Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden: praktijk en achtergronden

Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden is een complex onderwerp dat zich niet eenvoudig laat omschrijven. Het betreft een natuurbeheersstrategie waarbij grote grazers zoals hooglander-runderen, damherten en schaapskuddes worden ingezet om landschappen te beheersen en te herstellen. In veel gebieden zijn deze grazers vaak de eerste die opvallen, en hun aanwezigheid bepaalt grotendeels hoe een gebied zich ontwikkelt. Hoewel er al veel over begrazing is geschreven, ontbrak er tot nu toe een boek dat praktijkervaringen combineert met wetenschappelijke kennis. Dit is precies wat Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden – praktijk en achtergronden biedt.

Praktijk en wetenschappelijke kennis

Het boek Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden – praktijk en achtergronden is gecreëerd door Fokko Erhart, Loek Kuiters, Jan Van Uytvanck, Michaël Cassaert en Linda Abbing. Het boek beschrijft vijftig jaar ervaring met begrazing in Vlaamse en Nederlandse natuurgebieden. Het geeft antwoord op vragen zoals: wat hebben we aan al die grote grazers in onze natuurgebieden? Wat speelt er allemaal een rol bij begrazing? Wat is het optimale aantal in te zetten grazers? Wat is het onderscheid tussen verschillende soorten grazers?

De complexiteit van begrazing wordt duidelijk gemaakt in dit boek. Het benadrukt dat begrazing niet alleen effectief kan zijn voor het beheer van landschappen, maar ook kan bijdragen aan de soortenrijkdom, geleidelijke overgangen en aantrekkelijkheid van gebieden voor bezoekers. Hier staat het woordje “kan” centraal, omdat de effecten van begrazing vaak moeilijk te voorspellen zijn. Dit komt door de vele factoren die het effect beïnvloeden, waaronder weer, bodem, water en vegetatie.

Begraving in de praktijk

Voor het opzetten van een begrazingsproject zijn meerdere praktische zaken van belang. Denk daarbij aan rasters, veeroosters, (klap)hekken, vangkraal, drinkwater, beschutting, informatieborden en de aanwezigheid van eventuele hoogwatervluchtplaatsen. Deze elementen zijn cruciaal voor een succesvol project.

Bij de keuze van soorten en rassen grazers speelt ook de publieksvriendelijkheid een rol. Grazers vormen namelijk vaak het uithangbord van een gebied. Ook is bij schapen en runderen de mate van zelfredzaamheid belangrijk, omdat deze eigenschap de benodigde hoeveelheid zorg en menselijk toezicht bepaalt. Daarnaast kan de keuze van soorten ook invloed hebben op het landschap en het beheer. Elke soort heeft een andere voedsel- of terreinvoorkeur, of graast op een andere manier. Daarom levert een combinatie van verschillende soorten grazers doorgaans een ander resultaat op dan de inzet van een enkele soort.

Effecten van begrazing

Grote grazers beïnvloeden de vegetatie, de flora en fauna en het landschap op allerlei manieren. Ze eten gras of kruiden en snoeien struiken en bomen. Daarnaast verspreiden ze plantenzaden, betreden de grond en wroeten ze in de bodem. Ook worden de uitwerpselen van dieren afgebroken met hulp van mestfauna en weer omgezet in voedingsstoffen voor planten. Ook als een grazer in de natuur sterft en mag blijven liggen wordt de biomassa weer volledig opgenomen in de stofkringlopen. Begrazing heeft ook invloed op het open of gesloten karakter van een gebied met bijvoorbeeld graasweiden en bosschages. Het wordt vanzelf opener wanneer grazers op bepaalde plekken meer plantaardige biomassa eten dan er geproduceerd wordt.

Begraving en publiek

Begrazing kan ook bijdrragen aan het bezoekersaantal van een gebied. De aanwezigheid van grazers kan het landschap aantrekkelijker maken voor bezoekers. Daarnaast kan het ook bijdragen aan het ontstaan van geleidelijke overgangen en een rijke soortenrijkdom. In veel gevallen is het echter belangrijk om de invloed van het publiek op het gebied in de gaten te houden. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door bepaalde gebieden af te schermen of te beperken hoeveel mensen er per dag in het gebied mogen komen.

Begraving door de eeuwen heen

Begrazing door grote grazers vindt in onze streken al heel lang plaats. Eerst alleen door wilde hoefdieren in het pleistoceen, maar vanaf het vroege holoceen (circa 10.000 jaar geleden) ook door gedomesticeerde planteneters. Begin 1900 kwam de natuurbescherming op en wilde men steeds meer natuurgebieden beschermen om de daar levende plant- en diersoorten te behouden. In die tijd was de algemene gedachte dat menselijke invloed (inclusief hun vee) zo veel mogelijk beperkt moest worden in onze natuurgebieden. Dat veranderde na de Tweede Wereldoorlog, toen de vegetatiekundige en natuurbeschermer Victor Westhoff pleitte voor de inzet van grote planteneters bij het natuurbeheer.

Pas omstreeks 1970 werd dit voorstel opgepakt. In 1972 startte in Baronie Cranendonck bij Soerendonk (Noord-Brabant) een experiment met IJslandse pony’s om verlaten maïs- en aardappelakkers te integreren met het omliggende bos- en heidegebied. Later kwamen er begrazingsprojecten op de Veluwe, bij de Oostvaardersplassen, in de duinen, langs de grote rivieren en op vele andere plekken. Daarbij werden grote grazers ingezet bij beheer en ontwikkeling van grootschalige landschappen. Deze ‘landschapsrestauratie’ wordt tegenwoordig ook wel ‘rewilding’ genoemd.

Conclusie

Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden is een complexe en belangrijke strategie in het natuurbeheer. Het boek Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden – praktijk en achtergronden biedt een diepe blik op de praktijk en de wetenschappelijke achtergronden van begrazing. Het benadrukt dat de effecten van begrazing vaak moeilijk te voorspellen zijn, maar ook dat het een krachtige manier is om landschappen tot leven te brengen en de soortenrijkdom te bevorderen. Het boek is een waardevolle gids voor terreinbeheerders, beleidsmakers en natuurbeschermers die geïnteresseerd zijn in de complexiteit van begrazing.

Bronnen

1. Lancering boek 'Natuurlijke begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden'
2. Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden
3. Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden - Praktijk en achtergronden
4. Blivakker.no - Merken
5. Blivakker.no - Over Ons
6. Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden
7. Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuurgebieden
8. Blivakker.no - Mijn pagina
9. Blivakker.no - Duft
10. Begrazing in Nederlandse en Vlaamse natuorgebieden
11. Blivakker.no - Butieken en salons
12. Blivakker.no - Hudpleie