Skyrim: Uitgebreide Gids voor Aangename Start in de Grote Wereld
juli 20, 2025
Het salafisme, een fundamentalistische stroming binnen de islam, is in Nederland steeds invloedrijker geworden, met betrekking tot zowel informeel islamitisch onderwijs als politieke en maatschappelijke spanningen. In het licht van de groeiende aandacht voor religieuze diversiteit en de gevolgen van radicalisering, is het belangrijk om inzicht te krijgen in de aard van het salafisme, de rol van informeel islamitisch onderwijs en de betrekkingen tussen salafisten en de bredere maatschappij. Deze artikel biedt een overzicht van de situatie in Nederland, met betrekking tot historische ontwikkelingen, religieuze stromingen, educatieve praktijken en politieke discussies.
Groeiende invloed in informeel islamitisch onderwijs
Een van de belangrijkste plekken waar het salafisme haar aantrekkingskracht uitoefent, is binnen informeel islamitisch onderwijs. Volgens onderzoek van Nieuwsuur en NRC, zijn er in Nederland minstens vijftig onderwijsplekken die salafistisch zijn of sterk door salafisten beïnvloed worden. Op deze plekken volgen meer dan duizend kinderen, ’s avonds of in het weekend, islamitische lessen. Dit is een zorgwekkend fenomeen, omdat het onderwijs hier vaak draait om de identificatie van zogenaamde "vijanden", zoals overspeligen, homoseksuelen, afvalligen of "tovenaars", en het toepassen van extreme straffen zoals doden met een zwaard of stenigen.
De informele islamitische scholen gebruiken invuloefeningen en multiple choice vragen om jongeren te leren welke straffen voor welke zonden toegestaan zijn. Dit soort onderwijs is niet alleen een educatief probleem, maar ook een maatschappelijk probleem, omdat het bijdraagt aan een culturele scheiding en een vermindering van integratie. Said Bouharrou, een lid van de Raad van Marokkaanse Moskeeën, maakt zich ernstige zorgen over de groeiende invloed van het salafisme. Hij zegt zelfs dat het "vijf voor twaalf" is, wat wijst op een uiterst kritische situatie.
Daarnaast is er ook sprake van druk en bedreigingen tegenover gematigde imams, die soms bang zijn om openlijk hun mening te geven over de invloed van salafisten. Dit suggereert dat de salafistische groep niet alleen invloed probeert te krijgen via onderwijs, maar ook via onderdrukking en intimidering.
Historische en politieke context van salafisme
Het salafisme ontstond in de twintigste eeuw in de Golfstaten, met name Saoedi-Arabië, waar het werd gepopulariseerd door figuren zoals Mohammed ibn Abd-al-Wahhab. De kern van het salafisme is de terugkeer naar de oorspronkelijke islam van de "salaf", de eerste generaties moslims, zoals de profeet Mohammed en zijn discipelen. Deze stroming streeft naar de zuiverheid van de islam en verwerpt alles wat als innovatie of "nieuwlichterij" wordt beschouwd, zoals het vereren van heiligen of het toelaten van moderne kwesties zoals muziek of zelfstandig nadenken.
In de jaren 70 en 80 begon het salafisme zich te verspreiden naar West-Europa, met name via het verspreiden van lesmateriaal in moskeeën en onderwijsinstellingen. Deze verspreiding werd mede mogelijk gemaakt door financiële steun uit de Golfstaten, waarvan in 2021 gebleken is dat tientallen islamitische organisaties in Nederland financiering kregen of aanvroegen. Deze geldstromen zijn omstreden, omdat ze mogelijk leiden tot de versterking van salafistische invloed in Nederland.
Sinds de jaren 80 is het aantal salafisten in Nederland gestegen, mede door de opkomst van radicale predikers op internet en de groei van moskeeën en instellingen die onder invloed van het salafisme staan. In 2007 was het aantal volgelingen geschat op ongeveer 30.000.
Drie stromingen binnen salafisme
Er zijn drie belangrijke stromingen binnen het salafisme: de a-politieke, de activistische en de jihadistische.
A-politieke salafisten richten zich uitsluitend op het prediken van het geloof en het leiden van een religieus leven volgens de oorspronkelijke islam. Volgens hen is politiek een afleiding van de islam, en daarom zonderen ze zich af van niet-moslims.
Activistische salafisten mengen zich wel in het politieke debat en proberen hun visie te verspreiden via politieke partijen en andere vormen van maatschappelijke betrokkenheid.
Jihadi-salafisten zijn de meest extreme groep. Zij verketteren andersgelovigen en goedken geweld. Een voorbeeld is de organisatie al-Qaeda, of individuen zoals Mohammed B., die verantwoordelijk was voor de moord op Theo van Gogh in 2004.
Hoewel de a-politieke en activistische stromingen zich vaak afzijdig houden van terrorisme, is het jihadi-salafisme duidelijk verweven met geweld en extremistische ideologieën. Daarnaast is het ook belangrijk om te erkennen dat salafisten vaak ontkennen dat ze tot deze driedeling behoren. Zij zien zichzelf als de vertegenwoordigers van de "ware, zuivere, pure islam", en zeggen dat ze niet verantwoordelijk zijn voor de daadwerkelijke daden van terroristische groepen.
Salafisme en terrorisme: Verbanden en risico’s
De rol van salafisten in het terrorisme is een veelbesproken kwestie. In 2011, bijvoorbeeld, tijdens de burgeroorlog in Syrië, werden vooral salafisten actief als ronselaars voor de strijd in het Midden-Oosten. In Nederland zijn sindsdien verschillende salafisten actief geweest in Irak, Jemen en Syrië. Een aantal van hen is omgekomen in de strijd, anderen zijn nog steeds actief in het Midden-Oosten, en weer anderen zijn naar Nederland teruggekeerd. Deze "teruggkeerders" zijn een bron van zorgen voor de Nederlandse overheid, omdat zij mogelijk een bedreiging vormen voor de veiligheid.
Het verband tussen salafisme en terrorisme is complex. Hoewel niet alle salafisten terroristisch zijn, is het jihadi-salafisme duidelijk een onderdeel van radicalisering. De vraag is dan ook: moet het salafisme als geheel worden verboden, of is het beter om te proberen te werken met de diverse stromingen binnen deze religieuze beweging?
De discussie over verbod en vrijheid van religie
Er zijn verschillende meningen over de vraag of salafisme in Nederland zou moeten worden verboden. Arabist Jan Jaap de Ruiter en Midden-Oosten deskundige Roel Meijer zien salafisme als een religieuze beweging die vergelijkbaar is met protestantisme in het christendom. Ze stellen dat Nederland traditioneel vrijheid van religie en vrijheid van vereniging respecteert, en dat deze principes niet mogen worden aange tast. Zeegers benadrukt dat het verbannen van salafisten een te drastische maatregel zou zijn, aangezien het ook een geloofsstroming is die op zichzelf niet gevaarlijk is.
Maarten Zeegers vergelijkt de activistische en jihadistische stromingen met kanker: sluimerend en mogelijk gevaarlijk, maar niet automatisch schadelijk. Hij benadrukt dat Nederland als samenleving moet leren omgaan met religieuze diversiteit, ook als sommige vormen van religie in botspraak staan met westerse waarden.
Aan de andere kant benadrukt Said Bouharrou dat er dringend actie moet worden genomen om de invloed van salafisten in informeel islamitisch onderwijs te beperken. Hij wijst op de bedreigingen tegenover gematigde imams en het gebruik van extreme straffen in lesmateriaal, wat volgens hem een ernstig probleem is.
De aantrekkingskracht van salafisme
Wat is het dat salafisme aantrekkend maakt voor jongeren en volwassenen in Nederland? Volgens Roel Meijer ligt het antwoord in het feit dat salafisten geen politieke ideeën hebben, waardoor ze flexibel kunnen zijn in hun aanpassing aan de Nederlandse maatschappij. Hij zegt dat ze uiteindelijk een plek kunnen vinden in de samenleving, zolang ze hun religieuze visie niet tegenover de westerse waarden plaatsten.
De aantrekkingskracht van salafisme is ook te zien in de sterke identiteit die het biedt aan jongeren. In een maatschappij waarin westerse waarden soms worden gezien als bedreigend voor religieuze identiteit, biedt salafisme een duidelijke leidraad voor hoe men zich moet gedragen, wat men moet geloven en hoe men zich moet kleden. Dit kan vooral aantrekkelijk zijn voor jongeren die zich afgekoppeld voelen van de bredere maatschappij.
Politieke en maatschappelijke discussie
De discussie over salafisme in Nederland is niet alleen een religieuze kwestie, maar ook een politieke en maatschappelijke. In de Tweede Kamer is er een steeds groter verlangen om het salafisme te onderzoeken en mogelijk te verbannen. In 2021 was er een meerderheid die het Openbaar Ministerie wilde vragen of een verbod op salafistische organisaties mogelijk is.
De vraag is dan ook: moet salafisme verboden worden? Roel Meijer zegt dat Nederland een tolerante traditie heeft, maar dat deze traditie soms moeilijk is te verenigen met religie, omdat Nederland steeds minder religieus is. Hij benadrukt dat salafisten uiteindelijk kunnen aanpassen aan de Nederlandse maatschappij, zolang ze hun religieuze visie niet tegenover de westerse waarden plaatsten.
Maarten Zeegers benadrukt dat salafisten een geloofsstroming zijn, en dat Nederland traditioneel vrijheid van religie en vrijheid van vereniging respecteert. Hij zegt dat het verbannen van salafisten een te drastische maatregel zou zijn, aangezien het ook een geloofsstroming is die op zichzelf niet gevaarlijk is.
Conclusie
Het salafisme is in Nederland een groeiend fenomeen, met betrekking tot informeel islamitisch onderwijs, politieke discussies en maatschappelijke spanningen. Het is een religieuze beweging die zich richt op de terugkeer naar de oorspronkelijke islam en de zuiverheid van de religie. Hoewel niet alle salafisten radicalen zijn, is het jihadi-salafisme duidelijk verweven met terrorisme en geweld. De discussie over verbod en vrijheid van religie is complex, en er zijn verschillende meningen over wat de juiste aanpak is.
In de huidige maatschappij is het belangrijk om te leren omgaan met religieuze diversiteit, terwijl tegelijkertijd gelet moet worden op veiligheid en maatschappelijke cohesie. Het salafisme is een onderdeel van deze complexiteit, en het vraagt om een verantwoorde en doordachte aanpak van zowel politiek als maatschappelijk perspectief.