De Populairste Outdoor Activiteiten in Nederland voor iedere leeftijd
juli 19, 2025
In de moderne tijd is lichtvervuiling een van de belangrijkste obstakels voor wie wil genieten van de sterrenhemel. Kunstmatig licht verspreidt zich verder dan we ons vaak realiseren en maakt het steeds moeilijker om de Melkweg of andere sterren te zien. In Nederland, een van de meest verlichte landen ter wereld, zijn er echter ook plekken waar het nog steeds mogelijk is om de nachtelijke hemel in al zijn glorie te bewonderen. Deze donkere plekken zijn van groot belang voor sterrenkijkers, natuurverkeners en wie op zoek zijn naar rust en stilte. In dit artikel geven we een overzicht van de plekken in Nederland met de minste lichtvervuiling, gebaseerd op recente metingen en onderzoeken.
De donkerste steden in Nederland
In de afgelopen jaren is Nederland als geheel lichter geworden, met uitzondering van enkele regio’s. Volgens de satellietmetingen van de Suomi NPP, zoals beschreven in bronnen 1 en 4, is het opgaande licht in Nederland de laatste jaren geleidelijk toegenomen. Toch zijn er nog steeds steden en gebieden waar het relatief donker is en waar lichtvervuiling op een minimum is. De steden Stadskanaal en Veendam zijn bijvoorbeeld volgens bron 1 de twee donkerste van Nederland. De lichtvervuiling in deze steden is gemeten op respectievelijk 7 en 9 watt per vierkante meter per boogseconde.
Hoewel Stadskanaal het bovenaan staat, is het duidelijk dat het noorden van het land in het algemeen gunstiger is als het gaat om lichtvervuiling. Provincies zoals Groningen, Drenthe en Friesland scoren goed, terwijl de Randstad, met name Amsterdam en Delft, juist de meeste lichtvervuiling veroorzaakt. In de regio Den Haag is er zelfs een stijging van lichtvervuiling gemeten in vergelijking met andere steden in het land, wat in tegenspraak is met de landelijke trend.
Donkerste plekken in Nederland: buiten de steden
Hoewel steden een rol spelen in het bepalen van de lichtvervuiling, zijn het vooral natuurgebieden die als de werkelijke donkere plekken in Nederland worden beschouwd. Volgens bron 2 en 3 is Oosterend op Terschelling, bijvoorbeeld, beschouwd als de donkerste plek van Nederland. Deze locatie wordt ook aangeduid als Europees natuurreservaat de Boschplaat, en is uitgeroepen tot het eerste Dark Sky Park van Nederland door de International Dark-Sky Association (IDA). De Boschplaat ligt op een afstand van ongeveer 50 kilometer van de dichtstbijzijnde lichtbronnen en is daarom ideaal voor sterrenkijkers.
Op Terschelling is het in de maanden augustus, september en oktober mogelijk om de Melkweg vrijwel volledig te zien. Deze periode is daarom ook speciaal georganiseerd rondom activiteiten die gericht zijn op sterrenkijken en nachtelijke verkenningen. Ook andere gebieden, zoals Schiermonnikoog in Friesland (bron 3), worden vaak genoemd als locaties met weinig lichtvervuiling. Deze plek is volgens sommige bronnen zelfs de donkerste van Nederland en wordt daarom sterk aanbevolen voor wie wil genieten van de sterrenhemel.
Dark Sky Parks in Nederland
De term Dark Sky Park is wereldwijd gebruikt om gebieden aan te duiden die vrij van lichtvervuiling zijn en waar sterrenkijkers een betere blik op de nachthemel kunnen krijgen. In Nederland zijn er momenteel twee officieel erkende Dark Sky Parks, namelijk de Boschplaat op Terschelling en het Lauwersmeer in Friesland (bronnen 2, 5 en 7). Deze locaties zijn niet alleen goed voor sterrenkijkers, maar ook voor het voortbestaan van nachtdieren, die afhankelijk zijn van het natuurlijke nachtelijke duister.
Het Lauwersmeer is een ander prominent genoemd park dat ideaal is voor nachtelijke activiteiten. Het gebied is goed bereikbaar en biedt wandelingen onder de sterren. Daarnaast zijn er speciale hemelplatforms waar mensen kunnen liggen en de sterrenhemel bekijken. Het park is ook een vogelparadijs, waar honderden soorten vogels broeden, waaronder bijzondere soorten zoals de roerdomp en de bruine kiekendief.
Lichtvervuiling in Nederland: trends en maatregelen
Nederland is bekend als een van de meest verlichte landen ter wereld. In veel steden is de lichtvervuiling opgelopen door verlichte straten, reclame en openbare verlichting. Echter, zoals beschreven in bronnen 1 en 4, is er in recente jaren ook een trend ontstaan van afname van lichtvervuiling in sommige steden. Steden in Flevoland, Gelderland en Friesland zijn voorbeelden van regio’s waar het donkerder wordt, terwijl steden in Overijssel, Drenthe en Groningen juist meer licht verspreiden.
De organisaties Natuur- en Milieufederaties waarschuwen dat Nederland op een keerpunt staat. Volgens hen is het van belang om de trend van minder lichtvervuiling verder te versterken, zowel voor het voortbestaan van de natuur als voor het genieten van de nachthemel. In dit kader zijn maatregelen genomen om het licht in natuurgebieden te beperken, zoals het uitstellen van straatverlichting en het gebruik van gerichte verlichting die minder licht verspreidt naar de hemel.
Tijdens welke maanden is sterrenkijken het beste?
Sterrenkijken in Nederland is het beste te doen in de maanden waarin het donkerste is en er weinig lichtvervuiling is. In de zomermaanden zoals juli, augustus en september is het nachtelijk donker genoeg om de Melkweg te zien, mits je je bevindt in een gebied met minimaal lichtvervuiling. Bronnen 3 en 5 noemen met name de maanden augustus, september en oktober als de beste periodes om de sterrenhemel te bekijken. Ook in de herfst, met name november, zijn er activiteiten georganiseerd rondom sterrenkijken en nachtelijke verkenningen.
Bijvoorbeeld in Friesland is de maand oktober een hoogtepunt voor sterrenkijkers. Er zijn evenementen georganiseerd en workshops waarbij mensen leren hoe ze de sterrenhemel het beste kunnen observeren. Ook het Drentse Dwingerveld, zoals beschreven in bron 5, is een locatie waar het mogelijk is om een avondwandeling te maken onder de sterren.
Donkere plekken voor fotografen
Naast sterrenkijkers zijn er ook fotografen die op zoek zijn naar plekken waar lichtvervuiling beperkt is. In de grote steden is het lastig om foto's te maken waarbij de sterrenhemel duidelijk zichtbaar is, vanwege het geel/oranje zweem dat ontstaat door lichtvervuiling. In natuurgebieden zoals de Boschplaat en het Lauwersmeer is dit probleem echter veel kleiner. Hier is het mogelijk om foto's te maken van de Melkweg, Sirius of zelfs het noorderlicht.
Bron 7 benadrukt dat lichtvervuiling een doorn in het oog is voor nachtfotografen. Gelukkig zijn er in Nederland plekken waar het nog mogelijk is om de sterrenhemel in al haar glorie vast te leggen. De organisatie Atlas Leefomgeving biedt kaarten waarin het niveau van lichtvervuiling in het land wordt weergegeven. Deze kaarten zijn een handig hulpmiddel voor fotografen en sterrenkijkers die op zoek zijn naar de donkerste locaties.
De invloed van lichtvervuiling op de natuur
Lichtvervuiling heeft niet alleen invloed op sterrenkijkers en fotografen, maar ook op de natuur. Volgens bron 2 is het donker van de Boschplaat van groot belang voor nachtdieren die afhankelijk zijn van het natuurlijke nachtelijke duister. Licht uit steden kan bijvoorbeeld de voortplanting van bepaalde vogel- en insectensoorten verstooren. Het is daarom belangrijk dat ook deze ecologische aspecten worden meegenomen bij het bepalen van de maatregelen tegen lichtvervuiling.
De organisatie Staatsbosbeheer (SBB) is betrokken bij de bescherming van de nachtelijke duisternis in natuurgebieden. In het kader van deze bescherming is de Boschplaat uitgeroepen tot een Dark Sky Park, wat betekent dat er maatregelen zijn genomen om het licht in en rondom het gebied te beperken. Deze aanpak is niet alleen gunstig voor de natuur, maar ook voor toeristen en recreanten die op zoek zijn naar rust en stilte.
Conclusie
Nederland, bekend om zijn dichte bevolking en verlichte steden, is in feite ook een land met prachtige donkere plekken. Deze locaties bieden unieke mogelijkheden om de sterrenhemel te bewonderen, wandelingen te maken onder de sterren en rust te vinden in de natuur. De steden Stadskanaal en Veendam scoren het hoogst op het gebied van lichtvervuiling, maar het zijn vooral natuurgebieden zoals de Boschplaat op Terschelling en het Lauwersmeer in Friesland die als de werkelijke donkere plekken in Nederland worden beschouwd.
De ontwikkeling van Dark Sky Parks en maatregelen tegen lichtvervuiling zijn belangrijke stappen in de richting van een duurzamere toekomst. Zowel sterrenkijkers als natuurverkeners kunnen er baat bij hebben. Daarnaast zijn deze plekken ook ideaal voor fotografen en mensen die genieten van het nachtelijke leven in de natuur. Door bewust kennis te nemen van deze donkere plekken, kunnen toeristen en recreanten in Nederland ervaringen opdoen die niet te vinden zijn in de dichtbevolkte steden.