Overstromingsrisico’s in Nederlandse steden: Waar ligt het grootste gevaar?

In de afgelopen jaren zijn er steeds meer meldingen geweest over wateroverlast in steden en dorpen in Nederland. De gevolgen van hevige regenbuien, zoals ondergelopen wegen, vloeren en pleinen, worden steeds vaker waargenomen. Deze ontwikkeling is gedeeltelijk het gevolg van de klimaatverandering, die ervoor zorgt dat extreme neerslaggebeurtenissen vaker en heftiger worden. In dit artikel wordt ingegaan op de risico’s die Nederlandse steden lopen op overstromingen, waar het risico het grootst is en wat de oorzaken en gevolgen zijn van wateroverlast in stedelijke gebieden.

De oorzaken van wateroverlast

Wateroverlast in stedelijke gebieden kan ontstaan door meerdere factoren. Een belangrijk aspect is de intensiteit van de regenval. Volgens het KNMI wordt een bui met meer dan 50 mm neerslag in korte tijd geclassificeerd als “zware neerslag”. In stedelijke omgevingen is het risico op wateroverlast groter vanwege de hoge verhardingsgraad van wegen, pleinen en parkeerterreinen. Deze verharding beperkt het inzijpelen van water in de bodem, wat ervoor zorgt dat overtollig water snel op straat blijft staan of via dichtgeblokkeerde rioolleringen niet weg kan lopen.

Daarnaast kunnen langdurige regenperiodes, zoals frontale neerslag in de winter, ook leiden tot wateroverlast. Deze situaties betreffen brede gebieden en lopen vaak gelijktijdig op meerdere stadsdelen af. In zulke gevallen kan ook het stadsgrachtensysteem overbelast raken, wat leidt tot overstromingen van grachten, kanalen en plassen op straat.

De steden met het grootste overstromingsrisico

Nederland telt verschillende steden die vanwege hun ligging, topografie of infrastructuur extra kwetsbaar zijn voor overstromingen. In de contextdocumenten wordt meerdere keren genoemd dat steden zoals Amsterdam, Rotterdam en Dordrecht het grootste risico lopen op wateroverlast, met name bij hevige regenbuien.

Amsterdam: Risico vanuit het IJ en de Amstel

Amsterdam ligt in een laaggelegen gebied en is omringd door het IJ en de Amstel. De stad is goed georganiseerd in termen van waterbeheer, maar toch zijn er momenten waarop de straten onder water komen te staan, vooral bij hevige regenbuien. De verharding van straten en het dichtgeblokkeerde rioolsysteem beperken het afvoeren van overtollig water. In sommige wijkken, zoals de Jordaan of de Oud-West, zijn er regelmatig situaties waarin het water niet snel genoeg wegtrekt.

Rotterdam: Havenstad en overstromingsrisico

Rotterdam is een havenstad aan de Nieuwe Maas en ligt daardoor in een gebied met een hoge mate van waterdruk. Ondanks de uitgebreide waterafvoer- en waterbeheermaatregelen die zijn genomen, zoals de Maastunnel en diverse waterkeringen, zijn er regelmatig meldingen van overstromingen in de stad, vooral in de zomermaanden. In de contextdocumenten wordt melding gemaakt van ondergelopen straten en tunnels in Rotterdam bij hevige regenval.

Dordrecht: Laagstgelegen stad in de delta

Dordrecht is gelegen in het zuiden van Nederland en is een van de laagstgelegen steden in het land. Vanwege de nabijheid van meerdere grote rivieren en de deltastructuur is Dordrecht extra kwetsbaar voor overstromingen. De stad staat regelmatig in het nieuws bij extreme neerslag, vooral wanneer het regent in combinatie met hoge waterpeilen in de rivieren. Omdat het een historische stad is, zijn er ook gebieden met oude infrastructuur die minder goed bestand zijn tegen wateroverlast.

Andere kwetsbare steden en regio’s

Naast de genoemde steden zijn ook andere regio’s in Nederland kwetsbaar voor overstromingen. De contextdocumenten wijzen op Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant als gebieden met verhoogd risico. In deze regio’s is het vaak de combinatie van hoge regenval, laaggelegen ligging en beperkte waterafvoerkapaciteit die ervoor zorgt dat wateroverlast snel ontstaat.

Gevolgen van wateroverlast in stedelijke gebieden

Wateroverlast kan grote gevolgen hebben, zowel op de korte als op de lange termijn. Enkele van de gevolgen die worden genoemd in de bronnen zijn:

• Ondergelopen wegen en tunnels: In steden als Rotterdam en Eindhoven zijn er meldingen geweest van ondergelopen straten en tunnels. Dit heeft directe gevolgen voor het verkeer en kan leiden tot chaos op de wegen.

• Problemen in essentiële voorzieningen: In het contextdocument wordt verwezen naar onderzoeken die tonen dat bijna een kwart van de ziekenhuizen in Nederland in het gevaar komen bij hevige buien. Ook brandweerkazernes en andere essentiële voorzieningen kunnen in de gevarenzone vallen.

• Schade aan woningen en bedrijven: In de wijk Meerhoven in Eindhoven is er bijvoorbeeld een boom omgevallen, wat leidde tot schade aan woningen. In Veldhoven in Noord-Brabant liep zelfs het begane grond van een verzorgingstehuis onder, wat leidde tot ingrepen van de brandweer.

• Afscherming van het spoorverkeer en wegverkeer: Tijdens hevige regenval zijn er situaties geweest waarbij wegen tijdelijk werden afgesloten en spoorlijnen werden onderbroken. Dit heeft gevolgen voor het reisverkeer en kan het economisch verkeer belemmeren.

• Problemen op evenementen en festivals: Bij hevige regenval, zoals bij het hardcore-festival Dominator in Eersel, zijn er ook problemen op festivalterreinen geweest. Het terrein raakte ondergelopen, wat leidde tot problemen voor bezoekers en organisatie.

Hoe bereiden steden zich voor op wateroverlast?

De contextdocumenten tonen aan dat Nederlandse steden en regio’s zich bewust zijn van het risico op wateroverlast en maatregelen nemen om dit risico te beperken. De volgende maatregelen worden genoemd:

Wateroverlastkaarten

Deltares en andere kennisinstellingen hebben kaarten gemaakt die tonen waar in Nederland het risico op wateroverlast het grootst is. Deze kaarten geven een visuele weergave van de gevolgen bij extreme buien, zoals een bui met 70 mm of 140 mm regen in twee uur. Deze kaarten helpen bij het bepalen van prioriteiten voor waterbeheermaatregelen en kunnen ook worden gebruikt voor educatieve doeleinden.

Verbetering van het rioolsysteem

In veel steden worden maatregelen genomen om het rioolsysteem te verbeteren. Dit betreft zowel het vergroten van de capaciteit van rioolbuizen als het aanleggen van extra afvoerkanalen. Ook worden er regelmatig onderhoudsmaatregelen genomen om te voorkomen dat rioolbuizen verstopt raken.

Grachten en waterkeringen

In steden zoals Amsterdam en Rotterdam zijn er regelmatig investeringen in waterkeringen en grachten die het water sneller kunnen afvoeren. Deze maatregelen zijn onderdeel van grotere plannen voor klimaatadaptatie en waterbeheer.

Bouwmaatregelen en ruimtelijke ordening

Sommige steden en gemeenten stimuleren de aanleg van “waterpleinen” of waterretentiegebieden, waarbij overtollig regenwater tijdelijk kan worden opgespaard. Deze gebieden kunnen bij hevige regenbuien helpen om te voorkomen dat straten en wegen vollopen. Ook wordt er steeds meer aandacht besteed aan de verhardingsgraad van gebieden, met name in nieuwe wijkontwikkelingen.

Klimaatverandering en toekomstige risico’s

De contextdocumenten wijzen erop dat klimaatverandering een belangrijke rol speelt in de toename van wateroverlast in Nederland. Door de stijging van de temperatuur en de verandering van neerslagpatronen wordt verwacht dat zowel hevige buien als langdurige regenperioden frequenter en heftiger zullen worden. Dit zorgt ervoor dat het risico op overstromingen in steden en dorpen groter wordt.

Volgens de Klimaateffectatlas van Deltares is het risico op overstromingen bij extreme neerslag in de toekomst aanzienlijk hoger dan nu. In het huidige klimaat treden buien met 70 mm of 140 mm regen gemiddeld eens per 100 of 1000 jaar op. Eind deze eeuw is het risico verwacht te stijgen met een factor 2. Dit betekent dat dergelijke buien in de toekomst vaker zullen voorkomen en dus ook meer schade zullen veroorzaken.

Conclusie

Wateroverlast is een groeiend probleem in Nederlandse steden, met name bij hevige regenval. De risico’s zijn het grootst in steden zoals Amsterdam, Rotterdam en Dordrecht, maar ook andere regio’s zoals Noord-Brabant en Zeeland zijn kwetsbaar. De oorzaken van wateroverlast zijn meervoudig: van de verharding van stadsgebieden tot de klimaatverandering. De gevolgen kunnen groot zijn, van ondergelopen straten tot schade aan essentiële voorzieningen.

Maatregelen zoals het verbeteren van het rioolsysteem, het aanleggen van waterpleinen en het gebruik van wateroverlastkaarten zijn belangrijk om het risico op overstromingen te beperken. Bovendien is het essentieel dat gemeenten en regio’s zich bewust zijn van de toekomstige risico’s en daarop voorbereid zijn.

Bronnen

1. Bouw-dakkapel.nl – Hoge overstromingskans in verschillende steden
2. Weeronline.nl – Gebieden in Nederland met wateroverlast
3. Platform-investico.nl – Nederland niet voorbereid op hevige regen
4. Klimaatadaptatienederland.nl – Wateroverlastkaart
5. NOS.nl – Wateroverlast in delen van Nederland
6. KNMI.nl – Uitleg over extreme neerslag
7. Deltares.nl – Wateroverlast in Nederland en Duitsland