Steeds meer afpersing in Nederland: toegenomen risico's en maatregelen voor bedrijven en jongeren

Afpersing is in Nederland een toenemend probleem dat zich op verschillende manieren manifesteert. Zowel in de zakelijke sector als onder jongeren groeit het aantal meldingen van afpersingsgedrag. Ondanks maatregelen en opsporingsacties lijkt het delict zich steeds complexer te ontwikkelen, met name in de digitale wereld. Dit artikel biedt een overzicht van de huidige stand van zaken, op basis van recent onderzoek, politiedata en praktijkbeelden. Het richt zich op vier hoofdstromen: afpersing in de zakelijke sector, cyberafpersing, afpersing via social media onder jongeren, en de maatregelen die worden genomen om deze vormen van criminaliteit tegen te gaan.

Afpersing in de zakelijke sector

Afpersing in de zakelijke sector is een oud probleem dat in recente jaren opnieuw in de belangstelling komt. Volgens een onderzoek in opdracht van het Ministerie van Veiligheid en Justitie is het aantal gevallen van afpersing toegenomen, met name in de vorm van protectionafpersing en cyberafpersing. Protectionafpersing houdt doorgaans in dat criminele groepen bedrijven dwingen om een soort "schatting" te betalen om verder onaangeroerd te blijven. Cyberafpersing daarentegen maakt gebruik van digitale technologieën, zoals het illegaal verkrijgen van gegevens of het tijdelijk ontzeggen van toegang tot gegevens via ransomware.

Onderzoeksrapport

In het onderzoeksrapport van 2024 staat dat gemiddeld 55 afpersingszaken per jaar aan de politie worden gemeld, terwijl er gemiddeld 11 zaken voor de rechter komen. Echter, zelfrapportage wijst op een aanzienlijk groter aantal slachtoffers. Eén op de tien bedrijven die meedoen aan het onderzoek gaf aan dat ze in de afgelopen vijf jaar een of meerdere keren slachtoffer zijn geweest van afpersing. Hieruit blijkt dat de echte omvang van het probleem aanzienlijk groter is dan wat de officiële cijfers suggereren.

Bij protectionafpersing zijn Outlaw Motorcycle Gangs (OMG’s) een bekende dadergroep. Deze groepen richten zich vaak op horecaondernemers en dwingen hen om regelmatig geld te betalen om hun bedrijf ongestoord te kunnen runnen. In het onderzoek wordt benadrukt dat de aanpak van protectionafpersing sinds 2010 niet altijd volgens plan verloopt, wat wijst op de noodzaak voor verbeteringen in de strategie en opsporing.

Cyberafpersing

Cyberafpersing is een sneller groeiende vorm van criminaliteit. Deze vorm maakt gebruik van digitale technologieën, zoals ransomware. Ransomware is een soort malware die bestanden versleutelt en toegang ontzegt tot gegevens, tenzij een losgeld wordt betaald. Ook cryptoware, een variant waarbij gegevens worden gejat en gedreigd openbaar te worden gemaakt, komt vaker voor.

De tweede Nationale Cyber Security Strategie uit 2013 benadrukt al de toegenomen dreiging van cybercrime. Sindsdien zijn er maatregelen genomen om de wetgeving en het onderzoekscapaciteit te versterken. Toch blijft er behoefte aan meer middelen voor opsporing, zeker in het licht van de internationale aard van cybercriminaliteit. Veel cyberafpersingspraktijken worden gepleegd door daders in het buitenland, wat het opsporen en vervolgen van daders lastiger maakt.

Cyberafpersing en de noodzaak van voorbereiding

De groeiende dreiging van cyberafpersing vraagt om een actieve rol van zowel bedrijven als overheidsinstanties. Onderzoek laat zien dat cybercriminaliteit vaak georganiseerd verloopt, met betrokkenheid van internationale groepen. Daarom is het essent dat bedrijven hun digitale veiligheid versterken. Dit kan door investeringen in beveiligingssoftware, opleiding van medewerkers en het opstellen van noodplannen voor in geval van een cyberaanval.

De overheid speelt eveneens een rol in de bestrijding van cyberafpersing. In het kader van de Nationale Cyber Security Strategie zijn actiepunten genomen om de wetgeving te versterken, onderzoekscapaciteit te vergroten en het intakeproces voor aangiften te verbeteren. Het doel is om cybercrime te bestrijden op een manier die aansluit bij de huidige uitdagingen.

Afpersing via social media onder jongeren

Naast de zakelijke sector groeit het aantal afpersingsgevallen onder jongeren, met name via social media. In Amsterdam en Arnhem zijn jongeren vaker slachtoffers van afpersing via platforms zoals Snapchat en datingapps. De daders maken gebruik van verschillende technieken, zoals sextortion of het dwingen tot betaling van een "boete" voor het vermeende veroorzaken van last.

Hoe werkt afpersing via Snapchat?

In Amsterdam zijn jongeren steeds vaker afgeperst via Snapchat. De oplichters sturen een bericht waarin staat dat de jongere een boete moet betalen, omdat hij of zij een onbekende tot last heeft gedaan. De bedragen lopen vaak in de honderden euro’s. Deze vorm van afpersing richt zich meestal op jongeren uit Amsterdam-Zuid, maar de praktijk verspreidt zich ook naar Amsterdam-Oost en -West.

Een andere vorm van online afpersing is sextortion, waarbij jongeren worden gedwongen om expliciete beelden te sturen. In Oost-Nederland is dit de meest voorkomende vorm van online misdaad. Het aantal meldingen is sinds 2020 bijna verdrievoudigd. Veel jongeren doen echter geen aangifte, uit schaamte of angst dat er niets mee zal worden gedaan. De politie benadrukt echter dat het melden van dergelijke gevallen essent is voor opsporing en bestrijding.

Gebruik van kunstmatige intelligentie

Een nieuwe ontwikkeling is het gebruik van kunstmatige intelligentie, zoals deepfake-technologie. Criminelen maken gemanipuleerde beelden van jongeren en gebruiken deze om hen te chanteren. Deze beelden kunnen realistisch zijn en het slachtoffer onder druk zetten om geld te betalen of extra beelden te sturen. Deze praktijk maakt online afpersing extra dreigend.

In 2024 is er een wetswijziging ingevoerd om jongeren beter te beschermen tegen dergelijke vormen van misbruik. Grooming, waarbij volwassenen contact zoeken met kinderen voor seksueel misbruik, is nu expliciet strafbaar. Ook online seksuele intimidatie en misbruik van beeldmateriaal vallen onder de nieuwe wetgeving.

Preventie en onderwijs

Om jongeren beter te beschermen tegen online afpersing is preventie en onderwijs essent. In Arnhem en omgeving organiseren politie en andere organisaties educatieve bijeenkomsten waar jongeren leren hoe ze zich kunnen wapenen tegen cybercriminaliteit. Deze initiatieven geven jongeren inzicht in de risico’s van social media en leren hen hoe ze zichzelf kunnen beschermen.

Een voorbeeld is een gamemodule waarin jongeren leren omgaan met online gevaren. Dit soort educatieve programma’s helpt om jongeren bewuster te maken van de risico’s en hun digitale voetafdruk te beheren.

Bestrijding en aangifte

Het aantal meldingen van online oplichting in Nederland was in 2023 ruim 70.000. Dit is echter slechts een fractie van het werkelijke aantal slachtoffers. In totaal werd voor €109 miljoen aan schade geleden door online misdaad. Jongens worden vaker afgeperst voor geld, meisjes onder druk gezet om expliciete beelden te sturen. Het maakt duidelijk dat het probleem divers is en dat preventie en onderwijs op maat nodig zijn.

De politie benadrukt dat aangifte doen essent is. Hoewel het gevoel van schaamte of twijfel aan de effectiviteit van de politie vaak ervoor zorgt dat jongeren niets melden, leiden meldingen vaak tot opsporingen en aanklachten. Daarom is het belangrijk dat jongeren, ouders en opvoeders weten waar ze terecht kunnen voor hulp en begeleiding bij online afpersing.

Conclusie

Afpersing in Nederland is een groeiend probleem dat zich op verschillende manieren toont. Zowel in de zakelijke sector als onder jongeren is het aantal gevallen toegenomen, met name in de digitale wereld. De vormen van afpersing zijn geëvolueerd, van klassieke protectionafpersing tot cyberafpersing en online sextortion. De overheid en politie zijn aan het werken aan verbeteringen in wetgeving, onderzoek en preventie. Toch blijft er behoefte aan meer middelen en samenwerking om de toename van afpersingsgevallen effectief tegen te gaan.

Bronnen

1. Onderzoeksrapport over het actuele beeld van afpersing van het bedrijfsleven in Nederland
2. Meer scholieren afgeperst via Snapchat: zo gaan de oplichters te werk
3. Zo worden jongeren online afgeperst: politie leert ze zich te beschermen
4. Marteling, afpersing en mensenhandel: unieke rechtszaak in Nederland