Wandelen in Stilte: Ontdek de Mooiste Stiltewandelingen in Nederland
juli 21, 2025
In de geschiedenis van Nederland zijn meerdere steden ontzet – bevrijd uit belegering door vijandige troepen. Deze historische gebeurtenissen hebben niet alleen een grote invloed gehad op de vorming van het huidige land, maar zijn ook nog steeds levendig in de vorm van feesten, tradities en herdenkingsceremonies. Deze artikelen geven een overzicht van enkele van de belangrijkste Nederlandse ontzetten, met aandacht voor de geschiedenis, gevolgen en de moderne feestvieringen die eraan zijn verbonden.
Alkmaar: het eerste ontzet in de Tachtigjarige Oorlog
Het Alkmaars Ontzet in 1573 is historisch gezien het eerste Nederlandse stad dat succesvol een Spaanse belegering wist te doorbreken. Deze overwinning was van grote betekenis in de Tachtigjarige Oorlog (1568–1648), de strijd van de Nederlandse Republiek tegen de Spaanse heerschappij onder Filips II. Het ontzet van Alkmaar maakte duidelijk dat de opstandelingen in staat waren tot een georganiseerde verdediging en was een belangrijke mijlpaal in het proces van onafhankelijkheid.
De belegering en de verdediging
Het Beleg van Alkmaar begon in augustus 1573 onder leiding van Don Frederik, een Spaanse generaal. De verdedigers van Alkmaar lieten zich niet zomaar overmeesteren. Gedurende de belegering gebruikten ze strategische verdedigingsmaatregelen, zoals het verdedigen van de stadsmuren met kokendhete teer en brandende takken. Bovendien werd de Spaanse strategie ondermijnd door het doorknippen van de dijken, waardoor het water in de omgeving steeg en de Spaanse troepen gedwongen werden tot terugtrekking. Alkmaar werd ontzet op 8 oktober 1573.
Een jaar later, op 3 oktober 1574, volgde het Leidens Ontzet, wat aantoont dat Alkmaar de eerste Nederlandse stad was die de Spaanse belegering wist te doorbreken.
Feestviering en traditie
Het Alkmaars Ontzet wordt nog steeds jaarlijks gevierd. In 1861 werd een vereniging opgericht om de overwinning op de Spanjaarden jaarlijks te herdenken. Het feest is een gelegenheid om de geschiedenis van de stad te herdenken en te vieren. Een bijzondere traditie is het eten van zuurkool, die een verwijzing is naar het Leidens Ontzet, waarbij hutspot op tafel staat. Deze keuze voor zuurkool is een knipoog naar het verleden en een bewijs van de verbinding tussen Alkmaar en Leiden in de strijd tegen de Spaanse heerschappij.
Leiden: het Leidens Ontzet en de oprichting van de Republiek
Het Leidens Ontzet op 3 oktober 1574 was een van de meest beslissende momenten in de Tachtigjarige Oorlog. De stad Leiden was zwaar getroffen door het beleg dat begon in 1573. De Spaanse troepen probeerden Leiden te overmeesteren via een tactiek van honger en ellende. Echter, de verdedigers van de stad wisten het beleg te doorbreken door de dijken om Leiden door te breken en het water op te sturen.
Deze strategie was niet zonder risico, aangezien het Leidse land daardoor zwaar getroffen zou worden. Toch werd het een succesvolle maatregel die leidde tot het ontzet van de stad. Het was een belangrijke overwinning voor de opstandelingen en een eerste stap richting de oprichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, die in 1588 formeel werd vastgelegd.
Het gevolg van het Leidens Ontzet
Het Leidens Ontzet had een enorme invloed op de geschiedenis van Nederland. Willem van Oranje, een van de belangrijkste leiders van de opstand, erkende de dapperheid van de inwoners van Leiden en richtte de Universiteit Leiden op in 1575. Deze universiteit is de oudste in Nederland en staat symbolisch voor de overwinning op de Spaanse heerschappij en het beginsel van godsdienstvrijheid en intellectuele vrijheid.
Feestviering en traditie
Het Leidens Ontzet wordt nog steeds jaarlijks gevierd op 3 oktober. Het is een van de grootste en oudste volksfeesten in Nederland. In de binnenstad van Leiden zijn er feesten, kermisattracties, en tradities zoals het eten van hutspot, een typisch Leidse maaltijd bestaande uit worst, rode aardappelen en rode ui. Op deze dag ontvangen inwoners van Leiden ook gratis haring en wittebrood van de gemeente, zoals tijdens het ontzet in 1574.
Een interessant historisch detail is het scheldwoord “Leidse Glibber”. Dit woord ontstond tijdens het beleg, toen sommige inwoners de stad verlieten om zich bij de Spanjaarden aan te sluiten. Deze mensen werden “glippers” genoemd. Door de jaren heen is het woord veranderd in “glibber”, wat tegenwoordig een scheldwoord is voor een verrader.
Groningen: het Groningens Ontzet en het behoud van de Republiek
Het Groningens Ontzet in 1672 is een ander belangrijk historisch moment in de Nederlandse geschiedenis. Het jaar 1672 is vaak aangeduid als het “rampjaar”, omdat Nederland op dat moment tegelijkertijd werd aangevallen door Engeland, Frankrijk, en keurvorsten uit Keulen en Münster. Deze aanvallen hadden ernstige gevolgen voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
De stad Groningen wist echter de belegering door de Duitse keurvorst van Münster te doorbreken. Deze overwinning was van groot belang, omdat het het behoud van de Republiek mogelijk maakte. Het ontzet van Groningen werd vanaf 1672 jaarlijks gevierd, met uitzondering van periodes tijdens de Franse tijd en de beide wereldoorlogen. In 1874 werd de verantwoordelijkheid voor de feestelijkheden overgedragen aan de Koninklijke Vereeniging voor Volksvermaken, die ook harddraverijen en vuurwerk al snel in het programma opnam.
Traditie en thema's
De feestviering van het Groningens Ontzet is lang gebleven gericht op het thema van vrijheid. De recente jaren is het programma van de feestelijkheden diverser geworden, maar de kern van de viering – het gedenken van de vrijheid – is onveranderd. Een van de organisaties die dit thema verder ondersteunt, is de Vriendenvereniging Gilde 1672, die zorgt voor de continuïteit van het gedenken aan de gebeurtenissen van 1672.
Conclusie
De ontzetten van Alkmaar, Leiden en Groningen zijn slechts een paar voorbeelden van de vele historische gebeurtenissen die de vorming van Nederland hebben beïnvloed. Deze ontzetten waren niet alleen militaire overwinningen, maar ook symbolen van verzet en vrijheid. Ze hebben zich door de jaren heen verwerkt in de Nederlandse identiteit, zowel in historisch als in cultureel opzicht. De feestvieringen die eraan zijn verbonden – zoals het Alkmaars Ontzet, het Leidens Ontzet en het Groningens Ontzet – laten zien hoe geschiedenis nog steeds actueel is en hoe het verleden een plek heeft in het huidige Nederland.