Criminaliteit in Nederland: Trends, Cijfers en Beleving in 2024

De vraag of er sprake is van een toegenomen criminaliteit in Nederland is sinds enkele jaren regelmatig onderwerp van discussie in de media, politiek en de bredere maatschappij. In 2024 is deze kwestie nog steeds actueel, aangezien cijfers en verhalen elkaar soms tegenstrijdig lijken te stellen. Terwijl sommige vormen van criminaliteit afnemen, zoals woninginbraken en geweldsdelicten, zien we een toename in zakkenrollen, fietsdiefstallen en cybercriminaliteit. Bovendien blijft de beleving van criminaliteit bij de bevolking vaak afwijken van de feiten.

In dit artikel geven we een overzicht van de recentste cijfers, trends en analyses, op basis van betrouwbare bronnen. We laten zien welke vormen van criminaliteit zijn toegenomen of afgenomen, welke groepen het hardst getroffen worden en wat de maatschappelijke gevolgen zijn. Daarnaast bekijken we hoe mensen in Nederland de criminaliteit in hun eigen omgeving beoordelen en wat de rol is van factoren zoals jongerenmisdaad, media en veiligheidsmaatregelen.

Trends in geregistreerde criminaliteit

De statistieken tonen een complex beeld van de geregistreerde criminaliteit in Nederland. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is er sinds 2012 een langdurige daling in traditionele criminaliteit geweest, met een totale daling van bijna 50 procent tussen 2012 en 2021. Deze positieve ontwikkeling is echter in de afgelopen jaren verstoord. In 2023 is het aantal geregistreerde misdrijven opnieuw gestegen, vooral in 2022 en in mindere mate in 2023. Het CBS ziet in deze cijfers een herstel naar het niveau van 2019, vóór de coronapandemie.

De Veiligheidsmonitor 2023 van het ministerie van Justitie en Veiligheid bevestigt deze trend. In 2023 gaf 20 procent van de Nederlanders van 15 jaar of ouder aan slachtoffer te zijn geweest van traditionele criminaliteit. Dit is een toename ten opzichte van 2021, waarin 17 procent slachtoffer was. In 2019 was dit percentage ongeveer gelijk aan 2023, maar lag het iets lager. De toename is vooral duidelijk bij geweldsdelicten.

Deze cijfers duiden op een herstel van de criminaliteit in vergelijking met de dieptepunten tijdens de coronapandemie, maar tonen ook dat de lange termijn trend nog niet volledig is hersteld.

Vormen van criminaliteit die toenemen

Hoewel de totale criminaliteit sinds de jaren 2000 sterk is gedaald, zijn er bepaalde vormen van criminaliteit die momenteel stijgen. Deze toenames zijn zowel aan de hand van geregistreerde misdrijven als aan de hand van zelfdeelname-onderzoeken zoals de Veiligheidsmonitor duidelijk.

Zakkenrollerij en diefstallen

Een van de duidelijkste toenames is in zakkenrollerij en diefstallen. Het Openbaar Ministerie (OM) meldt in zijn jaarverslag van 2023 dat het aantal zakkenrollerijen met 20 procent is toegenomen ten opzichte van 2022. Ook de diefstal van brommers en fietsen is met 5 procent gestegen. In Midden-Nederland is zelfs een toename van 34 procent in zakkenrollerij gemeld, vergeleken met februari 2022.

Winkeliers rapporteren ook over toegenomen diefstallen in de retailsector. De Veiligheidscoalitie wijst op een stijgende lijn bij winkeldiefstallen, die in 2023 met 12 procent zijn toegenomen. Deze trends zijn zorgwekkend, aangezien het vooral jongeren betreft die betrokken zijn bij deze vormen van criminaliteit. In 2023 was 14 procent van de jeugdmisdrijven gericht op geweld, vergeleken met 11 procent in 2019.

Cybercriminaliteit

Een andere vorm van criminaliteit die sterk toeneemt, is cybercriminaliteit. Hoewel traditionele criminaliteit in de jaren vanaf 2005 afnam, is cybercriminaliteit nu een van de grootste groeisectors in de misdaadwereld. Het CBS meldt dat in 2023 16 procent van de Nederlanders in aanraking kwam met vormen van cybercriminaliteit. Dit omvat phishing, ransomware, identiteitsfraude en online bedreigingen.

De Veiligheidsmonitor 2023 wijst uit dat jongeren het kwetsbaarst zijn voor cyberfraude. 9 procent van de Nederlanders werd in 2023 slachtoffer van online oplichting, 6 procent van hacken, 3 procent van online bedreiging en intimidatie, en 1 procent van andere vormen van online criminaliteit. Hoewel de algemene cijfers iets dalen ten opzichte van 2021, is het probleem nog lang niet opgelost.

Geweld en liquidaties

Hoewel het aantal moorden en doodslagzaken met 10 procent is gedaald in 2023, is er wel sprake van een toename in ernstige geweldsdelicten en liquidaties. In de media worden regelmatig verslagen over gewelddadige incidenten, zoals explosies, liquidaties op klaarlichte dag en bedreigingen van journalisten. Deze vormen van criminaliteit komen vaak voor in de context van groepsgerichte criminaliteit, zoals maffia- of criminele organisaties.

In een artikel op universiteitvannederland.substack.com wordt de vraag gesteld of Nederland op weg is naar een "maffialand", zoals Italië in de jaren 80 en 90. Hoewel dit exagereerd klinkt, wijzen de auteurs op duidelijke overeenkomsten in de vorm van geweld en organisatie. De rol van media en films in de vorming van criminelen en hun gedrag is hierbij ook een belangrijk aspect, zoals uit onderzoek van Peter de Kock (Tilburg University) blijkt.

Vormen van criminaliteit die afnemen

Hoewel bepaalde vormen van criminaliteit stijgen, zijn er ook vormen die duidelijk afnemen. Deze ontwikkelingen worden gezien als positieve signalen, ook al is het verloop niet altijd lineair.

Woninginbraken

Een van de duidelijkste dalingen is in woninginbraken. In 2023 nam het aantal woninginbraken met 7 procent af vergeleken met 2022. Dit is te danken aan verbeterde beveiligingsmaatregelen, zoals camerabeveiliging, sleutelovertredingen en bewustwordingscampagnes. Ook de Veiligheidsmonitor 2023 meldt dat het aantal mensen dat slachtoffer is van inbraak of vernieling gedaald is, hoewel de toename van geweldsdelicten dit iets deels opheft.

Bedreigingen en mishandelingen

Het aantal bedreigingen en mishandelingen is in 2023 ook afgenomen. Het OM meldt een daling van 9 procent bij bedreigingen en 4 procent bij mishandelingen. Deze cijfers geven aan dat de maatschappelijke druk op geweldsdelicten werkt, hoewel de toename bij jeugdmisdrijven hierin een complicerende factor is.

Moord en doodslag

Een positieve ontwikkeling is de daling van het aantal moord- en doodslagzaken. In 2023 is dit met 10 procent gedaald ten opzichte van 2022. Dit is een belangrijke trend, aangezien moord en doodslag zware en emotionele gebeurtenissen zijn met grote gevolgen voor de maatschappij.

Beleving van criminaliteit

Hoewel de cijfers en trends duidelijk zijn, blijft de beleving van criminaliteit bij de bevolking een belangrijk onderwerp. In een enquête van Tijdschrift.nl wordt duidelijk dat mensen vaak niet hetzelfde beeld hebben van criminaliteit als de feiten tonen. Slechts 3,9 procent van de bevolking denkt dat de criminaliteit in hun omgeving is gedaald, terwijl 12,3 procent denkt dat de criminaliteit is toegenomen. De rest van de bevolking ziet geen verandering. Deze perceptie kan worden verklaard door media-aandacht, lokale incidenten of veranderingen in het gedrag van de bevolking.

De Veiligheidsmonitor 2023 wijst uit dat de beleving van veiligheid in Nederland in 2023 iets is toegenomen ten opzichte van 2021. Meer mensen voelen zich veilig in hun eigen huis, op het werk en in de openbare ruimte. Deze positieve ontwikkeling lijkt echter niet direct gerelateerd aan de toegenomen geregistreerde criminaliteit. Het duidt op een herstel van vertrouwen in de maatschappij, ondanks de toegenomen cijfers.

Maatschappelijke en economische factoren

De groei van bepaalde vormen van criminaliteit kan ook worden begrepen in de bredere context van maatschappelijke en economische ontwikkelingen. De Veiligheidscoalitie wijst erop dat de toename van eenmanszaken en zelfstandigheid een mogelijke factor is in de verandering van criminaliteit. In Midden-Nederland is het aantal eenmanszaken in de afgelopen tien jaar fors toegenomen, wat mogelijk invloed heeft op de maatschappelijke cohesie en het vertrouwen in de omgeving.

Daarnaast blijkt uit verschillende studies dat de media een grote rol speelt in de vorming van criminelen. Criminelen baseren zich vaak op beelden die in films en series worden getoond, wat kan leiden tot een versterking van bepaalde gedragingen. Dit fenomeen is aangetoond door onderzoek van Peter de Kock (Tilburg University), die aantoont dat criminelen zich inspireren door detective-films en andere media. Dit betekent dat de media niet alleen een reflectie zijn van criminaliteit, maar ook een mogelijke oorzaak kunnen zijn.

Conclusie

De criminaliteit in Nederland in 2024 is een complexe kwestie. Hoewel er sprake is van een toegenomen geregistreerde criminaliteit in bepaalde vormen, zoals zakkenrollerij, cybercriminaliteit en geweldsdelicten, zijn er ook vormen van criminaliteit die afnemen, zoals woninginbraken en moordzaken. De beleving van criminaliteit bij de bevolking blijft echter vaak afwijken van de feiten, wat wijst op de invloed van media, lokale incidenten en maatschappelijke veranderingen.

De trends tonen aan dat Nederland op een kritieke kruispunt staat. Aan de ene kant is er een herstel van de criminaliteit na de coronapandemie, aan de andere kant blijft de lange termijn trend van de jaren 2000 tot 2021 zorgen opleveren. Het is belangrijk om de cijfers en analyses te begrijpen en te gebruiken om gerichte maatregelen te nemen, zoals verbeterde cyberbeveiliging, investeringen in jeugdvoorlichting en betere samenwerking tussen politie en maatschappij.

Bronnen

1. Criminaliteit in Nederland: wordt Nederland een maffialand?
2. Deze vormen van criminaliteiten namen vorig jaar af (en deze toe)
3. In 2024 is de vraag of criminaliteit is toegenomen relevanter dan ooit
4. Helemaal opvallend zijn de antwoorden op de vraag ‘Denkt u dat de criminaliteit in uw buurt de afgelopen twaalf maanden is toegenomen...’
5. Geregistreerde criminaliteit stijgt met 4%
6. Veiligheidsmonitor: ‘Traditionele criminaliteit neemt toe’
7. Weer meer traditionele criminaliteit