Atlas van de verstedelijking in Nederland: Een overzicht van groei, ontwikkeling en invloed op stedelijke structuur

De Atlas van de verstedelijking in Nederland, gepubliceerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, biedt een uitgebreid overzicht van de geschiedenis van stedelijke groei in Nederland. Deze atlas laat zien hoe steden zich in de loop van tien eeuwen hebben ontwikkeld, en legt uit hoe deze groei is gebeurd, welke factoren hierbij een rol hebben gespeeld, en welke invloed dit heeft op de huidige stadsstructuur. De informatie is gebaseerd op historische kaarten, foto’s, schilderijen en nieuwe kaartreeksen, die de groei en krimp van Nederlandse steden inzichtelijk maken. De atlas bevat ook informatie over thema’s zoals herbestemming, wederopbouw en ontwikkeling van binnensteden en stadsranden.

Deze atlas is van groot belang voor stedendetectie, historisch onderzoek en ook voor architecten en stedenbouwkundigen die interesse hebben in de geschiedenis van de Nederlandse stadsontwikkeling. Het biedt ook inzicht in de invloed van landbouw, waterbeheer en ruimtelijke indeling op de stadsstructuur. Daarnaast wordt ook gekeken naar de invloed van moderne ontwikkelingen, zoals de uitbreiding van steden in de afgelopen jaren, en hoe dit de kwaliteit van het groen en blauw in de wijk beïnvloedt.

Historische ontwikkeling van Nederlandse steden

De atlas toont aan dat Nederland een stedenland is geweest, waarin steden zich in de loop van de tijd hebben ontwikkeld. In de eerste eeuwen van de geschiedenis ontstonden er kleine en grote steden, waarvan sommige ouderdommen zijn, terwijl andere juist nieuw zijn. De ontwikkeling van steden in Nederland is sterk beïnvloed door het water, de landbouw en de ruimtelijke indeling. De laaggelegen delen zijn ontstaan door de dynamiek van het water en zijn bewoonbaar gemaakt door middel van terpen, dijken, dammen en inpolderingen. Veen en klei maakten deze gebieden geschikt voor landbouw of turfwinning. In de hoger gelegen delen ontstonden kleinschalige zandontginningen, die later vaak ingrijpend zijn veranderd door ruilverkaveling en verstedelijking.

De atlas beschrijft de diverse landschapsvormen, maar ook de cultuurgeschiedenis die ermee samenhangt. Wat verklaart regionale verschillen in de vorm van steden en dorpen, of de bouwwijze van kerken en boerderijen? Wat betekende de aanleg van kanalen, spoorlijnen en autowegen voor de ontwikkeling van steden? Aan de hand van historische kaarten, nieuw getekende kaarten, schilderijen en foto’s wordt verteld hoe Nederland in 2000 jaar zijn huidige aanzien kreeg. In 35 korte hoofdstukken wordt verteld hoe Nederland in 2000 jaar zijn huidige aanzien kreeg.

Groei en uitbreiding van steden in de afgelopen eeuwen

De atlas toont aan dat de groei van Nederlandse steden zich heeft voltrokken in verschillende fasen. De eerste groeifase vond plaats in de middeleeuwen, waarin steden als Utrecht, Dordrecht en Delft zich ontwikkelden tot belangrijke handelscentra. In de 17e eeuw was de groei van steden zoals Amsterdam, Den Haag en Leiden significant, mede door de koloniale handel en het opkomende kapitalisme. De 19e eeuw bracht de industriële revolutie met zich mee, waardoor steden als Rotterdam, Eindhoven en Enschede zich snel ontwikkelden. In de 20e eeuw, met name na de Tweede Wereldoorlog, is er een sterke groei geweest van nieuwe steden zoals Almere en Lelystad, die vooral ontstaan zijn door de uitbreiding van bestaande steden en het aanleggen van nieuwe wijkgebieden.

De atlas toont ook aan dat de groei van steden niet alleen gebeurt door het aanleggen van nieuwe wijkgebieden, maar ook door de herbestemming van bestaande gebieden. In de jaren zestig en zeventig van de 20e eeuw is er veel aandacht geweest voor de wederopbouw van stadsranden en de herstructurering van binnensteden. Dit heeft geleid tot een sterke toename van de kwaliteit van het groen en blauw in de wijk, wat op zijn beurt weer invloed heeft op de woonaantrekkelijkheid van een plek.

Invloed van groen en blauw op woonaantrekkelijkheid

De Atlas voor gemeenten 2023 toont aan dat groen en blauw in de wijk en woonomgeving van grote invloed zijn op de aantrekkelijkheid van een plek. Zowel de hoeveelheid als de kwaliteit van het groen en blauw zijn van invloed op de woonaantrekkelijkheid van een plek. Er zijn forse verschillen tussen gemeenten in de waarde van groen en blauw voor de woonaantrekkelijkheid van wijken. De stad met de grootste groenblauwe woonaantrekkelijkheid, Arnhem, combineert een gunstige ligging ten opzichte van de Veluwe met grote stukken groen en blauw in de wijken in de stad.

De woonaantrekkelijkheidsindex laat zien hoe aantrekkelijk een gemeente gevonden wordt om in te wonen. Omdat woonvoorkeuren kunnen veranderen, heeft Atlas Research dit jaar het model achter de woonaantrekkelijkheidsindex opnieuw geijkt. Alle bestaande indicatoren in de index zijn kritisch tegen het licht gehouden en waar mogelijk vernieuwd en verbeterd. Daarnaast zijn nieuwe indicatoren toegevoegd en is het model herijkt op een nieuwe tijdreeks van huizenprijzen per vierkante meter voor alle 4-positie-postcodegebieden in Nederland. Ook in de nieuwe woonaantrekkelijkheidsindex staat Amsterdam op de eerste plaats, gevolgd door Amstelveen, Leiden en Utrecht.

De rol van de atlas in de stadsontwikkeling

De atlas speelt een belangrijke rol in de stadsontwikkeling van Nederland. De informatie die in deze atlas staat, wordt gebruikt om beleidskeuzes te nemen op het gebied van stadsontwikkeling, groenbeheer en het behoud van historische gebieden. De atlas biedt ook inzicht in de invloed van de ruimtelijke indeling en de historische ontwikkeling op de huidige stadsstructuur.

Daarnaast helpt de atlas bij het begrijpen van de invloed van groen en blauw op de kwaliteit van het woonomgeving. De atlas toont aan dat de aanwezigheid van groen en blauw in de wijk bijdraagt aan een lagere hittestress in steden. In straten met veel groen en blauw is de verwachte impact van hitte kleiner, doordat het groen en blauw schaduw en verkoeling biedt. Ouderen zijn bijzonder gevoelig voor hittestress en zullen dus veel baat hebben bij koelere straten in een veranderend klimaat. Juist in tijden van vergrijzing, waarin daarnaast wordt verwacht dat ouderen langer thuis blijven wonen, kan groen en blauw in de straat helpen om die beleidsdoelstelling te verwezenlijken.

Conclusie

De Atlas van de verstedelijking in Nederland biedt een overzicht van de historische en moderne groei van Nederlandse steden. De informatie die in deze atlas staat, geeft inzicht in de invloed van landbouw, waterbeheer en ruimtelijke indeling op de stadsontwikkeling. De atlas toont aan dat de groei van steden niet alleen gebeurt door het aanleggen van nieuwe wijkgebieden, maar ook door de herbestemming van bestaande gebieden. Daarnaast is de invloed van groen en blauw op de kwaliteit van het woonomgeving van groot belang. De atlas is van groot belang voor stedendetectie, historisch onderzoek en ook voor architecten en stedenbouwkundigen die interesse hebben in de geschiedenis van de Nederlandse stadsontwikkeling.

Bronnen

1. Atlas van de verstedelijking in Nederland
2. Atlas voor gemeenten 2023
3. Historische atlas van Nederland
4. Atlas voor gemeenten 2023 gepubliceerd
5. Verstedelijking van 35 steden
6. Kaarten van de Atlasleefomgeving
7. Groeikaarten van Nederlandse steden
8. Discussie over AtlasOS
9. Vergelijking van AtlasOS, ReviOS en Ghost Spectre
10. AtlasOS: Aanpassingen en updates
11. Technische discussie over AtlasOS
12. AtlasOS: Problemen met Edge en privacy-instellingen