Nederlandse syriëgangers steeds vaker vast in kampen in Syrië en Turkije

Sinds 2012 zijn honderden Nederlanders naar Syrië en Irak gereisd met de intentie om zich aan te sluiten bij extremistische groepen. Deze uitreizigers vormen een belangrijke aandachtspunt vanwege de risico’s die zij kunnen vormen zowel voor zichzelf als voor de samenleving in Nederland. In de afgelopen jaren zijn er veranderingen opgetreden in de situatie van deze personen. In plaats van terug te keren naar Nederland, blijven velen in de regio, vaak vast in opvangkampen of detentiecentra. Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor de veiligheid, de rechtspraak en de toekomst van deze personen, zowel volwassenen als minderjarigen.

De AIVD heeft gegevens verzameld over het aantal Nederlanders dat is uitgereisd, is gesneuveld, is teruggekeerd of nog in de regio verblijft. Deze gegevens bieden inzicht in de omvang van het probleem en de huidige situatie. In dit artikel wordt ingegaan op de aantallen uitreizigers, de locaties waar zij verblijven, en de maatregelen die worden genomen in Nederland in verband met hun eventuele terugkeer of verdere opvang.

Aantallen en trends

Volgens de AIVD zijn er sinds 2012 ongeveer 305 Nederlanders uitgereisd naar het strijdgebied in Syrië of Irak. Van deze personen zijn er 90 gesneuveld en 55 zijn teruggekeerd naar Nederland. De terugkeerders worden of zijn vervolgd. Een groot deel van de uitreizigers heeft zich aangesloten bij ISIS, een organisatie die in 2014 en 2015 een groot deel van Syrië en Irak onder controle had. Sindsdien is het kalifaat echter verslagen en zijn de overblijfselen van deze organisatie grotendeels verspreid over de Syrische woestijn en andere regio’s.

De meeste uitreizigers zijn volwassenen, maar er is ook een aanzienlijk aantal minderjarigen betrokken. Dit betekent dat zij ten minste één ouder hebben met de Nederlandse nationaliteit of ouders die langere tijd in Nederland hebben gewoond. Het aantal minderjarigen dat is uitgereisd of dat nu in kampen verblijft, is ongeveer 170. Deze minderjarigen bevinden zich vooral in Syrisch-Koerdische opvangkampen of in detentiecentra in Noordoost-Syrië.

Tabel: Overzicht van uitreizigers en terugkeerders

Deze cijfers tonen aan dat het aantal Nederlanders dat nog in de regio verblijft, behoorlijk aanzienlijk is. Van de 75 volwassenen die nog in de regio verblijven, woont een derde in Syrisch-Koerdische kampen, zoals al-Roj of al-Hawl, of in detentiecentra in Noordoost-Syrië. Andere verblijven in Noordwest-Syrië of mogelijk elders in Syrië. Een klein deel bevindt zich in Turkije.

Locaties en situatie in de regio

De situatie van de Nederlandse uitreizigers die nog in Syrië, Irak of Turkije verblijven, is uiteenlopend. Sommigen zijn vast in kampen of detentiecentra, terwijl anderen in groepen actief blijven. Het Syrisch-Koerdische kamp al-Roj en al-Hawl zijn bekend om hun rol in de opvang van vrouwen en kinderen die ooit bij extremistische groepen waren betrokken. In deze kampen zijn de omstandigheden vaak zwaar, met beperkte medische zorg, slechte hygiëne en weinig toegang tot educatieve programma’s.

In Noordwest-Syrië zijn er ook groepen actief die zich niet helemaal hebben losgemaakt van hun verleden. Dit betekent dat personen die daar verblijven, mogelijk nog steeds een veiligheidsrisico kunnen vormen. De situatie is complex, omdat het niet altijd duidelijk is of deze personen zich volledig hebben afgewend van hun vroegere overtuigingen.

Een deel van de uitreizigers is mogelijk elders in Syrië, waarbij het onduidelijk is waar precies. Deze personen kunnen zich in regio’s bevinden waar het conflict minder actief is, maar waar de veiligheid en toegang tot basisvoorzieningen ook beperkt zijn. In Turkije verblijven een klein aantal Nederlandse uitreizigers, maar de situatie daar is minder goed onderzocht.

Minderjarigen en hun toekomst

Een van de belangrijkste zorgen is de toekomst van de 170 minderjarigen die in de regio verblijven. Deze kinderen zijn in de meeste gevallen in opvangkampen of gevangen, waar hun toekomst onzeker is. Zij zijn vaak kinderen van personen die zich aansloten bij extremistische groepen. In sommige gevallen zijn de ouders overleden of zijn ze opgesloten in kampen of gevangen. In andere gevallen hebben de ouders zich losgemaakt van hun vroegere overtuigingen, maar is er nog steeds sprake van juridische complicaties.

De meeste kinderen die in kampen verblijven, zijn jonger dan 18 jaar en hebben geen toegang tot een stabiele opvoeding of juridische bescherming. In veel gevallen zijn de ouders niet in staat om hun kinderen terug te halen vanwege juridische beperkingen of omdat ze zelf in gevangenschap of kampen verblijven.

Tabel: Categorieën van minderjarigen in de regio

Deze cijfers tonen aan dat het grootste deel van de minderjarigen zich bevindt in Noordwest-Syrië, waar ze in kampen of gevangen verblijven. Deze situatie heeft gevolgen voor hun toekomst, aangezien ze vaak geen toegang hebben tot educatieve programma’s of juridische ondersteuning.

Veiligheidsrisico’s en maatregelen in Nederland

Het terugkeren van uitreizigers naar Nederland kan een veiligheidsrisico vormen, vooral voor personen die actief betrokken waren bij extremistische groepen. De AIVD heeft onderkend dat er sinds 2012 ongeveer 300 personen uit Nederland zijn uitgereisd met jihadistische intenties. Een derde daarvan was vrouw. Het leeuwendeel heeft zich aangesloten bij ISIS, een klein deel bij jihadistische groeperingen in Noordwest-Syrië.

De AIVD houdt deze personen nauwlettend in de gaten, en als ze teruggaan naar Nederland, worden zij vervolgd. De rechterlijke macht kan bepalen of zij worden opgesloten, in voorwaardelijke vrijheid worden gesteld of worden verbannen. In sommige gevallen wordt ook een verbod op het verlaten van het land opgelegd.

Maatregelen om te voorkomen dat personen zich aansluiten bij extremistische groepen zijn onderdeel van de bredere preventiecampagnes van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Deze campagnes richten zich op jongeren en hun omgeving en hebben als doel om radicalisering op te vangen op een vroeg stadium.

Conclusie

Het aantal Nederlanders dat is uitgereisd naar Syrië en Irak blijft op een hoge schaal, met verstrekkende gevolgen voor zowel de betrokken personen als voor de samenleving in Nederland. Het feit dat steeds meer uitreizigers vastzitten in kampen of detentiecentra, betekent dat hun toekomst onzeker is en dat de juridische en veiligheidskwesties complexer worden. Minderjarigen die in de regio verblijven vormen een bijzondere uitdaging vanwege hun kwetsbaarheid en het gebrek aan juridische bescherming.

Het is belangrijk dat Nederland en internationale samenwerkingen op zoek blijven naar oplossingen voor deze personen, zowel voor de volwassenen als voor de kinderen. In de tussentijd blijft de AIVD en andere veiligheidsinstanties hun werk doen om te voorkomen dat deze personen een risico vormen voor de maatschappij.

Bronnen

1. RTL Nieuws
2. AIVD - Uitreizigers en terugkeerders