Aardwarmte in Nederland: onderzoek en toekomstige mogelijkheden

De afgelopen jaren is er een toenemende interesse in aardwarmte in Nederland ontstaan. Aardwarmte, of geothermische energie, is een duurzame energiebron die via de ondergrond gewonnen kan worden en gebruikt kan worden voor het verwarmen van gebouwen en infrastructuur. Het winnen van aardwarmte betekent het pompen van warm water uit diepe aardlagen, het gebruik daarvan voor warmte, en het terugpompen van afgekoelde water om opnieuw op te warmen.

In dit artikel worden de huidige en toekomstige mogelijkheden voor aardwarmtewinning in Nederland besproken. Op basis van recent onderzoek en plannen, wordt een overzicht gegeven van de regio's waar aardwarmte momenteel wordt onderzocht of al wordt benut. Daarnaast worden de voorwaarden en uitdagingen voor de toepassing van aardwarmte besproken, evenals de rol van overheidsinstellingen en onderzoeksorganisaties.

Onderzoek naar aardwarmte in Nederland

In Nederland wordt intensief onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van aardwarmte. Deze onderzoeken worden uitgevoerd om te bepalen welke gebieden geschikt zijn voor aardwarmtewinning en hoe dit op een duurzame en rendabele manier kan gebeuren. Organisaties zoals TNO (Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek) en EBN (Energie Beheer Nederland) zijn actief betrokken bij deze initiatieven.

Regio's met onderzoek

Een van de regio's waar intensief onderzoek naar aardwarmte wordt uitgevoerd, is het buitengebied tussen Utrecht, Zeist, De Bilt en Bunnik. Hier wordt onderzoek gedaan sinds 2019, met het doel om de meest geschikte locaties voor aardwarmtewinning in Nederland te identificeren. Hoewel het onderzoek leidt tot waardevolle kennis over de ondergrond, wordt in deze regio zelf geen aardwarmte gewonnen. Dit is volgens Gitta Zaalberg, programmamanager Geotechnische Operaties bij EBN, omdat het gebied niet direct aansluit op huizen of kantoren. Aardwarmte moet immers dichtbij worden geleverd om energieverlies te voorkomen.

Naast deze regio worden ook andere delen van het land onderzocht. In Zuid-Holland is er bijvoorbeeld een project in Den Haag waar aardwarmte in de toekomst kan worden gebruikt voor het verwarmen van woonwijken. Dit maakt Den Haag tot een van de voornaamste voorbeelden waar aardwarmte niet alleen voor de glastuinbouw, maar ook voor de woningbouw wordt benut.

In Noord-Holland en Flevoland is er een zogenaamde 'witte vlek' qua kennis over de diepe ondergrond. Aangezien er hier weinig is geboord naar aardolie of aardgas, zijn de mogelijkheden voor aardwarmte nog onbekend. EBN en TNO voeren daarom het aardwarmte-onderzoeksprogramma SCAN uit in de provincie. Deze onderzoeken zijn van groot belang om eventuele aardwarmtebronnen te identificeren en te bepalen of deze economisch en technisch haalbaar zijn.

Technische voorwaarden

Een belangrijk aspect bij het benutten van aardwarmte is de aanwezigheid van een warmtenet. Dit is een leidingnet dat het warme water van de winningslocatie naar de afnemers brengt en het afgekoelde water terugvoert naar de winningslocatie. Inwoners of bedrijven moeten op dit warmtenet zijn aangesloten om van aardwarmte te kunnen profiteren. Vaak zijn aanpassingen nodig aan de warmteafgifte-apparatuur en isolatie van gebouwen om ervoor te zorgen dat aardwarmte efficiënt kan worden gebruikt.

Toekomstige mogelijkheden

De resultaten van recent onderzoek wijzen erop dat de potentie van aardwarmte in Nederland groter is dan eerder werd gedacht. Dit geldt met name voor delen van Zuid-Holland en het oosten van het gebied Holland-Rijnland. In deze regio's is het mogelijk om met behulp van geavanceerde boortechnieken en productiemethoden meer aardwarmte te winnen. Ook is er aanzienlijke potentie voor Hoge Temperatuur Opslag (HTO) van warmte, wat kan leiden tot een toename van de jaarlijkse warmteproductie.

Voorbeelden van toepassing

In de glastuinbouw is het gebruik van aardwarmte al een tijdje ingang gevonden. In deze sector wordt aardwarmte gebruikt om kassen op een duurzame manier te verwarmen. Deze toepassing is vooral populair in regio's met een sterke glastuinbouwsector, zoals in Zuid-Holland. De overgang van fossiele brandstoffen naar aardwarmte in deze sector is een belangrijke stap in de energietransitie.

Nieuwe projecten zijn echter ook gericht op het gebruik van aardwarmte in de woningbouw. In Den Haag wordt bijvoorbeeld een project opgezet waarbij aardwarmte zal worden gebruikt voor het verwarmen van een bestaande woonwijk. Dit maakt Den Haag tot een pionier in de toepassing van aardwarmte op een grotere schaal voor het woningfonds en particuliere huurders.

Andere voorbeelden van toepassing zijn te vinden in Noord-Holland, waar aardwarmte al wordt benut in regio's zoals Heemskerk, Andijk en Middenmeer. Deze locaties tonen aan dat aardwarmte op verschillende manieren kan worden ingezet, afhankelijk van de beschikbare infrastructuur en de omgevingsfactoren.

Uitdagingen en belemmeringen

Hoewel de mogelijkheden voor aardwarmtewinning in Nederland groeien, zijn er ook uitdagingen en belemmeringen die moeten worden overwonnen.

Onderzoek en infrastructuur

Een van de grootste uitdagingen is het ontbreken van voldoende kennis over de ondergrond in veel regio's. In Noord-Holland en Flevoland is bijvoorbeeld het zogenaamde 'witte vlek' een probleem, omdat er weinig is geboord en weinig is geweten over de diepe aardlagen. Dit maakt het lastig om te bepalen of aardwarmte op die locaties rendabel kan worden benut.

Daarnaast is het opzetten van een warmtenet een ingrijpende maatregel die veel investeringen vereist. In bestaande wijkstructuren is het vaak niet mogelijk om een nieuw warmtenet te bouwen zonder aanzienlijke veranderingen in de infrastructuur. Dit betekent dat in sommige gevallen het gebruik van aardwarmte niet haalbaar is zonder omvangrijke aanpassingen.

Milieu- en veiligheidsaspecten

Het winnen van aardwarmte moet ook voldoen aan milieunormen en veiligheidsregelgeving. Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) is de onafhankelijke toezichthouder die zorgt voor veiligheid en milieu in het kader van energiewinning, waaronder aardwarmte. SodM controleert of de juiste maatregelen zijn genomen om eventuele risico’s te beheersen. Als de boring van aardwarmte niet veilig of milieuvriendelijk is, kan SodM ingrijpen door voorwaarden te stellen of de toegang tot bepaalde locaties te beperken.

Financiële aspecten

De kosten voor het onderzoek en de exploitatie van aardwarmte zijn hoog. Voor gemeenten en particuliere partijen is het niet altijd mogelijk om deze kosten volledig te dragen. Om dit te verhelpen, zijn er subsidies beschikbaar gesteld. In Noord-Holland bijvoorbeeld is er een nieuwe subsidieregeling voor seismisch onderzoek opgestart. EBN speelt daarbij een belangrijke rol bij het begeleiden van gemeenten in de uitvoering van onderzoeksprojecten.

Toekomstvisie en samenwerking

De toekomst van aardwarmte in Nederland hangt sterk af van samenwerking tussen overheidsinstanties, onderzoeksorganisaties en de maatschappelijke partners. Door het uitvoeren van onderzoeksprojecten en het delen van kennis over de ondergrond, kan de toepassing van aardwarmte worden uitgebreid en gemaakt geschikt voor meer regio's.

EBN en TNO spelen een sleutelrol in deze samenwerking door middel van het uitvoeren van onderzoek en het publiceren van rapporten over de potentie van aardwarmte in verschillende delen van het land. Deze organisaties zijn ook betrokken bij de begeleiding van gemeenten bij de opzet van aardwarmteprojecten.

Daarnaast is het belangrijk om inwoners en bedrijven op de hoogte te houden van de mogelijkheden van aardwarmte. In de regio Utrecht zijn er bijvoorbeeld plannen om bewonersbijeenkomsten te organiseren, zowel digitaal als fysiek, om uitleg te geven over het onderzoek en de toekomstige toepassing van aardwarmte.

Conclusie

Aardwarmte is een veelbelovende duurzame energiebron die in Nederland steeds meer aandacht krijgt. In verschillende regio's wordt intensief onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor aardwarmtewinning, met het doel om deze energiebron op een rendabele en milieuvriendelijke manier te benutten. Hoewel er nog uitdagingen zijn, zoals het ontbreken van infrastructuur en het hoge investeringsbedrag, is er veel potentie voor toekomstige toepassing.

De samenwerking tussen overheidsinstanties, onderzoeksorganisaties en de maatschappelijke partners is van groot belang om de toekomst van aardwarmte in Nederland te realiseren. Door middel van onderzoek, subsidies en samenwerking kan aardwarmte een belangrijke bijdrage leveren aan de energietransitie in het land.

Bronnen

1. Wel onderzoek, maar geen aardwarmtewinning in het buitengebied tussen Utrecht, Bunnik, Zeist en De Bilt
2. FAQ - Geothermie Delft
3. Geothermie in Zuid-Holland
4. Noord-Holland trekt €8 miljoen uit voor aanvullend onderzoek aardwarmte
5. Potentierapporten aardwarmte & warmteopslag Rotterdam, Den Haag, Leidse regio