheid van de stad.

Maar de overheid alleen kan dit niet doen. Volgens gemeentebelangen zoals Maaike Jansen van de Overijsselse gemeente Rijssen-Holten is er behoefte aan samenwerking met inwoners en bedrijven. Zij benadrukt dat gemeenten willen dat er meer groen komt in hun gemeente, maar dat dit niet alleen hun taak is. Ze benoemen het belang van het betrekken van burgers bij het vergroenen van hun eigen tuinen.

Groen in de stad: kansen en uitdagingen

Het feit dat tuinen een groene functie kunnen hebben, is een kans. Elke boom, elke bloem of struik die in een particuliere tuin geplant wordt, draagt bij aan de leefbaarheid van de stad. Toch blijft het een uitdaging om mensen over te halen om deze groene optie te kiezen boven verharding en stenen. De neiging is om de tuin te zien als een verlengstuk van de woning, en niet als een stukje groen dat bijdraagt aan de stad.

Natuurmonumenten benadrukt dat het Nationale Tuinonderzoek een kans biedt om inzicht te krijgen in hoe Nederlandse tuinen eruitzien en hoeveel mensen bereid zijn om groen in hun tuin te planten. Volgens de organisatie is ruim 56.000 hectare grond in Nederland in gebruik als privétuin. Deze ruimte kan een grote bijdrage leveren aan het herstel van de biodiversiteit, maar alleen als er bewust wordt gekozen voor groen in plaats van verharding.

Een belangrijk aspect van het vergroenen van particuliere tuinen is het herstel van de biodiversiteit. De aantallen wilde bijen, vlinders en andere insecten nemen af, en dit heeft gevolgen voor het bestuiven van planten en het voedselnetwerk. Groene tuinen kunnen hier een rol in spelen. Het aanplanten van wilde bloemen, het laten staan van onkruid en het gebruik van natuurlijke oppervlakken in plaats van tegels, kan de natuur een boost geven. Boswachter Mathiska Lont benadrukt dat variatie in tuinen belangrijk is voor de biodiversiteit. Hoe meer soorten planten er zijn, hoe meer diersoorten er leven kunnen.

De impact van woningbouw en verstedelijking

De toekomst van groen in particuliere tuinen wordt ook beïnvloed door de groeiende druk van woningbouw en verstedelijking. Gemeenten zien woningbouw vaak als een hogere prioriteit dan het behoud van groene ruimte. In sommige gevallen worden volkstuinen afgedankt voor nieuwe woningen, en worden particuliere tuinen verder verstenend. In het verleden waren volkstuinen een populaire vorm van groen in de stad, maar vandaag de dag zijn die ruimtes steeds zeldzamer.

Ruud Grondel van het Algemeen Verbond van Volkstuindersverenigingen in Nederland (AVVN) benadrukt dat er wel een lichtpunt is. In sommige steden, zoals in Utrecht, is het mogelijk om woningbouwprojecten te combineren met het behoud van groene ruimte. Een voorbeeld is Tuinenpark Ons Buiten, waar een kinderboerderij en tuintjes voor de buurt werden aangelegd. Hierdoor werd de buurt betrokken bij het park, en konden bouwplannen worden afgewezen.

Wat kunnen gemeenten en burgers doen?

Het vergroenen van particuliere tuinen vraagt om samenwerking tussen gemeenten en burgers. Gemeenten kunnen initiatieven starten om burgers aan te zetten tot het vergroenen van hun tuinen. Voorbeelden zijn het aanbieden van subsidies voor het planten van bomen en struiken, het organiseren van workshops over ecologische tuinieren en het creëren van campagnes die groen in de stad benadrukken.

Op burgersniveau is het belangrijk om bewust te kiezen voor groen in de tuin. In plaats van het hele terrein te verharden, kan men kiezen voor een mix van gazon, struiken en bloemen. Het gebruik van regentonnen, het planten van wilde bloemen en het aanleggen van insectenhavens zijn allemaal manieren om de biodiversiteit te vergroten.

Natuurmonumenten benadrukt dat het Nationale Tuinonderzoek een kans biedt om inzicht te krijgen in de huidige toestand van Nederlandse tuinen. Dit onderzoek kan ook leiden tot het ontwikkelen van specifieke campagnes en programma’s die gericht zijn op het vergroenen van particuliere tuinen. Het is de bedoeling dat dit onderzoek aantoont hoeveel mensen bereid zijn om hun tuin ‘groener’ te maken, en wat de meest effectieve strategieën zijn.

Conclusie

De groene ruimte in Nederlandse particuliere tuinen blijft onder druk staan. De neiging om tuinen te verstenen en verharding te kiezen boven groen leidt tot een afname van de ecologische waarde van deze ruimtes. Tegelijkertijd blijft de vraag naar volkstuinen stijgen, terwijl het aanbod afneemt. Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor klimaatresilientie, biodiversiteit en leefbaarheid.

Gemeenten zien de toekomst van groene ruimte in stedelijke gebieden als een gezamenlijke taak. Het vergroenen van particuliere tuinen is een kans, maar het vraagt om samenwerking tussen burgers, bedrijven en overheden. Door bewust te kiezen voor groen in particuliere tuinen, kunnen we bijdragen aan een duurzamere toekomst. Het is duidelijk dat er nog veel werk is aan de winkel, maar de kansen om dit te veranderen zijn er.

Bronnen

1. Private tuinen steeds minder privée: 550 miljoen m² te winnen voor vergroening
2. Even de stad uit: wachtlijsten volkstuinen enorm lang, maar er zijn er steeds minder
3. Stichting Steenbreek groeit door private tuin steeds minder privezaak
4. Met groenere, wildere tuinen kan de natuur een boost krijgen
5. Veel Nederlandse steden en dorpen worden minder groen
6. Hopelijk willen meer mensen hun tuin vergroenen vanwege coronamaatregelen