Steeds meer Nederlanders kiezen voor woonachtigheid in de Belgische grensstreek
juli 21, 2025
De band tussen Nederland en Zuid-Afrika is dieper dan men op het eerste gezicht zou verwachten. Deze verbinding dateert al van de tijd van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC), en heeft tal van culturele, historische en zelfs geografische sporen nagelaten. Eén van de meest opvallende toevalligheden is het feit dat in Zuid-Afrika verschillende steden en dorpen voorkomen die dezelfde namen dragen als steden in Nederland. Deze overeenkomst in benamingen is geen toeval, maar heeft geschiedenis, en vaak ook een verhaal te vertellen. In dit artikel bespreken we een aantal van deze Nederlandse namen in Zuid-Afrika, waar ze liggen, wat hun rol is, en wat hun verband is met hun Nederlandse tegenhangers.
Alkmaar en Schagen Valley
In de noordoostelijke hoek van de Zuid-Afrikaanse provincie Mpumalanga ligt het dorp Alkmaar. Opvallend is dat het in het Schagen Valley ligt – een toevalligheid die het dorp extra herkenbaar maakt. In Nederland ligt de stad Alkmaar net onder het dorpje Schagen. De benaming is dus vrij direct geïnspireerd op het Nederlandse landschap. Alkmaar in Zuid-Afrika is echter verre van het toeristische centrum dat de Nederlandse stad is. Het is een klein, rustig dorp, dat wellicht minder bekend staat, maar dat wel een interessante historische waarheid vertegenwoordigt.
Amersfoort en de brug over de Vaal
Eveneens in Mpumalanga ligt de Zuid-Afrikaanse stad Amersfoort, aansluitend op de N11. De stad is genoemd naar de Nederlandse stad van dezelfde naam, maar ook hier is de verbanding met het oorspronkelijke model beperkt tot de naam. Opvallend is de brug over de rivier de Vaal, die aan het einde van de negentiende eeuw werd gebouwd en tegenwoordig een nationaal monument is. De brug dient als een historische herinnering aan de tijd dat Nederlandse kolonisatie en immigratie een rol speelden in de ontwikkeling van Zuid-Afrika.
Amsterdam: een schaapsdorpje
Het Amsterdam van Zuid-Afrika is een klein dorpje in de provincie Mpumalanga met iets minder dan 1000 inwoners. In tegenstelling tot de Nederlandse hoofdstad, is dit dorp een rustige plek met veel schapenboerderijen en eucalyptusplantages. Hoewel de naam vertrouwd klinkt, is het karakter van het dorp totaal anders. De naamgeving is opnieuw historisch geïnspireerd, met een duidelijke verwijzing naar de rol van Nederlandse kolonisatie in de 19e eeuw.
Dordrecht: een stedenband
Het Zuid-Afrikaanse Dordrecht ligt in de gemeente Emalahleni, in een bergachtig en vrij afgelegen gebied. In tegenstelling tot de Nederlandse stad, is het Zuid-Afrikaanse Dordrecht kleiner, met weinig economische kansen. Hierdoor zijn veel jongeren verhuisd naar andere steden of naar de zogenaamde townships. Toch bestaat er een zogenaamde ‘stedenband’ tussen beide Dordrechten. Deze band is niet alleen symbolisch, maar ook praktisch: beide steden werken samen aan projecten die gericht zijn op de verbetering van de leefomstandigheden van de inwoners.
Delft: een historische township
Delft in Zuid-Afrika ligt aan de rand van Kaapstad, vlak bij het internationale vliegveld. Het werd in de late twintigste eeuw gesticht als een van de eerste gemengde townships, waar kleurlingen en zwarten werden ondergebracht. Het is dus een stad met een duidelijke historische context, ver weg van de schilderachtige kerken en glasblazers die de Nederlandse stad Delft beroemd maakt. In Zuid-Afrika is Delft een plek van sociale en culturele betekenis, met een verhaal over verandering, integratie en verzet.
Ermelo: groter dan zijn Nederlandse broer
Het Zuid-Afrikaanse Ermelo is, in tegenstelling tot de Nederlandse stad, veel groter en economisch actiever. Het ligt ook in Mpumalanga en fungeert als een belangrijk commercieel centrum, vooral bekend om de productie van wol. In Nederland is Ermelo een klein dorpje, maar in Zuid-Afrika is het een stad met een historisch belangrijke rol in de landbouw- en textielindustrie. Deze omkering van grootte en betekenis benadrukt hoe steden en namen hun context kunnen verliezen, maar hun geschiedenis kunnen behouden.
Gouda: een grijs stadsbeeld
In de Zuid-Afrikaanse provincie Westkaap ligt Gouda, een stad die deel uitmaakt van de gemeente Drakenstein. Het ligt aan de R44 en heeft een tamelijk grijs stadsbeeld, hoewel het in de omgeving schilderachtige dorpen zoals Tulbach, Riebeek-Kasteel en Riebeek-West te vinden zijn. Gouda in Zuid-Afrika is verre van het typische stadsbeeld van de Nederlandse stad. Toch drukt de naam opnieuw een historische herinnering uit aan de tijd dat Nederlandse kolonisten en missionarissen hun sporen nalieten.
Haarlem: een missiegeschiedenis
Het Zuid-Afrikaanse Haarlem ligt in de provincie Westkaap en behoort tot de gemeente George. Het dorp heeft een rijke historie als missiepost. In 1856 was het een missiepost aan de Grootrivier, en in 1860 werd het overgenomen door een Duitse missionaris. De naam is hier ook niet willekeurig gekozen, maar heeft een verband met de rol van Nederlandse missionarissen in de 19e eeuw. Hoewel het niet hetzelfde is als de historische stad in Nederland, dragen beide steden een gemeenschappelijke naam en een verhaal over het verleden.
Marken: een verlaten gevoel
Het Zuid-Afrikaanse Marken ligt in de provincie Limpopo, ongeveer driehonderd kilometer ten noorden van Johannesburg. Het is een klein gehucht met drie straten, een kerk en een handvol huizen. Het staat op de R518 en is vrij afgelegen. Het heeft niets van het drukke, toeristische karakter van het Nederlandse Marken, maar het is wel een interessant voorbeeld van hoe namen hun betekenis kunnen verliezen of transformeren. De naam is hier waarschijnlijk gekozen in herinnering aan een kolonist of een specifieke Nederlandse invloed.
Middelburg: een mijncentrum
In de Zuid-Afrikaanse provincie Mpumalanga ligt het stadje Middelburg, ongeveer 125 kilometer ten oosten van Johannesburg. Het wordt omringd door mijnen en is bekend om de winning van metaal, kool en antraciet. Het is een industriële stad met een economische rol, maar zonder de historische of culturele rijkdom die het Nederlandse Middelburg te bieden heeft. Toch is de naam hier een herkenbare verwijzing naar het verleden van Nederlandse kolonisatie en handel.
Utrecht: een steenkoolstad
Het Zuid-Afrikaanse Utrecht ligt aan de voet van de Balele Mountains in KwaZoeloe-Natal. De belangrijkste economische activiteiten zijn het werken in steenkoolmijnen en het houden van vee op grote ranches. Het heeft niets van het karakter van de Nederlandse stad, met haar grachten en historische gebouwen, maar het is wel een voorbeeld van hoe namen hun oorsprong behouden, terwijl hun functie en context veranderen. De naam Utrecht is hier waarschijnlijk gekozen om aan te duiden met een kolonist of een bepaalde groep die een rol speelde in de opbouw van het gebied.
Nederlandse invloed en historische context
De aanwezigheid van Nederlandse namen in Zuid-Afrika is geen toeval, maar een directe gevolg van de koloniale geschiedenis en de rol van de Nederlandse VOC in het gebied. Tijdens de 19e en begin 20e eeuw zetten Nederlandse immigranten, missionarissen en kolonisten hun voetafdrukken in Zuid-Afrika, en met hen kwamen ook namen van hun geboortegracht, steden en dorpen. Deze namen werden vaak toegekend aan nieuwe nederzettingen, of werden gebruikt om een gevoel van vertrouwdheid en herkenbaarheid te scheppen in een nieuwe en vaak onbekende omgeving.
Hoewel de functie en het karakter van deze steden vaak sterk verschillen van hun Nederlandse tegenhangers, dragen de namen een historische waarheid die nog steeds zichtbaar is. Het is een getuigenis van een verleden waarin Nederland en Zuid-Afrika dichter bij elkaar stonden dan velen zich bewust zijn.
Verhalen in het boek "1599 km tussen Amsterdam en Gouda"
Bart de Graaff, historicus en schrijver, heeft deze verhalen vastgelegd in het boek "1599 km tussen Amsterdam en Gouda", waarin hij een reis maakt door Zuid-Afrika langs deze Nederlandse plaatsnamen. Het boek is niet alleen een reisverslag, maar ook een historisch en cultureel overzicht van de banden tussen Nederland en Zuid-Afrika. Het is een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van beide landen, en in de toevallige en soms onverwachte verbanden tussen steden en namen.
Nederlandse plaatsnamen elders in Nederland
In Nederland zelf zijn er ook interessante voorbeelden van plaatsnamen die verwijzen naar buitenlandse locaties. Zo zijn er dorpen genaamd Amerika (Drenthe), Bern (Noord-Brabant), Bethlehem (Groningen), Californië (Limburg), Engeland (Overijssel en Gelderland), Essen (Gelderland), Krim (Drenthe), Leuven (Zuid-Limburg), Mechelen (Zuid-Limburg), Moskou (Friesland), Napels (Groningen), Spitsbergen (Drenthe) en Zurich (begin Afsluitdijk). Deze namen zijn vaak een spoor van de internationale banden die Nederland heeft gehad of heeft, of gewoon een toevallige keuze van de kolonisten of pioniers die de namen gaven.
Conclusie
De overeenkomstige namen van steden en dorpen in Nederland en Zuid-Afrika zijn meer dan alleen toevalligheden. Ze vertellen verhalen over kolonisatie, migratie, historische banden en culturele invloeden. In Zuid-Afrika zijn deze namen vaak verankerd in de geschiedenis van Nederlandse missionarissen, kolonisten en immigranten, die hun herkomst en hun vertrouwdheid meenamen naar een nieuwe wereld. Hoewel de steden en dorpen die deze namen dragen vaak sterk verschillen van hun Nederlandse tegenhangers, dragen ze toch een historische waarheid die nog steeds leeft. Zowel voor historisch geïnteresseerden als voor reizigers is dit een interessante en soms verbluffende toevalligheid in de wereld van de namen en de geschiedenis.